Жалпы психология

мектепке дейінгілерге қарағанда оларды ң ойлау 
операциялары күрделірек жөне мазмүндырақ келеді, оның 
барлық ойлау операциялары жетілдіріледі. М ектеп 
оқушылары бірден бір күрделі, тек қабылданатын ғана емес, 
сонымен қатар елестетілетін затгар мен қүбылыстарды 
салыстыра, талдай жөне жинақтай білуге үйренеді.
Оқыту үрдісінде шәкірттердің дерексіз үғымдарды 
меңгеру қабілеті дами бастайды. Бүл қабілеттілік, әсіресе, 
арифметика пәнін оқытуда дамиды, көрнекілі санаудан 
дерексіз санауға көшкеңце, ана тілін оқыту барысында, оның 
колемінде ауызша есептер шығарғанда айқын аңғарылады. 
Мысалы, бірінші сыныптың шәкірттері оның көлемінде 
есеп шыгаруға көшкенде мүғалім есегаің мынандай мазмүнын 
үсынады: немересінде 4 кәмпит болады, оның екеуін әжесіне 
берді, немересінде нешеуі қалды? деген сүраққа оқушылар 
бірден жауап бере алмай, ойланып қалады. Мүғалім есептің 
мазмүнын қайіалап тағы да оқып, жазады. Сонда бір оқушы 
қолын көтеріп, орнынан түрып, былай депті: “Әжеміз 
бізденкәмпит алмайды, керісінше, бізге береді”. Бүлжерде 
шөкірттердің ойланып қалуы есеп мазмүнының дүрыс 
қүрылмағандығынан, бірнеше сынып балаларының ой 
ерісінің жеткіліксіз дамығандығынан, бүл кезеңде 
шәкірттердің ойлау операцияларының әлі де жеткіліксіз 
қалыптасқандығынан болсакерек.
, Бастауыш мектепте бірнеше сыныптан кейін оқушылар 
ортүрлі грамматикалық, арифметикалық, жаратылыстану, 
қоғамдық-саяси үғымдарды меңгереді. Оқушылардын 
меңгеретін үғымдарының шеңбері негізінде әрбір пәндер 
бойынша, өрбір сыныпқа жеке оқу бағдарламалары 
белгіленеді.
Бекітілген үғымдардың негізінде оқуш ы ларда 
абстракциялық (дерексіз) ойлау дамиды. Жоғары сынып 
окушыларьшда абстракциялық ойлау ерекше тез қаркынмен 
дамиды. Жеке пендерді оқып-үйрену арқылы жоғары 
сыныптардың шәкірттері кептеген жалпы, дерексіз 
үғымдарды меңгереді және бүл үғымдарды өзінің акыл-ой 
әрекетінде пайдаланады.
Әрбір оқушыға оқьпу үрдісінде және өмір тәжірибесінде 
әртүрлі міндеттерді шешуге тура келеді. Окушы сүрақтарды 
дүрыс қоя білуге және дүрыс ойлауға үйренеді. Жас 
шамасына қарай бүл түсініктері қисынды бола бастайды. 
Түсіне отырып, мектеп оқушылары дүрыс ой қорытуға -
дедуктивтік және индуктивтік үйренеді. М ысалы, 
математика сабақтарында жалпы қағидалардан өруакытта
240

да қорытынды жасайды, тіл сабақтарында меңгерген 
ережелерді дүрыс жазудың кейбір жағдайларын пайдалану 
керектігі ж ән е т.б. О қуш ы лар и ндукти втік 
ой 
қорытындысын әртүрлі мысалдардың негізінде мүғалімнің 
көмегімен грамматикалық және арифметикалық ережелерді 
меңгереді. Жогары сыныптың оқушылары жаратылыстануды, 
физика мен химияны оқу үрдісінде өз бетімен жан-жақты 
жаллы үғым жасай алады.
Индукция мен дедукцияны меңгере отырып, жоғары 
сынып оқушылары бақылау мен тәжірибенің негізінде 
жекелеген қүбылыстардың себептерін оз бетімен іздестіре 
алады, содан кейін табиғаттың зандарын анықтайды. Жеке 
қүбылыстарды түсіндіруде оқушылардың ездері белгілі 
завдарға сүйенеді.
Оқыту үрдісінде абстракгылық және логикалық ойлаумен 
бірге оқушылардың сын түрғысынан ойлауы дами түседі. 
Бастауыш мектептің өзінде оқушылардан текқанадүрыс 
жауаптарды талап етіп қоймайды, сонымен қатар түсіндіру 
сүралады: “Бүл неге бүлай?” Егер оқушылардың жауабы 
дүрыс болмаса, онда сыныпта оның себебін анықтап алады, 
оның қателігі неде, бүл қателікті қалай түзуге болады?
Білімді меңгеруде оқушылар әртүрлі қағидаларды 
негіздеуге, дәлелдеуге тексеруге үйренеді. Оның ішінде 
оларға дәлелдеме ретінде мысалдарды, деректерді, жалпы 
Қағидаларды, ережелерді және аксиомаларды пайдалануды 
үйретеді. Орта мектептің оқушылары, өсіресе жоғары 
сыныптардың оқушылары басқа адамдардың пікіріндегі 
Қарама - қайшылықты, негізділікті корсете біледі, сонымен 
қатар оз пікірлерінде талдай алады.
Сыни, дәлелдемелі және өз бетімен ойлауды дамытуда 
мектеп оқушыларының көркем өнер үйірмелеріне қатысы, 
пайда болған сүрақтарды талқылауға белсенді араласуы 
ерекше орын алады.
Оқыту кезінде мектеп оқушыларының теориялық 
ойлары мен практикалық ойлауы бірлікте іске асады. 
Мектепте коптеген пәндерді (мысалы, физика, химия, 
информатика) оқып, үйрену алынған білімдерді практикада, 
ондірісте және ауылшаруашылығында қолдана білуге
мүмкіншілік береді:
Мектеп окушьшарының модулдеумен, қүрастырумен, 
элекгротехникамен, информатикамен айналысуы, кептеген 
ақыл-ой міндеттерін компьютерлермен шешуі олардың 
практикалық ойлауын дамытуга комектеседі.
241

Қазір Республика мектептерінде жаңа ақпараттық 
технологиями кеңінен енгізуге байланысты оқушылардың 
ерекше ой - орісінің, таным ерекшелігінің мөні осе түсті.

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: