Жануарлар экологиясы
жүктеу/скачать 12,6 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- (Сапіз Іирш).
- (Аіорех Іоориз). Ақтүлкі (25-сурет)
| (Кап$і/ег
Іагагиіиз). Солтүстік бүгысының айыр түягының арасы ашылып ауданы үлкейетіндіктен батпакка батпай еркін жүруіне колайлы. Бүгының саусактарының түягы жалгіақ және түяктың ішкі жагына карай имек болатындықтан қарды теуіп қазуына өте қолайлы. Тұмсығының ұшы мұрынының тесігіне дейін жүнімен қапталғандыктан қандай суықга да қар астынан жем тауып жей алады. Солтүстік бүғысы жазда шоптесін өсімдіктермен, саңыраукұлақгармен жэне талдын жапырағы мен қөректенеді. Ал қыста қалындығы 70-80 см-ге жететін қарды түяғымен, мүйізімен қазып, қар астынан қына теріп жейді. Солтүстік өлкелерде мекендейтін халықтардың кэсібінің негізгі көзі — солтүстік бұғысы. Тундраның кең байтақ алкабында солтүстік бұғысы мын-мындаған үйірімен кездеседі. Солтүстік бұғысы тундра жерінде жабайы түрде кездесумен қатар қолға үйреткен үй жануары ретінде бағып, күнделікті сүтін, етін, терісін, мүйізін пайдаланатын бұғылар да аз емес. Тундрада бұғы шаруашылығы жақсы дамыған. Бұгының негізгі жауы — қасқьф (Сапіз Іирш). Тундра биоңенозында лемминг тышқандарымен қөректеніп екінші реттік тұтынушы (консумент) рөлін аткаратын жануарлардың бірі ақтүлкі (Аіорех Іо&ориз). Ақтүлкі (25-сурет) солтүстіктің табиғи жағдайына өте жақсы бейімделген. Леммингілермен қөректенудің сыртында көктемде кұстардың жұмыртқасын жейді. Қыста леммингіні қар астынан ұстап жей алмайтындықтан акт\глкілер оңтүстік өлкелерге ауып мекен ауыстырады. Ақгүлкі күшігін інге туып өсіреді 8-18-ге дейін күшік табады. Қорытып айтқанда, тундра биомьшың жануар қауымдастығында төмендегідей негізгі сипаттар бар екенін көреміз: а) тундра жерінің 50-60 пайызы жануарлар тіршілік етуге жарамсыз (мәңгі мұз, тоң, су, батпақ т.б). Сондыктан тіршілікке жарамды жерлерінде жануарлар тығыз қоныстанады. (Мысалы, қияқөлең - мүкті тундраның 1 шаршы метр жерінде құстың 16-24 ұясы кездеседі); б) тундра жануарларының көбі қыста жылы жакқа көшіп, қоныс аударып кетеді, қалғандары қыскы ұйқыға кетеді (омыртқасыз жануарлар), белсенді тіршілік ететін кейбіреуі (лемминг, тоқалтіс тышкан) қыс бойы жер бетіне шықпай, қар астында өмір сүреді; в) тундра жануарларының зат алмасу (метаболизм) үрдісі жаз мезгілінде өте екпінді жүріледі. Соның нэтижесінде олар жаздың кысқа мерзімінде көбейіп үлгерумен катар, кыс түскенше осіп жетіліп, денесіне азыктық заттың корын жинап та үлгереді, г) дене 163 температурасы тұрақгы (гомоеотермді) тундра жануарларында қыста температурасын азайтьш реттеу кабілеті жаксы дамыған. Денесінің температурасы төмендеуіне байланысгы олар ішкі энергиясын аз жұмсайды. Энергияны бұлай үнемдеу қыста азығы аз, қары көп, суық беддемнің жануарларына аса қажетгі қасиет; д) тундра жануарларының тіршілігінде тәуліктік айырмашылық аз, оның есесіне маусымдық айырмашылық айқын жүріледі; е) эр жылдың өзгешілігіне сәйкес тундра жануарларының саны өте ауқымды мөлшерде ауытқыйды. Осыған байланысты олардың арасындағы қоректік өзара байланыс та түрақгы емес — тез өзгереді. Мысалы, тундрада лашын әдетге шалшықшы, аққүр қатарлы қүстармен қөректенеді, бүл қүстар аз жыддарда лашын леммингімен қоректенуге ауысады. Жалпы өзінің экологиялық талабын тез өзгертіп, кезіндегі табиғи жағдайға оңай бейімделу - табиғаттың қатаң да өзгермелі мінезіне сәйкес сүрыпталып аман қалудың негізгі бір жолы деп көрген жөн. жүктеу/скачать 12,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|