Жануарлар
жүктеу/скачать 13,22 Mb. Pdf көрінісі
|
Дельфацидтер Дельфацидтер шіркейлер секілді өсімдік шырындарымен қоректенеді. Оларды үлкен дөңес бастарына және жарық шығаруына қарап оңай тануға болады. Әдетте, олардың ұзындықтары 1 см-ден 5 см-ге дейін жетеді. Жапырақ дельфацидтері Жапырақ дельфацидтері дельфацидтерге туыстас болып келеді. Дельфацидтердің шамамен 20000 түрі белгілі. Олар – әлемнің барлық жерлерінен кездесетін ұсақ өсімдік жегіш жәндіктер. Негізінен, жапырақ дельфацидтері шөпқоректі болғанымен, олар шіркейлермен де қоректенуі мүмкін. Көпіршікті шіркейлер Көпіршікті шіркейлер шөпті және бұтақты аймақтарда кездеседі. Әдетте, бұл шіркей өсімдікті көпіршікті сілекеймен қаптап алатын болғандықтан, оларды көпіршікті шіркейлер деп атайды. Олардың ұзындықтары 0,5 см-ге дейін жетеді. Олар ұзын қашықтықтарға секіреді. Бір секіргенде 70 см-ге дейін жетеді. Қалқан қоңыздар Қалқан қоңыздар цикадалар, шіркейлер және дельфацидтер тобына кіреді. Олар өздерінен шығаратын сасық иістерімен белгілі. Олардың бірінші және екінші жұп аяқтарының ортасында сасық сұйықтық шығаратын бездері болады. Сұйықтық қорғаныс механизмі және жауларын алыста ұстау үшін қолданылады. Сасық қоңыздар да шырын сорғыш жәндіктер. Алайда кей кездері олар басқа жәндіктермен де қоректенуі мүмкін. б а ла лар энцик лопедиясы Жәндіктер 149 Өрмекшілер Өрмекшілер – сегіз аяғы болатын кіші және орташа жәндіктер. Оларды Антарктидадан басқа әлемнің барлық жерінен кездестіруге болады. Өрмекшілердің 40 000 түрі бар, олар әр түрлі 109 тұқымдастан тұрады. Өрмекшілердің құрсақтарында жібек өндіретін безі болады. Бұл бездерден шығатын жібек жіптерінің көмегімен өрмекшілер ұяларын жасайды. Өрмекшітәрізділер Өрмекшілер өрмекшітәрізділер тобына жатады. Өрмекшітәрізділердің шамамен 100 000 түрі белгілі. Өрмекшілерден басқа сарышаяндар мен кенелер де өрмекшітәрізділерге жатады. Барлық өрмекшітәрізділер – омыртқасыздар, олар сегіз аяққа ие. Олардың көбі құрлықта өмір сүреді. Алайда кейбіреулері тұщы суда да, теңіз суында да өмір сүрулері мүмкін. Жыртқыштар Көптеген өрмекшілер етқоректілер болып келеді, олар жәндіктермен, ұсақ жорғалаушылармен, сүтқоректілермен, құстармен және басқа да өрмекшілермен қоректенеді. Өз құрбандарын ұстау үшін әр түрлі әдістерді қолданады. Көптеген өрмекшілер өз құрбандарын өрмекші торларымен ұстаса, кейбіреулері тығылып отырып шабуыл жасау арқылы ұстайды. Шыбынмен қоректеніп отырған секіргіш өрмекші 150 Өрмекшілердің шағуы Өрмекшілердің шаққаны, әдетте, қауіпті емес. Көп өрмекшілердің шаққаны адам баласы үшін зиянды емес, шаққан жерді жай алғашқы көмек көрсету арқылы оңай жазуға болады. Алайда кейбір өрмекшілердің нейротоксинді улары болады, шаққанда адам баласының жүйке жүйесіне зиянын тигізуі мүмкін. Мысалы, қарақұрт шаққан адамның іші мен кеудесі қатты ауырып, денесі құрысып қалады. Дөңгелек өрнекті өрмекшілер Дөңгелек өрнекті өрмекшілер өздері жасайтын шиыршық дөңгелек пішінді торларымен белгілі. Бұл өрмекшілер өрмекшілердің ең үлкен тұқымдастарының бірін құрайды. Дөңгелек өрнекті өрмекшілердің 2800-ден астам түрі бар. Секіргіш өрмекші Секіргіш өрмекшілер өрмекшілердің ең үлкен тұқымдасын құрайды. Бұл өрмекшілер өзде- рінің алысқа секіру қабілеттеріне бай- ланысты осылай аталады. Көптеген секіргіш өрмекшілер өз дене өлшемдерінен 20-80 есеге дейін алыс қашықтықтарға секіре алады. Әлемде секіргіш өрмекшілердің 5000-нан аса түрі белгілі. Олар жемтіктерін жақсы аулайды. Оларды тропиктік ормандардан бастап Гималай тауларына дейінгі әлемнің барлық жерлерінен кездестіруге болады. Қасқыр-өрмекші Қасқыр-өрмекшілер – Австралияның жергілікті өрмекшілері. Олар кішкентай індерде немесе жапырақтар мен ағаш діңдерін мекендейді. Олар құрбандарына тығылып отырып шабуыл жасағандықтан қасқыр-өрмекшілер деп аталады. Бұл өрмекшілер орташа дәрежеде улы. Олардың шаққан жерлері шамалы ауырып, ісіп кетуі мүмкін. Жұмыртқасын алып жүрген қара өрмекші Шаянөрмекшілер Шаянөрмекшілер шаяндарға ұқсайды. Бұл өрмекшілер торлар құрмайды. Олар өз құрбандарын аңдып, уын енгізу арқылы ұстайды. Шаянөрмекшілерінің шамамен 2000 түрі белгілі. Олардың көбінің өлшемдері 2,5 смден де кіші болса, ең үлкені – алып шаян өрмекшінің өлшемі 2,5 смге жетеді. Көптеген шаянөрмекшілер ашық жерлердегі гүлдерде, жапырақтарда немесе дарбазаларда кездеседі. Жұмыртқалары мен балалары Өрмекшілер жынысты жолмен көбейеді. Ұрғашы өрмекшілер жібек қаптарға жұмыртқа салады. Бір ғана ұрғашы өрмекші бірден 3000ға жуық жұмыртқа салады. Жұмыртқа қабы жұмыртқаларды ылғалдандыруға көмектеседі. Ұрғашы өрмекші әрдайым жұмыртқа қабын қорғап, өзімен бірге алып жүреді. Сонымен қатар, олар бұл қапты өрмекші торына да бекітіп қоюлары мүмкін. Жұмыртқалар ұсақ өрмекшілер болып ашып шығады. Көп түрлерінде жас өрмекшілерді аналары күтеді. Олар өскен сайын бірнеше рет түлеп, сыртқы жабындарының ескілерін жаңаларына ауыстырып отырады. Аңшы өрмекші Аңшы өрмекшілердің түсі, әдетте, қоңыр немесе сұр болады. Олардың аяқтары өте ұзын келеді. Ең үлкен аңшы өрмекшілердің аяқтарының құлашы 2530 см болады. Бұл өрмекшілер әлемнің тропиктік және субтропиктік аймақтарында, әсіресе Австралияда көп кездеседі. б а ла лар энцик лопедиясы өрмекшітәрізділер 151 Бүйілер, тас қалаушы өрмекшілер және су өрмекшілері Бүйі Бүйілер – әлемнің тропиктік, субтропиктік және шөлді аймақтарында кездесетін үлкен түкті өрмекшілер. Бүйілердің шамамен 900 тү- рі белгілі. Бүйілердің көбі жер асты індерін мекендесе, кейбіреулері ағаш басын мекендейді. Бұлар түнде белсенді жануарлар. Олар күндіз тығылып жатып, түнде жәндіктерді, кішкентай қосмекенділерді және сүтқоректілерді аулауға шығады. Кейбір үлкен бүйілер тіпті құстарды да аулайды. Бүйілердің көбінің зияны жоқ, алайда кейбір