Жануарлар экологиясы
жүктеу/скачать 12,6 Mb. Pdf көрінісі
|
| 3.6
Жануарларга биотикалык фа ктордьщ зсері Тірі апалардын бір-біріне және коршаган ортаіа тигізетін әсер- мқпалынмн бүкіл жиынтыгы биотикапмк факторга жаталм. Жаиуарлардыц тіршілігі үшін биогикалык фактор іарлмн манм ім юр. Олар өзінің төңірегіидегі баскалай тіршілік иелерімеи кармм- катмиассыі тіршілік ете алмайды. Мүндай қармм-катмнастмн кейбіреуі жануар үшін пайдалы немесе зияиды да болуы мүмкін. Бірак баска жанды ағіаларсьп жападаи жалгыз тіршілік ету мүімкін емсс. Жануарлар өзара қарьгм- қатыиас жасап байланысуының нәтижесіиде кобею, қоректену, коргану, ортанын колайсыз жагдаймна бірігіп күресу мүмкіндігіне ие болады. Сонымсн кагар мүндай катынастардың әсерінен бір-біріне ауру жүктыру, бір-біріне шабуыддап қатер тугызу тәрізді кері ықпал ла жок емес. Жануарлардың өзара қарым-қатьгаасы түрішілік және түраралык деп боліиеді. Бір түрге жататын ағзалардын озара эсерлесуі — түрішілік карым-катынас. Бүл кандай бір түрш жапуардын # тіріпілігі үшІн негізгі рөл атқарады. Бір түрге жататын жануарлар үдайы бір мекенде бірге тіршілік ететіндіктеи және жыныстык қатынас үшін, коректену үшін өзара бәсекелеспкке тусетінді ктен, қыскасы өзара ешбір үзіліссіз әсерлесетіндіктен түрішілік карым- катынас биотикалық факторлардың ішінен ең негізгісі болып саналады. Түрішілік карым-қатынас негізіиен бәсекелестік түрде (орын жай үшін, көбею кезінде жьгныстық қатыиасқа түсу үшін, қоректену үтиін т.б.) жүрілеяі. Сонымен қатар жас төлдерін қорғау, оларды тіршілікке үйрету, баска жануарларға тобымен шабуылдау немесе топтанып корғау, кауіп-қатер туралы бір біріне сыбыс беріп сақтандыру т.б. көптеген жолмен бір-біріне көмегін тигізеді. Өзара қандай бір бәсекеге түсудін өзі түрдін шыныгып сұрыпталуына жол салып. бірден бір пайдалы әсерін тигізеді: күзде үйірге түсерінде аркардың құшкалары үйірді иелену үшін бәсекелесіл сүзіседі. Ең күшті, сапалы кұлжа басқаларды жеңіп, үйірді иеленіп, саулықтарды іштендіретіндіктен туган төлі де төзімді, сапалы болады. Бұндай 27 бәсекелестіктің нәтижесінде табиғи сұрыпталу жүріліп, түрдін тіршілік ету қабілеті жақсаратынын көреміз. Түраралық қарым-қатынастан туындайтьш биотикалық фактордың бірнеше түрі бар: комменсализм, аменсализм, мутуализм, өсімдік пен жануарлардың, жыртқыш пен жем болушы жануарлардың арасындағы түраралық бәсеке қарым-қатынасы. Бүлардың ішінен жануарларға экологиялық фактор ретінде айтарлыкгай маңыздылары ~ өсімдік пен жануарлардың, жыртқыш пен жем болушы жануарлардың түраралық қарым қатынасы. жүктеу/скачать 12,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|