СТУДЕНТТЕРДІҢ ОҚУ-ТАНЫМДЫҚ ІС-ӘРЕКЕТТЕГІ

240 
қабілеттерін дамытудың жоғары деңгейі бар адамдарға қажеттілігі күннен-
күнге артып келеді. Қоғамдық дамудың стратегиялық мақсаттарына – ел 
экономикасын реформалау, ырықтандыру және жаңғырту, оның құрылымын 
әртараптандыру, сондай-ақ қоғамдық өмірдің барлық салаларын жаңарту – 
әлеуметтік әрекет субъектілерінің белсенділігінсіз (сонымен қатар танымдық) 
мүмкін 
емес 
екенін 
дәлелдеді. 
Жастардың 
шығармашылық 
және 
интеллектуалдық мүмкіндіктерін ашу үшін олардың білімін жан-жақты 
кеңейту, танымдық әрекетте белсенділік пен дербестікті дамыту қажет.
Оқыту – білім алудың ең маңызды және сенімді тәсілі, мұғалім басқаратын 
танымның нақты процесі. Ол әрдайым қарым-қатынас арқылы жүзеге асады 
және ауызша-белсенді тәсілге негізделеді. Бұл студенттердің білімді, 
дағдыларды толық игеруін, олардың ақыл-ой күштері мен шығармашылық 
қабілеттерін дамытуды қамтамасыз ететін мұғалімнің бағыттаушы рөлі. 
Танымдық іс-әрекет – бұл студенттердің барлық іс-әрекеттері мен 
әлеуметтік қатынастарында, сондай-ақ оқу процесінде әртүрлі пәндік-
практикалық әрекеттерді орындау арқылы жүзеге асырылатын сенсорлық 
қабылдауы, теориялық ойлау және практикалық іс-әрекеттің бірлігі.[1, 22-б]
Оқыту білімнің, дағдылардың механикалық «берілуімен» шектелмейтін, 
бұл өзара әрекеттесетін екі жақты мұғалімдер мен студенттер арасындағы 
оқыту және білім алу процесі болуы керек. Белсенділік құрылымында келесі 
компоненттер көрсетіледі: оқу тапсырмаларын орындауға дайындық; өзіндік іс-
әрекетке ұмтылу; тапсырмаларды саналы орындау; жүйелі оқыту; өзінің 
деңгейін көтеруге деген ұмтылыс және басқалар. Студенттердің белсенділігін 
қалыптастыру, оқу процесінің сапасын жақсарту, яғни, жігерлі, мақсатты оқуға 
деген ұмтылыс, пассивті және типтік әрекеттерді жеңу, ақыл-ой жұмысындағы 
құлдырау мен тоқырауды болдырмау процесі студенттердің белсенділігін 
басқару активациясы деп аталады. 
Педагогикалық практикада танымдық белсенділікті арттырудың әртүрлі 
жолдары – формалардың, әдістердің, оқыту құралдарының әртүрлілігі, 
туындаған жағдайларда студенттердің белсенділігі мен тәуелсіздігін 
ынталандыратын комбинациялар қолданылады. Жеке жұмыс тәжірибеме 
сүйене отырып, студенттердің өздері: өз пікірлерін қорғауға; пікірталастар мен 
талқылауларға қатысуға; жолдастары мен оқытушыларға сұрақтар қоюға; 
жолдастарының жауаптарына пікір айтуға, жолдастардың жауаптары мен 
жазбаша жұмыстарын бағалауға; артта қалғандарды оқытумен айналысуға; 
әлсіз студенттерге түсіндіруге тиіс жағдайлар сабақта ең белсенді әсер етеді деп 
айта аламын. .[2, 18-б] 
Оқу іс-әрекетін жандандыру деп – студенттердің білімді игерудегі, 
дағдылары мен біліктерін қалыптастырудағы, оларды практикада қолданудағы 
қызығушылығын, белсенділігін, шығармашылық тәуелсіздігін арттыруға ықпал 
ететін осындай мазмұнды, формаларды, әдістерді, тәсілдер мен оқыту 
құралдарын әзірлеуге және қолдануға бағытталған мұғалімнің мақсатты 
жұмысын айтамыз. 