улылары шаққанда ауыртып, қолайсыздық туғызуы мүмкін. Мексикалық қызыл аяқ бүйі Мексикалық қызыл аяқ бүйі – Мексиканың бұтақты ормандарының жергілікті бүйісі. Олар топырақтардағы терең індерде өмір сүреді. Бұл қызыл аяқ бүйі деп аяқ буындарындағы қызыл- сары дақтардың болуына байланысты аталады. Мексикалық қызыл аяқтар үй өрмекшілері ретінде белгілі. Олардың ұзындықтары 10 см, салмақтары 30 г болады. Мексикалық қызыл аяқ бүйі Бүйілер, тас қалаушы өрмекшілер және су өрмекшілері өрмекшітәрізділер деп аталатын топқа кіреді. Олар – осыдан шамамен 360 миллион жыл бұрын пайда болған қарапайым өрмекшілер. Бұл топтың көп мүшелерін құрлық өрмекшілері құрайды және де олар жер асты індерін мекендейді. Голиаф Голиаф – құс жегіш үлкен бүйі. Әлемдегі ең үлкен өрмекші болып табылады. Оның ұзындығы 30 смге дейін жетіп, ал тістерінің ұзындығы 2 смдей болуы мүмкін. 152 Костарикалық бүйі Костарикалық бүйі – Орталық Америкадағы Коста Риканың жергілікті бүйісі. Бұл ұсақ жәндіктермен және құрттармен қоректенеді. Мексикалық қызыл аяқ секілді костарикалық бүйі де үй өрмекшілеріне жатады. Гондурастық бұйра түкті бүйі Гондурастық бұйра түкті бүйі – Орталық Америкада Коста-Рика мен Гондурастың тропиктік ормандарын мекендейтін үлкен бүйілер. Олар жағалау немесе су асты ағаштарын мекендейді. Бұл бүйілер қоңыр денелерін қаптап жатқан қызыл-сары бұйра түктері үшін осылай аталады. Көк бүйі Көк бүйі өзінің ашық көк түсі үшін осылай аталады. Олар – Азияның Мьянма, Камбоджа, Лаос, Вьетнам, Тайланд елдерінде кездесетін агрессиялы бүйілер. Көк бүйілер ыстық және қапырықты аймақтардағы терең індерді мекендейді. Оларды көбіне үй жануары ретінде ұстайды. Алайда басқа бүйілерімен салыстырғанда оларды бағу қиынырақ және де көп тәжірибені талап етеді. Үнділік өрнекті өрмекші Үнділік өрнекті өрмекші – Азиядағы Үндістанның жергілікті әдемі бүйісі. Бұл өрмекшілер орман ағаштарын мекендейді. Олардың көбі жаңбыры көп ормандарды мекендегенді ұнатады. Үнді өрнекті өрмекшілері үй жануарлары ретінде белгілі, алайда оларды бағу қиынға соғады. Олар бір нәрседен қорықса, жылдам шағып алады. Австралиялық су өрмекшісі Костарикалық бүйі Австралиялық су өрмекшісі Австралиялық су өрмекшілері – Австралияның жергілікті өрмекшілері. Олар – әлемдегі ең улы өрмекшілердің бірі. Бұл өрмекшінің уы адам баласын бірнеше минуттың ішінде өлтіріп қоюы мүмкін. Су өрмекшілерінің шамамен 40 түрі белгілі. Әдетте, олардың түстері қоңыр және қара, ұзындықтары 1 смден 5 смге дейін жетеді. Тас қалаушы өрмекшілер Тас қалаушы өрмекшілер – әлемнің көп жерлерінде кездесетін үлкен және орташа өлшемді өрмекшілер. Бұл өрмекшілер жер асты індерін мекендейді. Олардың індеріне кіретін жерлері топырақтан, өсімдіктерден және жібектен жасалған тас үйіндісіне ұқсайды. Бұл үйінді олардың індерін жасырып, құрбандарын ұстауына көмектеседі. Кейбір тас қалаушы өрмекшілер ін секілді ұзын жер асты жолдарын жасайды, олардың ұзындықтары 30 смге жетуі мүмкін. б а ла лар энцик лопедиясы өрмекшітәрізділер 153 Шаяндар Мінез-құлықтары Шаяндар, әдетте, түнде белсенді болады. Олар күндіз індер мен үңгірлерде тығылып жатып, түнде азық іздеп шығады. Әдетте, олар жәндіктер, өрмекшілер, қырықаяқтар және басқа шаяндар секілді омыртқасыздармен қоректенеді. Кейбір үлкен шаяндар, сонымен қатар, кішкентай жорғалаушылармен және тышқан секілді кеміргіштермен де қоректенеді. Пектиндердің көмегімен құрбандарын анықтап, олардың орнын табады. Патша шаяны Африкада кездесетін патша шаяны – шаяндардың ең үлкен түрлерінің бірі. Олардың ұзындықтары 20 см-ге дейін жетеді. Бұл шаян аса улы болмағандықтан, оны үй жағдайында да ұстайды. Патша шаяны Шаяндар – өрмекшілер, кенелер және тас кенелер секілді өрмекшітәрізділер. Шаяндардың 1500-дей түрі белгілі, олардың 40 түрі адам баласын өлтірердей улы болып келеді. Көптеген өрмекшілер тропиктік аймақтарда немесе соған жақын жылы құрғақ жерлерде кездеседі. Олар таулардан бастап шөлдерге дейін әлемнің барлық жерін мекендейді. Шаяндар кездеспейтін жерлер – Жаңа Зеландия мен Антарктида. Дене сипаттамалары Шаяндардың дене өлшемдері 2-20 см аралығында болады. Олардың денелері екі бөлікке бөлінген – басы және кеудесі. Басы көздерден, ауыз тұсынан және аяқтарынан тұрады. Барлық шаяндардың алты жұп аяқтары болады. Бірінші екі аяғы азықты ұстау үшін қол қызметін атқарса, қалғандары аяқ рөлін атқарады. Уын енгізетін безгектері құйрығында орналасады. Шаяндардың үстіңгі жағында тарақ тәрізді сезу мүшелері болып, олар пектиндер деп аталады. Олар осы сезу мүшесінің көмегімен азықтың бар-жоқтығын анықтайды. 154 Алып шөл шаяны Алып шөл шаяны – Солтүстік Американың Сонора және Мохаве шөлдерінде кездесетін үлкен түкті шаяндар. Оның ұзындығы 15 смге дейін жетеді. Бұл шаян ыстық және құрғақ жерлерге бейімделген. Олар күндіз індерде тығылып, түнде жемтігін аулау үшін шығады. Ағаш шаяны Ағаш шаяны немесе орман шаяны – Оңтүстікшығыс Австралияда кездесетін қоңыр түсті шаян. Әдетте, олар орман түбіндегі жапырақ қабатының астында немесе ағаш діңдерінде кездеседі. Сонымен қатар, ағаш шаяндары қала маңдарындағы бақшаларды да мекендейді. Балаларын арқасында алып жүрген аналық шаян Аризона түкті шаяны Алып шөл шаяны Ағаш шаяны Көбеюі Ұрғашы шаяндар жас шаяндарды дүниеге әкеледі. Әдетте, бір туғанда бірден 2535 жас шаянды туады. Буаздық кезеңі түрлеріне байланысты бірнеше айдан бір жылдан артық уақытқа дейін болуы мүмкін. Туылғанда жас шаяндар солғын түсті және қорғансыз болады. Аналық шаян балалары аяқтарына тұрып, өздерін қорғай алғанша оларға қорған болады. Ол барлық бала сын арқасында алып жүріп, оларды қорекпен қамтамасыз етіп, жауларынан қорғайды. Аризона түкті шаяны Аризона түкті шаяны – Америка Құрама Штаттары мен Мексиканың Сонора шөлдерінде кездеседі. Бұл – орташа өлшемді шаян, оның аталықтары 8 смден сәл ғана ұзын болады. Әдетте, бұлар жартастарда, ағаш діңдері мен ағаш қабықтарында жиі кездеседі, сонымен қатар, үй шаяны ретінде де өсіріледі. б а ла лар энцик лопедиясы өрмекшітәрізділер 155 Глоссарий Агрессивті – шабуыл жасауға дайын тұратын немесе қалап тұратын жағдай Ағашқа өрмелегіш – ағаш басында өмір сүруге дағдыланған кез-келген жануар Антидот – уға төтеп беретін немесе әсерін төмендететін құрал Ара балауызы – көбіне шырақтар жасауға қолданылатын бал араларының сары немесе қоңыр түсті балауызы Әктасты – әктастан немес кальцийден тұратын қабат Бақша – жемісті ағаштар өсірілетін бақ Бату – су астына кету Биолюминесцентті – жарық бөле алатын қабілеті бар кез келген жануар Боран – өте төмен температурамен қардың қатты жаууы Бұлт – жәндіктердің жылжып келе жатқан үлкен массасы Ген – ұрпақ жалғастыру қасиетін тасымалдайтын хромосомалардың ішіндегі ұсақ бөлшектер Жарақат – дене жарақаты немесе жарасы Жойылған – өліп, құрып кеткен кез келген жануар Жойылу қаупі төнген – өліп, жойылу қарсаңында тұрған кез келген жануар түрі Жұпар – жағымды иіс (жұпар – бұғы секілді жануарлар бөлетін иіс, оны әтір суларда да қолданады) Жыртқыштық – басқа жануарларға шабуыл жасап, солармен қоректеніп өмір сүру Зиянкес – зиян келтіргіш жәндік немесе жануар Кеңірдек – омыртқалылардың көмекейден өкпеге дейінгі тыныс алу жолы Көшу – мезгілдердің өзгеруіне немесе азықтың азаюына байланысты бір жерден екінші жерге орын ауыстыру Қалдықпен қоректенетін – шіріп жатқан органикалық заттармен қоректену Қанат құлашы – құс қанаттары ұштарының арасындағы қашықтық Қауырсын – құстың жүндері Қына – балдырлар мен саңырауқұлақтар қаптап тұратын жартастар мен ылғалды жерлерде өсетін ұсақ өсімдіктер Лира – кішкентай ішекті музыкалық аспап Мұртшалар – жәндіктер мен кейбір ұлулардың бастарында болатын қозғалмалы сезу мүшелері Ормандарды жою – қандай да бір аймақтың ормандары мен ағаштарын кесу Саға – тұщы және ащы сулардың бірігуіне алып келетін, өзеннің теңізге құяр жері Сундарбан – Үндістандағы, Батыс Бенгалиядағы үлкен ағыстық мангр орманы Сирек – аз тараған Сыртқы қаңқа – жәндіктер мен ұлуларда болатын сыртқы қатты қабық Тозаңдандыру – гүлдің аталық бөлігіндегі тозаңдарды гүлдің үстіңгі аналық бөлігіне тасу 156 Тропиктік орман – көп мөлшерде жылдық жауынды қабылдайтын тропиктік аймақтардың жанындағы қалың, мәңгі жасыл орман Тұмсық – мұрын, ауыз, жақтар мен танаудан тұратын бастың шығыңқы алдыңғы бөлігі Түрлері – табиғи түрде пайда болып, бірге өмір сүретін бір аймақтың ұқсас ағзалары Улы – у бездері болып, шаққанда немесе тістегенде уын енгізетін жануарлар Ұлу – ұлулар мен қос жақтаулы ұлулардан тұратын омыртқасыздар тобы Ұшатын – алға қарай бірден секіре алатын кез келген жануар Целлюлоза – өсімдіктердің жасуша қабырғаларынан алынатын полимерлі көмірсутектер Шатыр – үйдің төбесіндегі жабыны Шырын – гүлдерде болатын тәтті сұйықтық зат Ылғалды аймақтар – жылдың көп бөлігінде су басып, ұсақ бұтақтар өсетін жер бөлігі Экожүйе – қандай да бір белгілі аймақты мекендейтін жануарлардың, өсімдіктердің және басқа да барлық тірі ағзалардың өзара бір-бірімен қатынасы б а ла лар энцик лопедиясы Глоссарий 157 Алфавиттік көрсеткіш 158 А Австралазия 102 Австралия 10, 16, 17, 18, 39, 44,45,54, 56, 59, 61, 64, 66, 69, 71,72,73,74, 77,85,89,100, 101,104,105, 108, 109, 121, 123, 127,145, 146, 151, 153,155 Ағаш шырылдауық шегіркесі 143 Ағаш тескіш құмырсқа 135 Ағаш шаяны 155 Ағаш басында өмір сүретін 8, 18, 45, 134, 152 Адели пингвині 109 Ала-құла тау көгершіні 89 Азия 6, 8, 9, 10, 12, 14, 15, 16, 17, 19, 28, 30, 36, 37, 38, 39, 40, 41, 54, 56, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 75, 78, 79, 83, 85, 87, 89, 91, 92, 93, 94, 100, 101, 103, 104, 145, 147,153 Азиялық тарақан 141 Азия қара аюы 18 Азиаттық сұр жылан 63 Азиялық қоңыздар 138 Азу тіс 62 Айдарлы конюга 99 Айдарлы тоқылдақ 103 Айдарлы каракара 95 Айдаһар жылан 58 Ақ құтан 87 Ақ құйрықты бұғы 37 Ақбас тырна 85 Ақсұңқар 95 Александра патшайымның құс қанатты көбелегі 147 Аллигатор 57 Алтын бүркіт 93 Алып өгіз бақа 72 Алып бразилиялық тарақан 141 Алып кальмар 129 Алып колибри 107 Алып тынықмұхиттық сегізаяқ 127 Алып шөл шаяны 155 Альбатрос 80,81 Альпака 31 Амазондық дельфин 51 Америка тарақаны 140 Америкалық жыланбалық 114 Америкалық омар 132 Америкалық қара құмай 96 Америкалық қоқиқаз 83 Америкалық құрбақа 73 Анд кондоры 97 Антарктида 10, 18, 54, 66, 72, 74, 78, 81, 82, 84, 86, 88, 90, 92, 93, 108, 109, 129, 136, 139, 143, 150, 154. Аңдардың қысқы ұйқысы 18 Аңшы өрмекші 151 Ара 136 Ара колибри 107 Ара ұясы 137 Араб жылқысы 33 Арабия түбегі 30,41,87 Арабиялық түйе 30 Аризона түкті шаяны 155 Арктика 12, 13, 14, 15, 18, 19, 46, 49, 51, 68, 81, 85, 88, 91, 94, 95, 98,121,132 Арктика қасқыры 13 Арктика тундрасы 91 Арыстан 3,10,46,47,121 Асыл тұқымды 33 Атлант мұхитының гагары 99 Атол 67 Атолдар 123 Африкалық буйвол 39 Африкалық мүйізтұмсық 29 Африкалық орман пілі 25 Африкалық саванна пілі 25 Африкалық жабайы ит 17 Африкалық сұр тотықұс 105 Б Бабуин 9 Бабуиндер 8,9 Бактерия 116,130 Бактриан түйесі 30 Бақалшақтар 130 Бақырауық маймылдар 8 Балауыз 136, 137 Балға басты акула 111 Бангладеш 25,37 Бантенг 39 Басаяқтылар 126 Батпақ 26, 27, 38, 39, 56, 57, 59,60,79 Батпақта мекендейтін құстар 82, 84,86 Батыстық горилла 7 Бейза бөкені 40, 42 Белуха 49 Бонобо 6 Борнеолық кіші піл 25 Борнеолық орангутан 6 Бөкен 40 Бізтұмсық қоңыздар 138 В Вапити 36 Викунья 31 Виргиниялық опоссум 44 Г Гавиал 57 Гагар 98 Галапагостық алып тасбақа 67 Геккон 65 Геренук 41 Гиббон 6 Гималай 38,79 Гну 40 Гондурастық бұйра түкті бүйі 153 Горилла 6,7 Гренландия киті 49 Гуанако 31 Д Данженес шаяны 131 Дауылпаз 81 Дельфин 50, 51 Динго 17 Диуана шаян 125,130 Е Елік 37 Емен тоқылдағы 103 Ергежейлі сусиырлар 27 Ескекаяқтылар 46 Еуропа 8, 12, 14, 15, 16, 19, 22, 36, 37, 39, 52, 54,62,64,65,71, 75,78,79, 83, 86, 87, 91,93, 94,100,101, 103, 114, 115, 145, 146, 147 Еуропалық жыланбалық 115 Еуропалық омар 132 Ж Жаңа Зеландия 76 Жартылай маймылдар 9 Жарық қоңызы 139 Жасыл шегіртке 143 Жасыл анаконда 59 Жапырақ шегірткесі 143 Жебе шаяны 131 Жолбарыс 11,75 Жолбарыс саламандрасы 75 Жұмсақ маржандар 122,123 Жұмысшы құмырсқалар 134 Жүйке жүйелері 118, 120, 124, 127, 128, 151 Жыланбалық 61,99,114, 115, 123, 127 Жыныссыз жолмен көбею 117 б а ла лар энцик лопедиясы алфавиттік көрсеткіш 159 Жыртқыш 61, 94 З Зооксантелла 122 Зоопланктон 49,116,120,122,124 И Игуана 64,65 Импала 41 К Кагу 77 Кадьяк аюы 19 Кайот 17 Какапо 77 Калифорния теңіз арыстаны 47 Калифорниялық кондор 97 Канада қазы 79 Канада тырнасы 85 Канна 40 Капуцин 8 Кариб 57,58,63,69,83,85,104, 115, 128 Карори табиғи қорығы 70 Кашалот 49 Кәдімгі итбалық 47 Кәдімгі жанат 22 Кәдімгі шибөрі 16 Кембрий дәуірі 116 Кемп Ридлей тасбақасы 69 Кемпірқосақ лорикеті 105 Кенгуру 45 Кезқұйрық 93 Кесіртке 64 Киви 76 Кит 49 Кит-акула 110 Кит тәрізділер 48,50 Кит мұрты 48 Коала 45 Корелла 105 Колобус 8 Колорадо қоңызы 139 Комодтық варан 65 Король пингвині 109 Костарикалық бүйі 153 Көзілдірікті аю 18,19 Көк бүйі 153 Көк морфо 147 Көк сақиналы сегізаяқ 127 Көк шаян 131 Көпжасушалы 116 Крайт 61 Күлекеш кукабара 101 Күлекеш қыран 95 Күнбағыс теңіз жұлдызы 119 Кіші қоқиқаз 83 Кішкентай тоқылдақтар 102 Қ Қабылан 10 Қабыршақ 130 Қайра 98, 99 Қалқан қоңыздар 149 Қалқанша 130 Қамыс құрбақасы 73 Қара тәжді тырна 85 Қараторғай 89 Қара тоқылдақ 103 Қара жонды шибөрі 16 Қарақал 11 Қарақұйрық 41 Қарапайым 58, 71, 116, 124, 144, 152 Қар дауылпазы 81 Қаражидек бал арасы 137 Қарсақ 15 Қасқыр-өрмекші 151 Қатты маржандар 122,123 Қодас 38,39 Қоңыз 139 Қоңыр аю 18 Қоректері 88 Қоңыр жер кептері 88 Құндыз 53 Құм айдаһар жыланы 59 Құмырсқа 148 Қызғылт какаду 105 Қызыл жемсаулы колибри 106 Қызыл қасқыр 13 Қызыл қоңыз 138 Қызыл тәжді тырна 84 Қызыл түлкі 14 Қызыл тұмсықты сүңгуір үйрек 79 Қызылбас тоқылдақ 103 Қылышқұйрық 131 Л Лама 31 Ленталы жыланбалық 115 М Мадагаскар 9, 57, 58, 64, 67, 74, 87, 102, 141 Мадагаскарлық ысылдағыш тарақан 141 Маймылдар 8 Макака 9 Мако-акула 110 Малай аюы 18 Мандрил 9 Манта 111 Марабу 87 Марал 37 Маржан жыландар 61 Мартышка 8,9 Мәрмәр саламандрасы 74 Мексикалық қызыл аяқ бүйі 152 Молук какадуы 105 Монарх көбелек 146 Моңғолия 30,38 Мунтжак 37 Мурен жыланбалығы 115 Мұхит түбі 111, 115, 118, 119, 124, 126, 132 Мүйізді гагарлар 98 Мүйізтұмсық 29 Мысырлық тасбақа 67 Н Непал 22,25,29,37,38,57,85 Ніл қолтырауыны 57 Ньяла 39 О Омарта 137 Омыртқасыздар 74, 88, 102, 116, 120, 124, 126,127,128,150,154 Оңтүстік 22, 26, 37, 40, 41, 47, 49, 80,81,84, 96,108,127, 129 Оңтүстік Азия 38 Оңтүстік Америка 8, 9, 10, 14, 19, 22, 31, 44, 51, 57, 58, 59, 63, 65, 66, 68,72, 73,77,79,81, 83, 84, 89, 90,92,95,96, 97, 102, 103, 104, 105,106,107, 108, 114, 134, 135,139,141,143,147 Оңтүстік-шығыс Азия 9, 17, 37, 38, 39,56, 59, 60, 63, 65, 89,103,147 Оңтүстіктік алып дауылпаз 81 Орангутандар 6 Орман буйволы 39 Орман қыраны 95 Орнитолог 76 Орталық Америка 10, 14, 44, 57, 58, 72,73, 89, 95, 97, 104 106,153 Ө Өлексе 86, 93, 96,97 Өрмекші тәрізді маймылдар 8 Өрмекшілер 150 П Панда 18 Папуа пингвині 109 Пингвин 77,109 Планктон 48, 49, 110, 111, 112, 116, 130 Приматтар 6,7,8,9 Пілдер 24, 25 Р Регенерация 118 Ридлей зәйтүн тасбақасы 68,69 С Саңылаулар 116,117 Сары анаконда 59 Сахара 41,67 160160 Сахель 85 Секіргіш өрмекші 151 Симбиотикалық 39,125,133,148 Скат 111 Солтүстік Америка 12, 14, 15, 16, 17, 19, 22, 36, 37, 39, 47, 52, 63, 67,68,75, 79,83, 85, 87, 89, 91, 92, 93, 97, 99, 100, 101, 103, 107, 114, 131, 132, 135, 139, 144, 145, 146, 147, 155 Солтүстік Америка қара аюы 18,19 Солтүстік Африка 15, 32, 36, 63, 100 Солтүстіктік байғызы 91 Су әбжыланы 60 Су буйволы 38 Сулы-батпақты жерлер 36, 38, 57, 75,85, 86,87,95,105 Суматралық мүйізтұмсық 29 Суматралық орангутан 6 Суматралық піл 25 Суффольк жылқысы 33 Сұңқылдақ аққу 79 Сұр жылан 63 Сұр итбалық 47 Сұр кит 49 Сұр қасқыр 12,13 Сұр тырна 85 Сұр түлкі 14 Сүңгуір дауылпаз 81 Сүтқоректілер 6,7,13,18,19,24, 26, 28, 31, 36, 40, 44, 45, 46, 47, 48, 51, 54, 58, 84, 87, 90, 93, 101, 150, 152 Сыбырлақ аққу 79 Сылдырмақты жылан 62 Сырғалы тырна 84 Сібір тырнасы 85 Сілеусін 11 Т Тағанақ 95 Тайланд 25,38,63,95,112,153 Такахе 77 Тартанаулы маймылдар 8 Тас қалаушы өрмекші 153 Тауда өмір сүретін горилла 7 Тау зебралары 34, 35 Тау қазы 79 Тау құланы 34,35 Теннессилік жылқы 33 Теңіз губкалары 116 Теңіз лилиясы 119 Теңіз қиярлары 119 Теңіз игуанасы 65 Терілі тасбақа 69 Тетродотоксин 112 Тиін тәрізді маймылдар 9 Тотықұс 105 Тотықұс түсті көбелек 147 Трес-Мариас 22 Тропикалық ормандар 6, 7, 8, 9, 10, 11, 37, 43, 59, 60, 72, 73, 103, 104,105,123, 139, 141, 143, 147, 153 Тұйғын 93 Тұратын мекені 11,26,74,88,144 Түйеқұс 76 Түкті итбалық 47 Түлкі 14 Тынықмұхиттық алып саламандра 75 Тынық мұхиты 61,67,114,115,120, 121,127,129 Тыныс алу мүшесі 48 Тікентұмсықтылар 118,119 «Тікенді тәж» теңіз жұлдызы 119 Тікенді омар 133 У Уакари 9 Уды қайтарғыш 112 Улы 58, 60, 61, 63, 65, 95, 112, 120, 121,127, 151,152,153,154 Улы құрбақа 73 Ұ Ұзын үшкір тіс 60,62,152 Ү Үйрек 78 Үлкен жарқанат 54 Үлкен кальмар 129 Үнділік піл 25 Үнділік сары тұмсықты альбатрос 80 Үнділік өрнекті өрмекші 153 Үндістан 10, 25, 29, 37, 38, 56, 57, 61, 79, 85, 86,101,104,153 Үрленбелі балық 112 Х Хамелеон 64 Ц Цикада 149 Ш Шаян 131 Шаянжегіш жанат 22 Шаян-өрмекші 151 Шеміршекті 69,110,128 Шерткіш асшаян 133 жүктеу/скачать 13,22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|