Жануар физол
Физиологиялық функциялар мен процестер
жүктеу/скачать 9,54 Mb. Pdf көрінісі
|
Zhanuarlar-fiziologiyasy Nesipbaeb
| 3.2. Физиологиялық функциялар мен процестер.
Биологиялық реакциялар Физиологиялық функция деп тұтас организм мен оның жеке мүшелеріне тəн əрекеттерді айтады. Физиологиялық процесс дегеніміз тірі организм мен жеке мүшелерде байқалатын əрекеттердің, жаңа сапалы мазмұнға ие болған физикалық жəне химиялық өзгерістердің күрделі түрлерінің жиынтығы. Ол зат алмасу процесінде өте айқын байқалады. Зат алмасу процесі организмнің өмір сүруінің негізгі шарттарының бірі. Зат алмасу арқасында тірі материя жаңа сапалы мазмұнға ие болады. Зат алмасу процесінің нəтижесінде организм сыртқы ортадан қабылданған органикалық заттарды ыдыратып, олардан өзіне қажет құрылымдар түзеді де, қажетсіз ыдырау өнімдерін бөліп шығарады. Зат алмасу процесінің əсерінен азық құрамындағы күрделі органикалық қосылыстар энергиясы организмде химиялық, жылу, механикалық жəне электр энергиясына айналады. Организмде жинақталған бос энергия əртүрлі жұмыс орындау, өнім өндіру, торшалардың құрылысы мен қызметін қамтамасыз ету, дене температурасының тұрақтылығын сақтау, өсу жəне даму процестерін атқару үшін жұмсалады.
31 Зат алмасу бірімен-бірі тығыз байланысты ассимиляция жəне диссимиляция процестерінен тұрады. Ассимиляция деп организмнің сыртқы ортадан түскен заттарды сіңіруін, қарапайым қосылыстардан күрделі химиялық косылыстардың түзілуін айтады. Диссимиляция деп организмде тірі материяның бұзылуын, заттардың ыдырауын, қажетсіз ыдырау өнімдерінің түзілуін айтады. Бұл екі процесс біріне-бірі қарама-қайшы жəне бірімен-бірі тығыз байланысты. Диссимиляция процесі ассимиляция негізін құрайды, ал ассимиляция диссимиляцияны күшейтеді. Зат алмасумен организмнің өсу, даму, көбею, қоректену, ас қорыту, тыныс алу, бөлу, қимыл-əрекет сияқты функциялары жəне тітіркенгіштік, қозғыштық, рефлекс сияқты реакциялары тығыз байланысты. Реакция - тітіркендіруге қайтарылатын жауап. Барлық тірі материяға ортақ қасиеттердің ең негізгілерінің бірі - тітіркенгіштік. Тітіркенгіштік дегеніміз тірі материяның сыртқы ортаның əсеріне зат алмасу процесін күшейтумен қайтаратын жалпылама жауабы. Тітіркенгіштік өсімдік торшаларына да, жануарлар торшаларына да тəн қасиет. Ал жануарлар торшаларына тағы да бір ерекше қасиет тəн, ол - қозғыштық. Қозғыштық деп тірі жүйенің (торша, ұлпа, орган, тұтас организм) сыртқы, не ішкі орта тітіркендіргіштерінің əсерінен өзінің физиологиялық белсенділігін өзгертуін айтады. Қозғыштық тек жануарлар торшаларына тəн қасиет. Қозғыштық толқын тəрізді ерекше процесс - қозудың негізінде жатады. Барлық тірі ұлпа қозады, бірақ қозуға жауап əр ұлпада əр түрлі болады. Мысалы, қозған ет талшықтары жиырылады, жүйке ұлпасы - тітіркеніс (жүйке импульсі) тудырады, ал бездер – сөл бөледі. Жүйке жүйесі жетілген жануарларда физиологиялық реакциялардың ерекше түрі - рефлекс байқалады. Рефлекс деп организмнің сыртқы, не ішкі ортаның тітіркендіргіштеріне жүйке жүйесінің қатысуымен беретін жауабын айтады. Рефлекске мысал ретінде ауыз қуысындағы сезімтал жүйке ұштарын тітіркендіргенде сілекейдің бөлінуін, көздің қасаң қабығына əсер еткенде кірпіктің қозғалуын, т.б. атауға болады. Рефлекс атқарылғанда қозу толқыны жүріп өтетін жолды рефлекс доғасы деп атайды.
жүктеу/скачать 9,54 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|