Жануарлар этологиясы
жүктеу/скачать 1,51 Mb. Pdf көрінісі
|
| Биологиялық ырғақтар.Барлық жануарлар түрлерінде бақыланатын қатаң
кезеңді мінезқұлық, сол немесе басқа оның нысанында пайда болуы мүмкін, өйткені мінезқұлықактілер уақыттармен ұйымдастырылды. Биологиялық ырғақтардың уақытша ауқымы мүлдем әр түрлі болуы мүмкін. Ырғақтарды зерттеуінде, соның ішінде кезеңділігі бір тәулікке жуық құрайтынына көп көңіл бөлінді. Мұндай ырғақтарды циркадты (циркадианды) – тәулікке жуық (лат. circa –ге жуық dies – күн) деп аталады. Көптеген құстар мен сүтқоректілердің мінез – құлықтары, шамасы, циркадты ырғақтарға байланысты. Күндізгі жануарлардың түрлері, әдетте, түнде ұйықтап күндізгі жарық жағдайында белсенді, ал түнгі түрлері - күндіз ұйықтап, түнде белсенді. Ымыртты түрлері таңсәріде, ымырт және басқа кезеңдерінде де белсенді. 177 Көптеген циркадты ырғақтардың онтогенезі, генетикалық факторларға тәуелді болып саналады. Ағзалардың көбі маусымдық ауысымының климаттық режимдерінде мекендейтіндерде, физиологиялық жүйелер кешені қамтамасыз ететін және биологиялық маңызды пішіндерінің өзгеруін қамтитын, оқтын-оқтын маусымдық үрдістерімен сипатталады. Көптеген жануарлардың әр түрлі физиологиялық және биологиялық үрдістері: көбеюі, түлеуі, ұйықтауы және диапаузасы, көші - қонысы және т. б.маусымды байқалады. Даму маусымдылығы, осы құбылыстардың циклдық өзгерістеріне бейімделу ретінде, климаттық жағдайларында пайда болды. Заңдылықты қайталануы, маусымдық жағдайлардың өзара іс-қимылдардың туа біткен эндогендік маусымдық циклдың, сыртқы жағдайларының жай-күйі туралы ақпаратпен Маусымдық ұйқы, диапауза деп аталатыны, қолайсыз климаттық жағдайына реакциясы, көптеген жануарлар түрлерінде болады; әдетте белгілі бір өмірлік кезеңінің циклісімен байланысты. Эндогенді биологиялық циклы, біржылдықтай мерзімділікпен байланыстысын циркаинуальды (шамамен) ырғағы деп аталады. Циркадиаттар сияқты, биологиялық сағат принципі бойынша, олар бос уақытты жүйесіне негізделеді. Дәл осылайша, жануарлардың жеке мінезқылықтың түрлі нысандары, оларға өмір сүру және олардың ағзағасы бейімделген көбею ортасын қамтамасыз етеді. жүктеу/скачать 1,51 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|