Қ. Үлттық психологияның сипаты. Алматы, 1993

Е К І Н Ш І Б Ө Л І М  
Ж Е К Е T Y J IF A Ж Э Н Е І С - Ә Р Е К Е Т
Vmapay.
ЖЕКЕ ТҮЛҒАНЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ 
СИПАТТАМАСЫ
§1. Жеке түлға туралы жалпы түсінік.
§2. Жеке түлғаның психологиялық қүрылымы.
§3. Жеке түлғаның бағытгылығы.
§4. Жеке түлғаның қалыптасуы.
§5. Жеке түлғаның әлеуметтенуі.
§1. Жеке тулга туралы жалпы тусінік
Адам — бүл, бір жағынан, биологиялық қүбылыс, санасы 
бар жануар, қоршаған дүниені тануға жэне оны белсенді 
озгертуге қабілеггі. Жоғары үйымдасқан жануар ретінде 
адамға денесімен тік жүру, дүниені тану және өзгерту қүралы 
ретінде қолдың дамуы, ерекше дамыған ми сияқты дене 
ерекшеліктері тән.
Екінші жагынан, адам-қоғамдық қүбылыс. Бүл оның 
негізгі сипаты, себебі қоғамдық өмір және қоғамдық 
катынастар, үжымдық еңбек адамның биологиялық, дене 
күрлымын өзгертіп жене өзіне бағындырды. Адам туралы 
айтканда, психология жене философия ғылымдары “жеке 
түлга” үгымымен түсіндіреді.
Жеке түлга адамға қарағанда тар мағында колданылады. 
Жеке түлга — бүл сол адам, бірақ тек ғана қоғамдык, 
әлеуметтік күбылыс ретінде қарастырылады. Бүл жағдайда 
зерттеушілер оның биологиялық, табиғи жағын ескермей, 
адамды қогамдық қатынастардың нөтижесі, қоғамдык 
дамудың белсенді қайраткері ретінде қарастырады.
Психологияда “адам” жене “жеке түлға” үғымдарымен 
катар “даралық” үғымы да колданылады. Әрбір адамның 
моні, оның өмірі мен қызметі жағдайларының өзіндік 
қайгаланбаіітын ерекшелігі бар, сондықтан да тіптен екі бірдей 
жеке түлға болмайды жене болуы да мүмкін емес.
92

Даралық дегеніміз жеке түлғаның психологиялық 
ерекшеліктерінің қайталанбас қиысуы түрінде байқалатын 
нақты озгешелігі айтылады.
Жеке түлға-тек тарих, философия, социология, этика, 
эстетика, психология, педагогика жэне т.б. сияқты қоғамдық 
ғьшымдардың зерттеу нысаны.
Жеке адам — қогащық дамудьщ кайраткері, қоғаида белгілі 
жағдайда түратын саналы индвид және белгілі қоғамдық рөлді 
атқарады.
Жеке түлғаның 3 ерекшеліктерін атап өткен жөн: 
Біріншіден, жеке түлғаның қасиетгерінің түрақтылығы. Жеке 
түлғаның психикалық көрністерінің өзгермелілігіне 
қарамастан, оның психикалық келбетінің салыстырмалы 
түрақтылығы анық байқалады.
Екіншіден, бүл-жеке түлғаның бірлігі, жеке түлғаның 
психикалық үрдістерінің, психикалық қалыптың және 
психикалық қасиеттердің тыгыз байланысы мен өзара 
тәуелділігі. Жеке түлға біртүтас бірлікті біддіреді, әрбір қасиет 
басқалармен тығыз байланысты. Мәселен, табандылық 
мақсатқа жету ептілігі ретінде қиындықтар мен кедергілерді 
жеңе отырып, жоғары моралдік сезімдермен, дамыған 
үжымдық сезімдермен бірлікте ғана жағымды мәнге ие 
болады. Сондықтан да жеке түлга “жеке бөліктерге” бөлініп 
қалыптаспайды, тәрбиеленбейді, әруақытта да жеке түлға 
түтас, бірлікте қалыптасады, тәрбиеленеді.
Үшіншіден, бүл - жеке түлғаның белсенділігі, қоршаган 
дүниені өзгертуге, түрлендіруге бағытталған көптеген және 
жан-жақты іс-әрекетге бейнеленеді.
П сихологияны ң басқа ғы лымдардан ерекш елігі 
(философия, этика, заң ғылымдары және т.б) жеке түлғаның 
рухани бейнесін, оның қылықтары мен мінез-қүлқын 
зертгейді. Психология ең алдымен жеке түлғаның себептерін, 
сезімін, қажеттілігін, қызығуын зертгейді. Психология іс- 
өрекетті ойдағы дай оры ндауды ң психологиялы қ 
алғышарттарын және темпераменті мен мінез-қүлқының 
психологиялық ерекшеліктерін қарастырады. Сонымен қатар 
психология жеке түлғаның қалыптасу және даму үрдісін 
зерттейді.

жүктеу/скачать 11,67 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: