Жаратылыстану және география институты
жүктеу/скачать 198,54 Kb.
|
Ровшенова Гулзина, Усенова Зухра
| Судың қасиеттері
Енді судың қасиеттеріне тоқталып, оны іргелі ғылымдар – физика, химия, т.б. тұрғысынан қарастырайық. H₂O су молекуласының пішіні доғал үшбұрыш тәрізді (1-сурет), екі оттегі-сутегі байланысы арасындағы бұрыш шамамен 104°. Сутегі атомдарының электрондары оттегіге тартылады, осылайша үшбұрыштың «сутегі бұрыштары» оң зарядтың артық мөлшерін, ал «оттегі бұрышы» теріс болады. Нәтижесінде бір молекуланың «сутегі бұрыштары» басқа молекулалардың «оттегі бұрыштарымен» әрекеттеседі және мұндай химиялық байланыс (сутектік байланыс деп аталады) су молекулаларын кеңістіктік полимер түріне біріктіреді. Басқаша айтқанда, су сұйық болғанымен, оның молекулалары ретсіз күйде емес, өзінше бір қалыпты құрылымды құрайды (бұл, жалпы айтқанда, тек кристалдарға ғана тән). 1-сурет.Су молекуласы Осы қасиетіне байланысты судың жылу сыйымдылығы жоғары, яғни ол көп мөлшерде жылуды (ең алдымен күн энергиясын) сіңіріп, бір уақытта сұйық күйінде қалады. Ал бұл география, геология және метеорология тұрғысынан судың біздің планетамыздағы негізгі климат түзуші фактор екенін білдіреді. Табиғаттағы су айналымы туралы жоғарыда айттық. Бұған мынаны қосу керек: мұхиттардың, теңіздердің, өзендер мен көлдердің сулары орасан зор жылу аккумуляторлары болып табылады және кейбір жағдайларда бұл жылу тропиктік аймақтардан қоңыржай аймақтарға өте тез және тиімді жеткізіледі.Судың тағы бірнеше белгілі, бірақ өте маңызды қасиеттеріне тоқталамын. Жоғарыда айтылғандай, сутектің үш изотопы бар: сутегі Н (немесе протий), тұрақты дейтерий D және радиоактивті тритий T. Сонымен қатар, табиғатта оттегінің үш изотопы бар. Сутегі изотоптарының оттегі изотоптарымен әртүрлі қосылыстарының нәтижесінде судың 42 түрлі түрін алуға болады. Бізге ең таныс қарапайым су H₂O және ауыр (дейтерий) D₂O және өте ауыр (тритий) T₂O деп аталатын су. Жерде тритий шамалы мөлшерде болады, бірақ дейтерий өте көп - 6700 H атомына бір D атомы, бұл қарапайым судағы ауыр судың өте байқалатынын білдіреді - 150-160 г / т. Біздің денеміз әлі де мұны жеңе алады, бірақ жалпы алғанда ауыр су біз үшін өте пайдалы емес. Судың әмбебап еріткіш ретіндегі қасиеттері оның жоғары диэлектрлік өтімділігімен анықталады (ауа үшін – 1, су үшін – 80). Бұл суда қарама-қарсы электр зарядтары бір-біріне ауаға қарағанда сексен есе әлсіз тартылады, сәйкесінше молекулалар мен қатты денелердегі атомаралық когезия күштері бірдей мөлшерде әлсірейді (иондық байланысты есте сақтаңыз!). Молекулалар мен кристалдар иондарға ыдырайды. Бұл диссоциация деп аталатын құбылысты басқаша сипаттауға болады. Мектеп химия оқулығындағы суретті елестетіп көріңізші (2-сурет), онда су молекулалары кішкентай қияр-диполь түрінде, [6] бөгде заттың молекуласы үлкенірек қияр-диполь түрінде және су дипольдері оң ұштарымен бөгде молекуланың теріс ұшына, ал теріс ұштары оның оң ұшына бұрылады. Осылайша, судың дипольдері заттың молекуласындағы иондық байланысты электрлік күштердің әсерінен үзіп, оны иондарға айналдырады. 2-сурет жүктеу/скачать 198,54 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|