Жануарлар экологиясы
(ОгіЬаіеі), гамазид кенелер (МезоЩташ)
жүктеу/скачать 12,6 Mb. Pdf көрінісі
|
жануарлар экологиясы
| (ОгіЬаіеі),
гамазид кенелер (МезоЩташ), қүйрықаяктьглар (СоІІетЬоІа). протура (РгоПлга), симфила (Зутрһуіа) т.б. үсақ буынаяктьглар топьграқтьгң микрофауна жәндіктер тобьгн күрайдьг (6- сурет). Олар демтүтіктері (трахея) арқьглы топырақтың қуьгстарында, қьглтүтіктерінде жиналған ауамен тьгаьгс аладьг. Денесі өте кішкене, топьфақ түйіршіктерінің арасьгндағы қуыс, бос кеңістіктен дене мөлшері әлдекайда кіші болғандықтан топырақтьгц қаттьг бөліктерімен эсерлеспей-ақ қуьгс, тесік, қьглтүтік тэрізді бос кеңістіктерді аралап еркін қозғалады. Топырақта тіршілік еткенімен оның сүйьгқ жэне қатты фазасымен әсерлеспейді. Тек топьфақгағьг ауалы бос кеңістікті иеленіп өмір сүретіндіктен бүл ағзалардың экологиялық ортасы жер бетіндегі еркін ауальг ортаға үқсас. Топырақга жиналған ауаньг (газ фазасьга) тіршілік ортасьг болдырьгп топырақта мекендейтін бүл жэндіктер г е о а т м о б и о н т т а р деп аталады. Микрофауна тобына жататын геоатмобионттар ьглғал сүйгіштігімен (мезофил, гигрофил) ерекшелінеді. Жалпьг топьфақгағьг ауа қалай да су буымен қаныққан түрде кездесетіндіктен ьглғал сүйгіш 53 жәндіктер тіршілік етуге толық мүмкіндік туады. Өте тығыз және сазды, балшықты топырақта ауа аз болатындықтан микрофауна тобынын жәндіктері аз кездеседі. Сондай-ақ топырақта су шамадан тыс көбеюінің салдарынан (мысалы, су тасқыны кезінде арнасынан асқан өзен суы жайылуынан) топырақтағы ауаның азаюы микрофаунаның тіршыік етуіне қолайсыз жағдай іутызады. 6-сурет. Микрофауна тобьгаың жануарлары (\¥. Оіт§ег, 1974): 1-жалған құршаян; 2 - гамаз кене; 3-4 - сауытты кенелер; 5 - пауропода; 6-7 - қүйрықтылар; 8 - птилид тұқымдас қоңыз; 9 - хирономид масаның дернэсілі Микрофауна тобьш құрайтын жәндіктердің денеснің мөлшері 0,2-3 миллиметр шамасында. Аралас орманды аймақіың 1 шаршы метр жернің топырағында кездесетін микрофауна жәндіктердің саны 70-80 миллионға жетеді. Бұның шамамен 20-30 миллионын жұмыр құрттар (М еш шфв), 40-45 миллионын құйрықаяқгылар, 400-500 мыңын сауытты кенелер иеленеді. Өсімдіктің қурап түскен төсеніш қалдықтары мен қара шірінді топырақтың беткі қабатында қанша көп болса микрофауналық жәндіктер де соншалыкгы көп кездеседі. Микрофауна тобының басым бөлігін кенелер мен қүйрықаяқтылар иеленеді. Тайгалық орманның 1 шаршы метр жерінің топырағында сауытты кенелердің жылдық өнімі - 5-6г, жалпақ жапырақты орманда — 8 грамға, ал қүйрықаяқтылардың өнімі - 4,8-6,4 грамға жетеді. Дүние жүзі көлемінде сауытгы кенелердін 50 мыңдай, құйрықаяқтылардың 2 мыңнан астам түрі бар. Микрофауналық 54 геоатмобионттар топырактағы саңыраукұлақтармен, балдырлармен, өсімдіктің қурагі түскен калдықтарымен қоректеніп ұсактайды, топырақты шдерінің өлексе қалдықтарымен, нэжістерімен байытып, топыракта қара шіріндінің түзілуіне үлкен үлесін косады. Кейбір қүирыкаяктылардың ас қорыту жүйесінде селбесіп тіршілік ететін микроағзалар болады. Солардың көмегімен өсімдіктің клетчаткасын ыдыратып табиғаттағы зат айналымын жеделдетуге айтарлықтай қызмет атқарады. М е з о ф а у ң а гобын денесінің түрқы 2-30 мм-ге дейін жететін, көзге еркін көрінетін омыртқасыз жануарлар қүрайды. Б.үл топка жауын қүрты жүктеу/скачать 12,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|