Жануарлар этологиясы
Құралды шартты рефлекстері
жүктеу/скачать 1,51 Mb. Pdf көрінісі
|
Жануарлар этологиясы
| Құралды шартты рефлекстері. Кейбір ғалымдар жекелік ассоциятвті
оқыту формасына, шартты рефлекстерді біріктіреді, ол жануардың бағытталған активті әрекетіне негізіделеді. Оқиғалардың реттілігі осы жағдайда тек сыртқы дабылдарына ғана емес, сондай- ақ жануардың өзінің мінезіне тәуелді. Мысалы, егеуқұрық процессте бағытталған – зерттеулік іздеуінде мінез – құлығында, байқаусызда аяғымен педальға басып қояды, соның нәтижесінде азық алуымен марапатталады. Осындай қайталанудың арқасында тұрақты байланыс қалыптасады: педльға басу – азық. Кейін тәжірбие қоюшы кезекті «еркін» педальға басу алдында, өзге тітіркендіргішті қосады. Бірнеше үйлесімнен кейін, осы шынжырда байланыс орнатылады: дабыл – педальға басу – азық. Жануардың активті байланысы қоршаған ортаға, осы шынжырға орта түйінді қосуымен жануардың педальға басу немесе уақытында және сапалы тапсырманы орындауы мінез – құлықтың актына тәуелді, бұл азықтық қолдауына жету формасы болып табылады. Сондай – ақ ескеру қажет, классикалық шартты рефлекстерден айырмашылығы, азықты алуымен қозғалыс актінің өздігінен ешқандай генетикалық байланысы болмайды. Бұл байланыс алдын ала жүргізілетін жаттығулар процессінде қалыптасады. Алғаш рет құрал –сайманды шартты релекстері Павлов зертханаларында Ю.М. Конор және Я. Миллермен зерделенді, олар алғашқы «екінші типтегі шартты рефлекстер» деп ат қойды. Кейін оны құрал – сайманды шартты рефлекстері деп атап кетті, оперантты мінез – құлық. Мәні бойынша бұл оқыту түрі, сынамалар мен қателердің үйренуінен айырмашылығы жоқ. Құрал – сайманның әрекеті орындалуы бойынша ағзаның қоршаған ортасымен байланысының өзгеруі, кеңестіктегі оның тұрысының өзгеруі (локомоторлы әрекет) немесе ағзаның айналады заттарына әрекеті (еліктеушілік әрекет). Осындай оқытудың мінез – құлықтың мысалы ретінде, жануарда бағыттаушылық қабілеттерін лабиринтте қалыптастыруы. Жануарды қармақ 62 азығы бар, лабиринтке орнатады. Бірнеше рет лабиринтті өтту арқасында, жануар қысқа жолдармен азыққа жете бастайды. Қисық оқыту әдетте қозғалыс жылдамдығында немесе жасалынған қателіктердің мөлшерінен құралады. Лабиринтті икемділігі тез арады автоматизирленеді және таптаурынды болады. Егер егеуқұйрықты лабиринтте үйретпегенге дейін ұстаса, ешқандай қолдаусыз, онда ол тез және нақты өзі үйреніп алатыны, анықталған. Лабиринтті зерттеу кезінде - ақ жануар белгілі бір тәжірбиені иеленеді (перцептивті латенті оқыту), бұл қысқа жолдарды лабиринтте анықтау үшін қолданады деп саналады. жүктеу/скачать 1,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|