Жануарлар экологиясы
Топырак жануарларының экологиялык тоіггары
жүктеу/скачать 12,6 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4.2.2 Топырак жануарларының экологиялык тоіггары,
олардын топыракка әсері Жер бетінде топырақ түзілу үрдісінің екпінді жүрілуіне жэне табиғаттағы зат айналымды жеделдетуші ретінде жануарлар маңызды рөл атқарады. Сапрофаг жануарлар топырақтагы өсімдік, жануарлардың қалдығымен қоректеніп органикалық заттардың ыдырауына көмегін тигізеді. Жануарлар топырақтағы түтікше қуыстарды кеңейтіп, қазып, сирету арқылы оған механикалық эсер ететіні ежелден белгілі. Адамзат соқамен жер жырта бастаудан элдеқайда бүрын жауьш қүрты топыракты табиғи жолмен өңдеп, сиретіп келгеніне Ч. Дарвин ерекше мэн берген болатын. Тек бүл ғана емес жануарлар топырақтың қүрылымьшьщ жақсаруына да, химиялық күрамына да, қарашіріндінің түзілуіне де, биологиялық пэрменділігінің артуына да, жалпылай айтқанда, топьфақтьщ қүнарлығы жақсаруына маңызды рөл атқарады. Дегенмен, топьфакта тірпгілік ететін эртүрлі топтың жануарларының топырақпен байланысы және оған тигізетін әсері бірдей емес. Топыракта тіршілік ететін жануарларды дене мөлшеріне қарай н а н н о ф а у н а , м и к р о ф а у н а , м е з о ф а у н а , м а к р о ф а у- н а деп 4 топқа бөледі. Н а н н о ф а у н а тобына топырақга тіршілік ететін қарапайымдар жатады. Олардың денесі бір ғана жасушадан түрады. Мөлшері 0,02-0,08 мм-ден аспайды. Бүлар топыракта кездескенімен физиологиялық қасиеті түрғысынан олардың су жануарларынан айырмашылыгы жок. Өйткені олар топыракгың түиіршіктерін қоршаған немесе топ ьфактағы түтікше, куыстарды толтырып тұратын қылтүтіктік суда немесе гравитациялық суда тіршілік етеді. Топьфақ түйіршіктерінің арасында кездесетін ұсақ тамшы су карапайымдар үшін кішкентай көлшік іспеттес деуге болады. Қыскасы, наннофауна өкілдері топьфактагы су тамшыларында тіршілік етіп физиологиялық түрғыдан алғанда өздерін кішкентай су қоймасында жүргендей сезінеді. Топырактагы ылғалдық суда тіршілік ететін бұл жэндіктер г е о г и д р о б и о н т т а р деп аталады. Олар топырактағы бір тамшы суда еркін жүзіп козғалады, суда еріген оттегімен тыныс алады, топырақ кеуіп, ылғал жетіспеген кезде олар циста түзіп, белсенсіз тіршілікке ауысады. Циста ондаған жылдар бойында өлмей сақталады. Топырақ ылғалданып, қолайлы жағдай туса цистадан шығып, қайтадан белсенді тіршілігін бастайды. Циста күйіндегі қарапайымдар желмен үшып аса үзақ жерлерге тарайды. Сондықтан қарапайымдар эрхүрлі белдемдерде, қүрлықтьщ барлық жерінде жэне мүхиттагы аралдарда кең таралган. 51 |