241 
Студенттердің оқудағы белсенділігі – бұл жеке тұлғаның күшейтілген 
танымдық әрекетін сипаттайтын ерікті әрекет, белсенді жағдай. Белсенділік әр 
түрлі іс-шараларда көрінеді және сыртқы (моторлы) және ішкі (ақыл-ой) 
болады. Сыртқы белсенділікті мұғалім оңай анықтайды, өйткені оның белгілері 
айқын көрінеді - студент белсенді - дәрістерде, практикалық сабақтарда - жауап 
береді және тапсырмаларды орындайды. Ішкі белсенділік сыртқы белсенділік 
пен нақты белгілердің болуын - ақыл-ой күштерінің, ақыл-ой әрекеттері мен 
операцияларының-талдаудың, синтездеудің, салыстырудың, жалпылаудың 
болуын болжайды. 
Шығармашылық белсенділік – зерттелетін заттар мен құбылыстардың 
мәніне енуге деген ұмтылыс, оқу тапсырмасын орындау тәсілдеріне жаңалық 
элементтерін енгізу мүмкіндігі-бұл белсенділіктің ең жоғары деңгейі. Оның 
дамуы оқытушы жүзеге асыратын студенттің оқу іс-әрекетін жандандырумен 
тығыз байланысты. .[3, 32-б] 
Танымдық іс-әрекетті жандандыру оқытушыдан танымдық іс-әрекетті 
шебер басқаруды, қолданылатын формалардың, әдістер мен оқыту 
құралдарының орындылығын түсінуді талап ететінін атап өткен жөн. Демек, 
оқытушы өз жұмысында белсенді оқыту әдістерін қолданғаны дұрыс. Белсенді 
оқыту әдістері деп дәстүрлі әдістермен салыстырғанда кейбір ерекшеліктері бар 
оқу-танымдық қызметті ұйымдастыру және басқару әдістерінің жиынтығын 
айтамыз.
Студенттердің 
белсенділігін 
арттыру 
бойынша 
өз 
іс-әрекетін 
жоспарлағанда, танымдық белсенділік деңгейлерін ескеру қажет: 1) жаңғырту 
(студенттің білімді түсінуге, есте сақтауға және жаңғыртуға, оны үлгі бойынша 
қолдану тәсілін игеруге деген ұмтылысымен сипатталады); 2) түсіндіру 
(студенттің зерттелетін мазмұнның мағынасын анықтауға деген ұмтылысымен, 
құбылыстар мен процестер арасындағы байланысты білуге, өзгертілген 
жағдайларда білімді қолдану тәсілдерін игеруге деген ұмтылысымен 
сипатталады); 3) шығармашылық (қызығушылық пен құбылыстардың мәні мен 
олардың өзара байланыстарына терең еніп қана қоймай, осы мақсат үшін жаңа 
жол табуға деген ұмтылыспен сипатталады). 
Мен өз жұмысымда танымдық белсенділікті арттырудың келесі негізгі 
тәсілдерін қолданамын: 1) студенттердің мүдделеріне сүйену және сонымен 
бірге оқу мотивтерін қалыптастыру, олардың арасында танымдық 
қызығушылықтар, кәсіби бейімділіктер бірінші орынға шығады; 2) студенттерді 
проблемалық жағдайларды шешуге, проблемалық оқытуға, ғылыми және 
практикалық мәселелерді іздеу және шешу процесіне қосу; 3) дидактикалық 
ойындар мен пікірталастарды қолдану; 4) әңгімелесу, мысал, көрнекі көрсету 
сияқты оқыту әдістерін қолдану; 5) ұжымдық жұмыс түрлерін, студенттердің 
оқу-жаттығудағы өзара іс-қимылын ынталандыру. 
Танымдық белсенділікті арттырудың бұл әдістері оқыту әдістерін қолдана 
отырып жүзеге асырылады. Мұғалімнің педагогикалық шеберлігінің көрсеткіші 
студенттердің белсенділік дәрежесі екеніне сенімдімін. Оқытуда белсенді 

242 
оқыту әдістерін қолдану керек деп санаймын, бұл студенттердің танымдық 
белсенділік деңгейін барынша арттырып, оларды мұқият оқуға жетелейді.
Бұл әдістер әр түрлі жағдайларда, олар әр түрлі формада болуы мүмкін, 
бірақ олардың барлығы студенттерді ұзақ мерзімді белсенділікке итермелейді 
және білім алушы жүйе мен студенттер арасында сенімді кері байланысты 
қамтамасыз етеді. 
Танымдық белсенділікті арттыру бойынша жұмыстағы жетістік көбінесе 
оқытушы мен студенттер арасындағы қарым-қатынас сипатына байланысты деп 
санаймын. Егер бұл қатынастар өзара түсіністік пен құрметтің жағымды 
сипатына ие болса ғана, жасалған жұмыс оң нәтиже береді. .[4, 41-б] 
Әрине ізденіс нәтижесінде жүзеге асатын тиімді оқыту әдісі білім 
алушыларды алғырлыққа, байқампаздыққа, шығармашылыққа еңбекке, ең 
бастысы, ғылыми негізде ынтасын арттыруға мүмкіндік береді. Білім 
алушыларға саналы білім, сапалы тәрбие беруді жүзеге асыру үшін ұжымның 
әрбір мүшесі болып саналатын оқытушылар қауымы үнемі шығармашылық 
ізденісте, жаңа педагогикалық технологиялардың жетістіктерін пайдалана 
отырып, өздерінің кәсіби шеберлігін дамытуды кезек күттірмес мақсаты деп 
есептеуі керек. 
Әдебиеттер тізімі: 
1. Белсенді оқу мен оқытуда қолданылатын әдістер: әдістемелік 
құрал./құраст. С. Симбаева.– Нұр-Сұлтан: «Тұран-Астана» университетінің 
баспаханасы, - 2019. 
2. Активные методы обучения: рекомендации по разработке и 
применению: учеб.-метод. пособие / Е. В. Зарукина, Н. А. Логинова, М. М. 
Новик. СПб.: СПбГИЭУ, 2010. 
3. Бережнова Е.В. Основы учебно-исследовательской деятельности 
студентов: Учебник. – М.: Просвещение, 2006. 
4. Джуринский А.Н.Развитие образования в современном мире: Учебное 
пособие. – М.: Дрофа, 2008. 

жүктеу/скачать 6,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: