Жалпы психология

жинақтауға үмтылады. Көрнекілік — бейнелік ойлау негізінен 
қабылдау мен елестетулерге негізделуі қажет. Бұл ойлаудың 
түрі негізінен өнер адамдарына, шығармашылықпен жүмыс 
істейтін мамандықтың екілдеріне тән. Атап айтқанда, 
жазушыларда, суретшілерде, сазгерлерде, актерлерде 
кернекілік-бейнелік ес басымырақ келеді.
Мүғалімдер оқыту үрдісінде шекіртгердің көрнекілік- 
бейнелік есін дамытуға ерекше мән береді, сабақта 
көрнекілікті жиі қолдана отырып, балалардың қызығуьін, 
таным ерекшеліктерін дамытуға, ой өрісін, белсенділігін 
артгыруға, шөкірттердің оқу материалын терең меңгеруіне 
комектеседі.
Дерексіз ойлау жалпы жене дерексіз үғымдарда негізделеді. 
Бүл ойлау екінші сигнал системасының қызметімен 
байланысты. Алгебрадан есегггерді шешуде біздің ойларымыз 
бен пайымдауымыз дерексіз ойлауға мысал бола алады. 
Дерексіз ойлаудың нақтылы ойлаудан 
жан-жақтылығымен
ерекшеленіп қоймайды, сонымен қатар шындықты терен 
пайымдау арқылы іске асады. Бір ғана пікірде біз барлык 
заттар мен қүбылыстарға қатысты байланыстар жөне зандар 
туралы ойлауымыз мүмкін. Кейбір дерексіз пікірлерде 
қабыддаулар, еяестетулер арқылы болмайтын зандылықтарды 
қамти аламыз. Дерексіз табиғат туралы, заң туралы, сан жене 
сапа туралы ойлай аламыз.
§6. Ойлауды дамыту жэне тарбиелеу
Бала өз өмірінің алғашқы күнінен бастап, түйсінуге жене 
кейбір сезімдерді бідціруге қабілетті. Бірақ ол әлі де ойлай 
алмайды, жас шамасына қарай, төжірибенің жинақталуына 
байланысты оның іс-өрекетінде, тілдік қарама-қатынасында, 
окыту және тәрбие үрдісінде дами бастайды.
Ойлау үрдісі ойлау түрінде — пікірлердің және 
үғымдардьщ түрінде қарастырылады және байқалады, балалар 
да сөйлеуді меңгеру деңгейіне байланысты дами бастайды. 
Бірақ ойлаудың алғашқы керіністері қабылдаулар мен 
елестетулерге негізделген, іс-әрекетінде байқалады, 
балалардың тілді меңгергеніне дейін аңғарыла бастайды.
Бір ж ас шамасында балалар үлкендердің оларға 
бағыггалған сөздерін түсінеді. Үлкендердің “Стол қайда?”
— деген сүрақтарына: сол заттарға бүрылып қарай бастайды 
немесе бүл заттарды қолымен көрсетеді.
Баланың ойлауы, екінші жылдан бастап, пікірлер түрінде 
қалыптаса бастайды. Қоршаған ортадағы адамдармен сөздік
238

қашнасқа ене отырып, бала ойлаудың мазмүны мен турлерін 
жақсы меңгереді. Болашақта баланың ойлауы оның тілінің 
дамуымен бірлікте дамвды.
Мектепке дейінгіден бүрынғы кезеңце балалардың ойлауы 
өлі де шектеулі болады.
Бала негізінен сол бойда қабылдайтын заттар туралы 
ойлайды. Осы кезеңде балада ойлау операцияларын олардың 
күрделі емес сөйлеу тілінен аңғаруға болады. Бір уақытта 
ойлау операциялары қабылданатын заттармен, іс- 
өрекеттерінде іске асады. Балалар заттар күбылыстарды 
салыстыра біледі. Мөселен, заттарды бірінің үстіне бірін 
салып, ойша қүрастыра немесе талдай біледі, 
мысалы,
өз 
ойыншьіқтарьш тас талқан қылып бөлшектерге бүзып, ойша 
қайтажинақтайды, кубиктерден үй жасай біледі, кубиктерді 
түстеріне қарай талдай жөне жинақтай біледі.
Мектепке дейінгі кезенде баланың ойлауы негізінен 
затгық-өрекеттік және затгық — корнекілік болып табылады. 
Төрбиенің өсерімен тәжірибе мен білімнің жинақталуы және 
болашақта жалпы ақыл-ойының дамуына байланысты 
мектепке дейінгі жастағылардың оған дейінгілермен 
салыстырганда ойлауы оте мазмүнды болып келеді. Олардың 
ойлау операциялары біршама қалыптаскан: салыстыру — 
өзінің дәлдігімен, талдау — нақтылығымен, жинақтау — 
анықтығымен және жан-жақтылығымен ерекшеленеді.
Мектепке дейінгілер белгілі бір операцияны орындай 
отырып, адцына мақсат қояды. Бүл ойлау операциялары 
олардың негізгі өрекеті ойын әрекетінде және үй ішіндегі 
еңбек әрекетінде байқалады және дамиды. Осы кезендегі 
балалардың ойын қалыптастыру мен тілін дамытудың және 
олардьщ үлкендермен тілдік қарым-қатынасын кеңейтудін, 
мәні орасан зор.
Ө здерінің пікірлерінде мектепке дейінгілер тек 
қабылдауларға ғана негізделіп қоймайды, сонымен қатар 
елестетулерге де негізделеді.
Балалардың ойлауын'дамыту үшін мектепте негізінен, 
іске асатын бір жүйелі оқытудың маңызы ерекше. Оқыту 
үстінде білім негіздерін меңгеруде, мектеп оқушыларының 
есің және қиялын 

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: