Жануарлар физиологиясының дамуы

 

25

мен жануарлар физиологиясы бір сала ретінде дамыды. Негізгі деректер мал 

мен үй құстарына жүргізілген тəжірибелер арқылы жинақталды. 

Жануарлар  физиологиясы  дара  ғылым  ретінде  тек  XІX  ғасырдың  ортасы 

мен  XX  ғасырдың  басында  қалыптасты.  Оған  мал  шаруашылығының 

қарқынды  дамуы  себеп  болды.  Мал  басын  аман  сақтап,  оның  өнімділігін 

арттыру,  түрлі  ауруларды  таратпау,  мал  дəрігерлік  кəсіпті  үйрету  үшін 

жануарлар  организмінде  жүретін  процестердің  мəнін  терең  біліп,  түсіну 

мұқтаждығы туды. 

Мал  дəрігерлік  білімнің  отаны  Ресей  болып  табылады.  Онда  1735  жылы 

мал  дəрігерлер  дайындайтын  тұңғыш  арнаулы  мектеп  ашылды.  XVІІІ 

ғасырдың 60-70 жылдарында мал дəрігерлік мектептер Францияда (Лионда, 

Альфортта),  Италияда  (Туринде),  Германияда  (Ганноверде,  Дрезденде), 

Данияда  (Копенгагенде)  ашыла  бастады.  XІX  ғасырдың  басында  Россияда 

бірнеше  мал  дəрігерлік  училищелер  жұмыс  істей  бастады  да,  Мəскеу, 

Харьков, Виленск, Қазан университеттерінің медицина факультеттерінде мал 

дəрігерлік кафедралар құрылды. Осы кезде Петербор мен Мəскеу медицина-

хирургиялық 

академияларында 

жоғары 

білімді 

мал 

дəрігерлерін 

дайындайтын бөлімдер ашылды. 

XІX ғасырдың 40-50 жылдарында Варшава мен Харьковте мал дəрігерлік 

мектептер  құрылып,  олар  кейін  институттарға  айналды.  Бұл  институттарда 

басқа  кафедралармен  қатар  салыстырмалы    немесе  зоофизиология  жəне 

гистология кафедралары ашылды. 

Ғалым  мал  мамандары  1835  жылы  ашылған  Горн  -  Горецк  жоғары  ауыл 

шаруашылығы 

мектебінде  (қазіргі 

Беларусь 

ауыл 

шаруашылығы 

академиясы),  1865  жылы  ашылған  Петрдің  жер  өңдеу  жəне  орман 

шаруашылығы  академиясында  (қазіргі  Мəскеудің  К.А.Тимирязов  атындағы 

ауыл  шаруашылығы  академиясы)  дайындалды.  Бұл  оқу  орындарында 

физиологиядан  дəріс  оқылып,  азықтандыру  мен  мал  өсіру  мəселелері 

анатомиялық-физиологиялық негізде түсіндіріле бастады. 

XІX  ғасырдың  ортасында  Ресей  мен  Батыс  Европада  алғашқы  мал 

дəрігерлік  жəне  мал  шаруашылық  ғылыми  зерттеу  институттары  пайда 

болды.  Бұл  физиология  ғылымының  дамуына  зор  ықпал  жасады  да,  XІX 

ғасырдың  аяғында  Францияда,  Германияда,  Россияда  физиологиялық 

ғылыми мектептер (бағыттар) қалыптасты. К.Бернар жылқылардың сілекей 

бөлу  ерекшеліктері  жайында  еңбек  жазып,  тауықтың  ұйқы  безінің  сөлін 

арнаулы тəжірибелер арқылы зерттеді (1851 ж).  

Физиологияның  дамуына  француз  ғалымдары  Ж.Лассень,  Т.Шово, 

Ж.Колен  зор  үлес  қосты.  Олардың  көптеген  еңбектері  жануарлардың  ас 

қорыту  процестерін  зерттеуге  арналды.  Т.Шово  мен  М.Марей  1861  жылы 

алғаш  рет  жылқы  жүрегіне  ойыс  вена  арқылы  сүңгі  (зонд)  жіберіп,  оның 

жұмысын  жазу  əдісін  ұсынды.  Ж.Колен  жануарлардың  салыстырмалы 

физиологиясы  жайында  тұңғыш  кітапты  жазды.  Неміс  ғалымы 

В.Элленбергер 

мен 

оның 

оқушылары 

К.Шейнерт, 

А.Траутман 

 

26

жануарлардың  ас  қорыту  процесін  жан-жақты  зерттеп,  малды  тиімді 

азықтандырудың  физиологиялық  негіздерін  қалады.  Физиологияны 

дамытуда ағылшын ғалымдары Дж.Баркрофт, Дж. Хэммонд, А.Филлипсон, 

Д.Льюис,  К.Блекстер,  И.Мак-Дональд,  америка  ғалымдары  -А.Шалк, 

Р.Амодон, Ц.Тернер т.б. да рөлі зор.  

 Ресейде  физиология  И.П.Павлов  ұсынған  принциптер  мен  əдістердің 

ықпалымен  дамыды.  Оның  басшылығымен  тұңғыш  рет  көбек  қою  əдісі 

арқылы  күйіс  малының  сілекей  бездері  мен  ұлтабарының  қызметтері 

зерттелді  (Н.В.Рязанцев,  1898,  В.В.Савич,  И.П.Тихомиров,  1910; 

И.И.Бельговский,  1912).  Мал  физиологиясын  қалыптастырып  дамытуда 

профессорлар  А.В.Леонтович  (1869-1943),  К.Р.Викторов  (1879-1955), 

Н.Ф.Попов  (1886-1974),  Г.И.Азимов  (1891-1978),  А.А.Кудрявцев  (1903-

1970), А.Д.Синещеков (1906-1971), Д.Я.Криницын (1904-1985), т.б. зор үлес 

қосты.  Аталған  ғалымдардың  еңбектері  ас  қорыту,  тыныс  алу,  сүттену 

процестерінің, ішкі секреция бездері мен орталық жүйке  жүйесі қызметінің 

сырларын ашуға арналған. 

Қазіргі  кезде  жануарлар  физиологисының  түрлі  салаларында  Ресейлік 

ғалымдар 

А.А.Алиев, 

В.И.Георгиевский, 

В.Ф.Вракин, 

И.П.Духин, 

Т.Е.Костина, В.Ф.Лысов т.б. табысты еңбек етіп жүр. 

жүктеу/скачать 9,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: