Жалпы редакциясын басқарған: А. Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институтының директоры, ҚР ҰҒА корр мүшесі, филол.ғ. д., проф. Е. Қажыбек
жүктеу/скачать 6,86 Mb. Pdf көрінісі
|
| АРНАЛАРДАН АУМАЙТЫН ЕҢБЕК
Бұл жасқа əркім əртүрлі жетеді. Біреулер аһлап-үһлеп, тасбақадай жорғалап, ыңқыл-сыңқылмен жетеді. Енді біреулер Рəкең сияқты еліктің лағындай орғып жетеді. Қырғыз бен қазақта «30 деген – өр шақ, 40 – ер шақ, 50 – бел шақ, 60 – дер шақ, 70 – мəрт шақ» деген сөз бар. Р.Сыздық – сол мəрттікті сақтап, бойын сергек ұстап келе жатқан ғалым. «Рəбиғаның қазақ тіл білімінде қалам тартпаған саласы жоқ», – десе де болады. Құрдастары əзілдеп, Рекеңді көп арналы телеарнамен салыстырып жүрміз. Мысалы, теледидардың бірінші арнасын қосып жіберсеңіз, ғалымның көркем əдебиет тілі, оның ішінде əсіресе Абай тілін зерттеуге арналған монографияларын көресіз. Бұл – ғалымның бар күш-жігерін сарп етіп, бал арасының гүл шырынын жиғандай көп еңбектенген саласы. Рекеңнің кандидаттық, одан кейінгі докторлық диссертациялары Абай тілімен байланысты жазылған. Бұл жерде өзге еңбектерінен дара тұрған «Абай шығармаларының тілі» (1968), «Абайдың сөз өрнегі», «Абай өлеңдерінің синтаксистік құрылысы» (1971) атты сүбелі зерттеулері – абайтану ғылымына қосылған елеулі үлес болды. Ғалымның тек Абай тілі емес, Махамбет, Жамбыл шығармаларының тілі мен текстология мəселелері жөнінде жазған еңбектері де – бір төбе. Екінші арнаны қоссаңыз, тіл тарихы, оның ішінде əдеби тіл та - рихы жөнінде жазылған монографияларын көресіз. Рəкең Қожахмет Ясауи, Қадырғали Жалайыри шығармаларының тілін зерттеуге ар- налған жəне «ХVІІІ–ХІХ ғасырлардағы қазақ əдеби тілінің тарихы» (1984) деген монографияларында əдеби тіл тарихы, оның əлі де болса басы ашылып айқындалмаған күрделі қырлары жөнінде ғылыми топ- шылау мен салмақты, ойлы тұжырымдар айтты. Үшінші арнадан тіл мəдениеті мəселелерін зерттеуге арналған еңбектерін көресіз. Тіл нормасы, орфоэпия жөнінде бірнеше еңбек жазып, радио, теледидар қызметкерлеріне, студенттерге арнап «Сөз сазы» (сөзді дұрыс айту нормалары), «Тілдік норма жəне оның қалыптануы» деген атпен бірнеше кітап шығарды. Жуық арада «Тіл жəне ұлттық мəдениет» атты мақалалар топтамасы қолымызға тиейін деп отыр. Бұдан басқа өзі басқарып келген Тіл мəдениеті бөлімі қызметкерлерінің қатысуымен оқушы қауым жылы қабылдаған 107 Тіл-ғұмыр «Өрелі өнер», «Сөз өнері», «Жазушы жəне сөз мəдениеті» атты жи- нақтарға басшылық етті. Төртінші арнаны қоса қалсаңыз, ақтандақтарға арналған есім- намалық еңбектерді көресіз. «Өткендерін ескерген – өскендердің белгісі» екенін жақсы түсінген Рекеңнің 1930 жылдарда зұлматтың құрбаны болған А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов, Х.Досмұхамедов туралы, олардың ғылымға қосқан үлесі, тіл білімі тарихында алатын орнын баяндайтын кітаптары жарық көрді. Қазақ тіл біліміндегі ахметтану ғылымында А.Байтұрсынов туралы алғашқы кітап жазған ғалым. Бесінші арнадан қазақ тілі орфографиясы мен пунктуациясын жетілдіре түсуге арналған еңбектерін көресіз. «Пунктуацияның кей- бір мəселелері», «Қазақ емлесінің дамуы», «Қазақ пунктуациясының ережелері», «Қазақ орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтағыш» деген еңбектері жазу мəдениетімізді ыңғайластыруға, оның дəрежесін көтеруге көп септігін тигізетін құрал ретінде пайда- ланылып жүр. Одан кейінгі арналардан лексикология, лексикография мəселеле- ріне байланысты еңбектерді көреміз. Рəбиға Сыздық əртүрлі сөздіктерді құрастыруға, баспаға дайындау жұмысына белсене атсалысып келеді. Қазақ тілінің орфографиялық сөздігін, жаңа атаулар сөздігін құрастыруға қатысып, қазақ тілінің он томдық түсіндірме сөздігінің редакция алқасының мүшесі ретінде көп еңбек сіңірді. 2001 жылы баспадан шыққан «Қазақша-орысша сөздіктің» ре- дакторының бірі ретінде (екінші редактор – К.Ш. Құсайын) өнімді жұмыстың өнегесін көрсетіп отыр. Рəкеңнің көне мұралардағы ескі, түсініксіз, беймəлім сөздерге немесе мағыналары күңгірт сөздерді түсіндіруді мақсат етіп қойған «Сөздер сөйлейді» деген еңбегінің мəні зор. Бұл – тарихи лексикология, текстология, этимология мə- селелерін зерттеуді жеңілдететін аса бір қажетті еңбектің бірі. Шығармашылықтан басқа адамның екінші бір қыры бар, ол – ру- хани жағы, адамдық, кісілік қасиеті. Бұл жағынан да Рəкеңнің қы - зыға қарайтын тұстары аз емес. «Алдымен адам бол, содан кейін маман бол!» – деген қағиданы мықтап ұстаған ғалым кісілік пен кішілікке көп мəн береді. Рəкеңнің бір кемшілігі – ол демала білмейтін жан. Ғылымға беріл- гені сонша, демалуды ұмыта береді. Бір айлық демалыс алса, курортқа бару үшін емес, үйде отырып, теледидардан олимпиада, хоккей, фут- бол жарыстарын көру үшін алады. 25 жыл бұрын Кисловодскідегі санаторийден институт ұжымына жазған хатында: «Санаторий деген жақсы-ақ болар: емдейді, «тамақ – 108 Рəбиға Сыздық байдан, өлім – Құдайдан», – деп тектен-тек жүре бересің, бірақ жұ- мыссыздықтан шаршап, жалығып кетеді екенсің, «тыпырлап» қалған мен сияқты пенделерге тіпті қиын екен», – деп жазғаны бар. Бұл дегеніміз – нағыз көпшілікке үлгі болар мінез. «Ана тілі» газеті, 2004, 4 қараша, №45. жүктеу/скачать 6,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|