Жалпы психология

Мысалы, белгілі ағылшын механигі Уатт қайнаған суда 
шәйнектің қақпағының қозғалысын бақьшай келіп, бу 
машинасы туралы ойланды. Бул кезівде ғылымда айрықша 
жаңалық еді. Демек, Уатт шәйнектен бу қысымьш пайдалану 
принципін бу қазанына кошіру жолымен бу машинасын 
ойлап тапты.
Ерекше атап өтуіміз керек, психологиялык, түрғыдан кез- 
келген жаңалық ашудың негізіне қиялдьщ жүмысы жатады.
Ақын, сазгер, мүсінші өнер шығармаларын жасау бай және 
дамыған қиялы арқылы жасай алады. Шығармашылық қиял 
психикалық қабілеттілік ретінде барлық адамдарға тән.
. Шығармашылық қиял тек ғалымдарға, жазушыларға, 
суретшілерге төн, олар шабыттануға қабілетті деген пікір 
біржақты пікір деп білеміз. Сөз жоқ, шығармашылыкпен 
айналысатын адамдарда дамыған арнаулы гылыми және 
керкемөнер қиялы басым келеді. Бірақ қиялдың бүл түрлері
- адамдардың өміріндегі жалғыз белгілері емес. 
Шығармашылық — бүл іс-өрекет, ол қоғамдық мәні бар 
жаңа, алғаш рет жасалынатын тамаша туындылар: ғылымда 
жаңа зандылықтарды ашу, жаңа машинаны ойлап табу, 
өсімдіктердің жаңа сортгарын немесе жануарлардың түрлерін 
шығару, өнер мен әдебиеттің жаңа туындыларын жасау.
Ғылым мен техника саласында жаңалықтар ашу әдебиет 
пен өнер саласында ірі туындыларды беру — еселі еңбектің 
нәтижесі. Шығармашылық жазушыға, суретшіге, басқа да 
шығармашылықпен айналысатын кез-келген саладағы адамға 
еңбексіз оз туындыларын жасауга мүмкіншілік беретін 
шабыттың нәтиж есі деп ойлайтындар қателеседі. 
Шындығында, шабыттың өзі - бүл адамның бүкіл күш- 
жігерінің бір жерге жинақталуы. ПІабытты еңбекке қарсы 
қоюға болмайды. Ол-үлкен еңбектің нэтижесі. Белгілі 
композитор П.И. Чайковский шабыт жалқауларға берілмейді. 
Шығармашылық шабытгың жағдайы туралы айта келіп, А.С. 
Пушкин “дүниені үмытьш кетемін”, - деп жазды.
Қиял ерікгі жене еріксіз болып бөлінеді:
Еріксіз қиял — алдын ала мақсат қоймай, ерік-жігер 
жүмсамай іске асатын қиялдың түрі. Бүл жерде бейнелер 
өздігінен жасалады. Қиялдың еріксіз іс-өрекеті ең алдымен 
қазіргі сәтте қанағаттанбаған қажеттіліктердің нәтижесінде 
пайда болады. Мысалы, адам сусыз шел далада болғанда 
қатты шөлдейді, ондай жағдайда адамда еріксіз су кездері 
туралы бейнелер жасалады.
Қиялдың еріксіз үрдістері белгілі бір қабылдаудың, 
елестетудің, ойлаудың, сөйлеудің, сезімнің есерімен пайда
252

болады. Мысалы, тарихи, жагырафиялық, тсхникалық жоне 
оның ішінде коркем одебистті оқыганда біздіц саиамызда 
еріксіз жергілікгі жерлердің, оқиғалардыц, кейіпкерлсрдің 
жоне тағы басқалардьщ бсйнелері жасалады. Сол сияқты 
сазды қабылдауда да осы кездеседі. Корксм шығармалардың 
ерекшелігі мынада: біз оны қабылдаганда (оқимыз, 
қарастырамыз, тыңдаймыз), оңда олар біздс сріксіз қиялдың 
әрекетін шақырады. Негізінен еріксіз іске асатындар арман 
және түс көру. Қиялдың еріксіз іс-орскеті болып табылатын 
біздің түс коруіміз. Түс кору негізінен үйкы қанбағаңца 
(шала үйқыда) болады жоне организмнің жагдайымен, 
қажетгіліктермен, түйсінулсрмен шақырылатын, бірақ олсіз 
болса да, түс кору кезінде пайда болатын, сонымен қатар 
сергек жағдайда бастан кешкен еріксіз 
пайда болатын 
елестетулермен, сезімдермен байланысты.

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: