ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
202
обмена  основными  факторами  производства.  Эти  гарантии  опираются  на  законы  и 
рыночные  регуляторы.  Принципиальным  исключением  из  норм  и  правил,  действующих 
на рынке: является то, что цены труда и капитала не уравновешиваются ценой природных 
ресурсов, что нарушает принцип эквивалентного обмена в условиях конкурентного рынка. 
Отсюда  неизбежны  различия  в  стартовых  условиях  для  отдельных  субъектов 
рыночных отношений, что не может не усиливать дифференциацию населения и стран по 
уровню  дохода.  Причиной  возникающего  в  результате  этого  противоречия  является 
существующее  в  обществе  решение  проблемы  собственности  на  природные  блага.  Ни 
одно из западных правительств никогда не посягало на частную собственность на землю и 
природные  ресурсы.  Поэтому  нет  возможности  устранить  противоречия  между 
социальным миром человека и неравенством базовых условий его жизнедеятельности. До 
последнего  времени  этот  феномен  оставался  вне  поля  зрения  политиков  и  экономистов. 
Но  теперь  два  весьма  существенных  обстоятельства,  имеющих  сугубо  прикладное 
значение, объективно обнажили суть нерешенной до сих пор проблемы. 
Первое из них связано с быстрыми темпами развития таких стран, как Китай и Индия, 
потребность которых в нефти стала быстро расти. 
Второе  заключается  в  том,  что  страны-экспортеры  нефти  давно  искали  подходящий 
повод  для  установления,  как  они  говорят,  более  справедливого  соотношения  между 
предпринимательским 
доходом 
и 
рентой. 
Такой 
случай 
им 
представили 
быстроразвивающиеся азиатские страны. И они сумели достойно им воспользоваться. 
Акция  стран  ОПЕК  оказалась  отнюдь  не  единовременным  актом,  который  легко 
можно  было  списать  на  изменение  конъюнктурных  факторов.  Произошло  планомерное 
выравнивание  соотношения  цен  факторов  производства  в  пользу  природно-сырьевого 
сектора. 
Экономический рост в странах Азии лишь смягчил этот процесс, позволил преодолеть 
ценностный  перелом  не  так  болезненно,  как  могло  быть  при  менее  благоприятных 
внешних  условиях.  Но  при  любом  ходе  событий,  пускай  даже  на  несколько  лет  позже, 
этот дефект мирового рынка был бы устранен. 
По мнению Д. Львова /3/, возврата к старым, низким ценам на нефть не будет. Могут 
быть  колебания  цен  чисто  конъюнктурного  свойства,  что  и  наблюдается  в  последнее 
время.  Поэтому  современное  состояние  в  нефтегазовой  промышленности,  нельзя 
расценивать с позиции тенденций текущей рыночной конъюнктуры.  
Глобализация  и  возрастающая  роль  научно-технического  прогресса,  повысила  роль 
определяющей  его  компоненты — интеллектуального  потенциала  в  мировом 
экономического  развитии,  что  пока  не  получило  у  нас  достаточного  развития. 
Современные  требования  к  развитию  показали,  что  переход  к  развитию  новых 
технологий, повышения наукоемкости продукции.  
Серьезной 
проблемой 
является 
то, 
что 
человечество 
столкнулось 
с 
труднопреодолимой задачей — отсутствием достаточных научных заделов, использование 
которых  позволило  бы  решить  проблему  замещения  традиционных  источников  энергии 
новыми,  для  чего  требуется  переход  к  новой  институциональной  организации  процесса 
научного поиска.  
В  целях  обеспечения  качественного  роста  экономики  необходимо  развитие 
конкурентной  среды  и  предотвращение  монополизации  рынка.  В  связи  с  этим,  требуют 
государственной  поддержки  отрасли  экономики  с  недостаточно  развитым  уровнем 
конкуренции  в  целях  снижения  степени  монополизации  рынка,  устранения  барьеров, 
препятствующих вхождению на рынок новых компаний, проведения институционального 
преобразования  антимонопольного  органа,  а  также  развития  биржевой  торговли  в 
Республике Казахстан.  
Важным направлением работы является поэтапный фактический выход предприятий 
Казахстана  на  внешние  рынки,  в  том  числе  дальнейшее  укрепление  позиций  на 

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
203
региональном  уровне.  В  свете  этого  требуется  переход  на  качественно  новый  уровень 
интеграционных  отношений  за  счет  реализации  инвестиционных,  инфраструктурных 
проектов,  формирования  внешних  и  внутренних  предпосылок  для  эффективной 
интеграции в мировую экономику.  
Одним  из  ключевых  механизмов  этого  процесса  будет  вступление  Казахстана  во 
Всемирную  торговую  организацию.  Поэтому  приоритетными  будут  являться  задачи  по 
либерализации  внешнеторгового  режима,  снятию  барьеров  во  взаимной  торговле, 
созданию  оптимальных  условий  для  доступа  казахстанских  экспортеров  на  зарубежные 
рынки, завершению процесса вступления в ВТО на приемлемых для Казахстана условиях. 
Другим  немаловажным  фактором  должна  явиться  работа  по  защите  сельского 
хозяйства  и  отраслей  экономики,  обладающих  потенциалом  международной 
конкурентоспособности в рамках планов по развитию индустрии и инноваций.  
Создание  современной  системы  технического  регулирования,  контроля  качества  и 
оценки  рисков  безопасности  продукции  на  территории  республики  должно  получить 
активное продолжение, включая работу по реализации мер, направленных на приведение 
законодательства  в  соответствие  с  требованиями  ВТО.  Важным  направлением  станет 
активизация  информационной  и  консультационной  поддержки  отечественных  компаний 
по вопросам вступления в ВТО.  
Параллельно  со  вступлением  в  ВТО  важно  углубление  экономической  интеграции  в 
рамках существующих региональных объединений (ЕврАзЭС, ЕЭП и др.), приграничного 
торгово-экономического сотрудничества. 
Для  реализации  масштабных  инвестиционных  проектов  к  решению  проблем 
диверсификации  и  модернизации  экономики  следует  активно  привлекать  крупный 
отечественный бизнес. Необходимо привлечь крупные компании к созданию и развитию 
5-6  кластеров  на  территории  страны,  стимулировать  их  взаимодействие  с  малым  и 
средним  бизнесом,  создавая  при  этом  более  совершенные  цепочки  добавленных 
стоимостей.  
Серьезной  установкой  программных  документов  является  стимулирование  перехода 
на  энергосберегающие  технологии.  Для  этого  требуется  комплекс  мер  по  снижению 
уровня  энергоемкости  ВВП  путем  реализации  целенаправленной  энергосберегающей 
политики  и  формирование  законодательства  об  энергосбережении,  направленное  на 
стимулирование эффективного использования энергии, а также на разработку механизмов 
внедрения  в  энергетическую  отрасль  наукоемких  энергосберегающих  технологий,  с 
определением  конкретных  целевых  показателей  эффективности  и  результативности 
реализации Стратегии индустриально-инновационного развития в разрезе отраслей. 
Развитие  механизма  по  повышению  активности  фондового  рынка  Казахстана 
позволит  диверсифицировать  источники  привлечения  капитала,  снизить  его  стоимость  и 
расширить перечень финансовых инструментов для населения.  
Важными  задачами  для  социально-экономического  развития  нашей  страны  следует 
считать следующие: 
-  отказ от сырьевой концепции и перевод экономики на рельсы научно-технического 
развития; 
-  привлечение иностранных и отечественных инвестиций в экономику республики; 
-  ориентация механизма управления на первоочередное развитие внутреннего рынка; 
-  поворот экономики к первоочередному решению социальных проблем; 
-  полномасштабная  реформа  заработной  платы  и  доходов  населения,  новая 
налоговая реформа, развивающая социально-экономическое положение страны; 
-  переход к системе управления национальным имуществом. 
Помимо  перечисленных  особый  акцент  необходимо  сделать  на  активном  освоении 
рынков  зарубежных  стран,  экспортной  экспансии  казахстанских  товаров.  В  этой  связи 
необходима  разработка  системы  институциональной  поддержки  отечественных 

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
204
экспортеров,  которая  должна  быть  включена  в  Национальную  экспортную  программу,  в 
рамках которой будет сформирован перечень перспективных экспортных товаров и услуг, 
стратегии выхода на мировые рынки. 
Выводы 
Реализация  предлагаемых  задач  позволит  ускорить  переход  нашей  республики  к 
статусу  социального  государства,  опирающегося  на  высокотехнологичную  и 
конкурентоспособную  экономику,  исходя  из  того,  что  все  элементы  экономической 
системы  страны,  включая  и  налоговую,  должны  подчиняться  единой  стратегии  развития 
Казахстана. 
ЛИТЕРАТУРА 
 
1.  Ужкенов  Б.  Недропользование  в  Казахстане.  Итоги  десятилетия  и  прогнозы  на  будущее. 
Международный деловой журнал «Казахстан», № 3, 2006. 
2.  Статистический пресс-бюллетень /Под ред. Ю. Шокаманова, Астана, № №, 2007, 204 с. 
3.  Львов Д. О стратегии развития России. Экономист № 2, 2007, с. 8-10. 
 
 
УДК 385:629,41  
 
Насырова Анар Мирамбековна - соискатель (Астана, ЕНУ) 
 
ЛОКОМОТИВ ШАРУАШЫЛЫҒЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ДАМУЫНЫҢ ЖАҢА 
КЕЗЕҢІ –  НАРЫҚТЫҚ-БƏСЕКЕЛЕСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ НЕГІЗІ 
 
Мемлекеттің бірегей экономикалық кеңістігінің дамуы көбіне əр аймақтың көліктік 
инфрақұрылымының  даму  деңгейінің  дəрежесінен  тəуелді  болады.  Бұл  кезде  Қазақстан 
Республикасының  индустриалды  инновациялық  даму  Стратегиясының  шеңберінде 
инновациялық  технологиялар  жəне  инфрақұрылымның  кластерлік  дамуының  есебінен 
Казақстанның  көліктік  жүйесінің  бəсекелестік  қабілетін  жоғарлату  қажеттілігі  ерекше 
өзекті болып табылады. 
Экономиканың жаһандануы жəне тасымалдау көлемінің өсуі жағдайында теміржол 
көлігінің жетікті жұмыс жасауы үшін қазіргі заманғы бəсекеге қабілетті локомотивті тарту 
күшінің ролі өсіп барады. Локомотивті парктің ескеруі тұрғысында тепловоздарды жұмыс 
барысында  ұстап  тұруы  үшін  жоғары  эксплуатациялық  шығындар,  ағымдық  қамтамасыз 
етілуіне  жəне  ремонттық  шығындар  қажет  етіліп  отырды.  Бұл  жағдай  Қазақстан 
Республикасында  локомотивқұрылыс  компаниясының  болмауымен  ғана  емес,  сонымен 
қатар  ірі  ремонт  түрлерін  жасайтын  кəсіпорындардың  да  жоқ  болуымен  қиындалынды. 
ТМД мемлекеттері өткен ғасырдың 60-шы жылдарында жобаланған жаңа локомотивтерді 
ғана ұсына алды. 
Сондықтан 1993 жылдан  бастап  локомотив  паркінің  тозуына  байланысты 
Қазақстан темір жолы пайдаланылатын тепловоздарды жаңарту сұрақтарын қарастырды. 
Осы  тұрғыда  күш  беретін  құрылғыны  біртіндеп  жаңарту  ұсынысымен 
«Катерпиллер», «Пильстик», «General Motors» сияқты  компаниялардың,  сондай  ақ 
қосалқы  жабдықты  жəне  күш  беретін  құрылғыны  ауыстыруды  кешенді  жаңарту 
ұсынысымен «General Electric» компаниясының  нұсқалары  қарастырылды.  Жаңартудың 
əдісі  мен  тізімін  анықтауда  жүйелік  конструкция  мен  қазіргі  заманғы  локомотивтердің 
түйіндерін салыстырумен негізделген. 
General Electric компаниясы  жоғары  сенімділікпен  ұзақ  өмірлік  негізінде  бірлік 
массасына  барынша  көп  қуатты  өткізуді  қамтамасыз  ететін  қоршаған  ортаға  зиянды 
заттардың  шығыуын  шектейтін  барлық  талаптарға  сай  күш  беретін  құрылғыны  ұсынды; 
отынды  электронды  бүрку  жүйесімен  жабдықталған  микропроцессорлы  басқару  жүйесін 

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
205
орнатты  жəне  басқада  инженерлі-техникалық  жаңашылдықтарды  ұсынды.  Нəтижесінде 
темір жол басшылығы кешенді жаңартуды өткізуді ұйғарды. 
Жоғары технологиялық, өндірістік, ақпараттық жəне қаржылық қызмет саласында 
жұмыс  жасайтын  алдынғы  қатарлы  əлемдік  компаниялардың  бірі  болып  табылатын 
General Electric компаниясымен  ынтымақтастық  біздің  республикамызда  ерекше 
қызығушылықты тудырады. General Electric компаниясы - авиадвигательдер жəне қуатты 
қондырғылар,  қаржылық  қызмет  жəне  пластмасса,  медициналық  құрал-жабдықтар  жəне 
теледидар  хабарын  тарту  сияқты  сан  түрлі  салаларда  жұмыс  істей  отырып  əлемдегі 
жүзден  астам  елдерде  инновациялық  идеяларды  алдынғы  қатарлы  өнімдерге  жəне 
қызметтерге айналдырып асыртады. 
General Electric компаниясының Қазақстандағы қызметі локомотив паркін жаңарту 
бағдарламасымен байланысты. 
General Electric компаниясы – тепловозқұрылыс саласында əлемдік жетекші болып 
келеді,  ол  секциясында  қуаты 2 мыңнан 6 мыңға  дейін  ат  күші  бар  магистральді 
тепловоздардың  кең  тараған  спектірін  шығарады. General Electric компаниясы  ең  соңғы 
жобалы  жетістікті  дизель-генераторды  жəне  қосалқы  жабдықты,  тіркелген  парктің  ТЭ10 
сериялы тепловоздарына қондырып жаңартуды ұсынды: 
•  жоғары  сенімділікпен  ұзақ  өмірлік  негізінде  бірлік  массасына  барынша  көп 
қуатты  өткізуді  қамтамасыз  ететін  қоршаған  ортаға  зиянды  заттардың  шығыуын 
шектейтін барлық талаптарға сай күш беретін құрылғыны; 
•  жоғары қысымдағы отынды бүркудің электронды басқару жүйесі бар дизельдік 
двигательді; 
•  тұрақты тоқты тарту күші бар генераторды, түзеткіш құрылғысы бар айнымалы 
тоқты генераторға ауыстыруды; 
•  төмендегідейге арналған, басқарудың микропроцессірлі жүйесін: 
  қарсы буксирлеу жүйесінің жұмысын сапаландыру, 
  ұстасу коэффициентін 14 %-ға жоғарлату, 
  тарту күші бар электродвигательдерді аса қызудан қорғау, 
  борттық  диагностика  есебінен  бөлшектердің  ақауларын  анықтау  процесін 
жетілдіру жəне сенімділікті жоғарылату, 
  машинистің қауіп-қатерден сақтық/ескертуден сақтап тұру. 
•  пайдаланылымдағы  скоростемердің  орнына  оқиғаны  жазатын  жинақталған 
жабдықты; 
•  қысқы  кезеңде  суытылған  двигатель  жүйесінің  жұмыс  мəселесінің  бірегей 
инженерлі шешімін; 
•  антифриз  қолданбағанда,  күш  беретін  құрылғының  іске  жарамағанында, 
тоқталысқа алып келетін жағдайда, суды мұздаудан қақпайлау үшін двигатель жүйесінен 
салқындатылған судың автоматты құйылатын қондырғысын. Сондай ақ басқада жаңашыл 
түйіндер мен бөлшектерді ұсынды. 
Қазақстан экономикасы 90-шы жылдардың аяғынан бастап реформалар арқасында 
жоғары  көтерілді.  Экономиканың  қарқынды  өсуі  жүк  тасымалының  жыл  сайын  орташа 
есеппен 8 %-ға өсуіне əкелді. Осы кезде тағыда локомотив паркін жаңарту туралы сұрақ 
туындады. Бір жағынан жаңа локомотивтерді сатып алу бұл мəселені түбегейлі шешетін 
де еді, басқа жағынан ескі локомотивтердің моторесурс шегі аяғына дейін қолданылмаған 
еді. General Electric компаниясының 90-шы  жылдардағы  бірінші 7 секциясы  бойынша 
жаңаландырған локомотивтерінің мониторингін жасай келе, осы бағытта жұмыс жасауды 
жалғастыру шешімі қабылданды. 
Тепловоздардың  кешенді  жаңаруының  нəтижесінде  отын  мен  дизель  майларынан 
едəуір экономияға қол жеткізілді, техникалық қызмет көрсетуге кететін шығындар көлемі 
азайды,  тарту  күшінің  сипаттамасы  жақсарды  жəне  локомотивтердің  беріктілігі 
жоғарылады. 

ҚККА Хабаршысы № 1 (50), 2008 
 
 
206
Қазіргі  кезде  Қазақстанның  ең  динамикалық  дамып  келе  жатқан  батыс  өңірінде 
тепловоздардың 314 секциясы  пайдаланылымда  жүр. 2008 жылдың  аяғына  дейін 404 
локомотив секцияларының жаңарту бағдарламасын аяқтау жоспарлануда. 
Жаңартылған  тепловоздарды  пайдалану  барысында  оның  тиімділігінің  анализі 
өткізіліп, төмендегідей нəтижелерді берді: 
Жанартылған  тепловозбен  2ТЭ10М  тепловозының  бірлік  өлшемін  бір  жылдық 
салыстырымындағы пайдаланудың орташа тиімділік нəтижелілігі: 
1) 
жүк  қозғалысындағы  дизельдік  отынның  экономиясынан  өлшеуіш  үлес 
салмағының  шығыны  жаңартылған  тепловоздарда 28,47 кг/өлш.,  жаңартылмаған 
тепловоздарда 32,58 кг/өлш.  құраған.  Жаңартылмаған  тепловоздарға  қатысты 
жаңартылған  тепловоздардың  үлес  салмағының  шығыны 4,11 кг/өлш.  төмендеуінің 
салдарынын  дизельдік  отынның  бір  жылдық  экономиясы 164 тоннаны  құраған.  Бұл 
бір жылда 9 млн. теңгеден астам мөлшерде ақша қаражатының экономиясын береді. 
2) 
жүк  қозғалысындағы  дизельдік  жанар-жағар  майының  экономиясынан 
дизель  отыны  шығынының  төмендеуінен,  дизель  майының  шығыны 2,04 %-ға  төмен 
түсу  еселілігінен,  дизельдік  майдың  шығыны 27 тоннаға  төмендеген.  Бұл  бір  жылда 
144 мың теңгеден астам ақша қаражатының экономиясын береді. 
3) 
ремонт  жəне  техникалық  қызмет  етудегі  қаражат  экономиясынан, 
жаңартылмаған тепловоздардан  жаңартылған тепловоздар айырмашылығында ремонт 
жəне  ұстау  жүйесі  өзгерген.  Оралым  мөлшеріне  байланысты  ремонттың  əр  түрі 
жүргізіледі.  Жаңартылған  жəне  жаңартылмаған  тепловоздардың  салыстырмалы 
оралымында  ремонт  шығынының  көлемі 2,8 есеге  төмендеген  жəне  де  бір  жылда 20 
млн.  теңгеден  астам  ақша  қаражатының  экономиясын  құраған.  Жаңартылған 
тепловоздардың  ремонтта  тұрып  қалуы 1,9 есеге  төмендеп,  осы  шартта  бір  жылда 3 
млн. теңге ақша қаражатының экономиясы құралған. 
Нəтижесінде  жаңартылған  тепловоздың  бір  бірлігінен  келетін  бір  жылдық  жалпы 
экономикалық тиімділік 33 млн. теңгені құрайтыны белгіленген. 
Ескі  локомотив  түрлерін  жаңартудың  Қазақстандық  тəжірибесімен  рессейлік 
компания «Якутия темір жолдары» қызығушылық танытты. 
Сібірдің  қатаң  қысқы  жағдайында  қазақстандық  локомотивтерді  жарты  жылдық 
сынықтан  өткізіп,  оның  техникалық  беріктігіне  көз  жеткізіп, «Якутия  темір  жолдары» 
компаниясы қазіргі таңда 22 секция тепловоздарына жаңарту жасатуға келісім жасасты. 
Бірақта менім көзімше, аса бағалы болып біздің елге жаңа технологиялардың келуі 
табылады.  Екі  компанияның  əрекеттестігінің  үлкен  тəжірибесі  жасалып  қойылып  отыр. 
General Electric компаниясымен жергілікті мамандар оқытылды. Техникалық қамтамасыз 
ету жəне жаңартудың кепілдік қызмет етуін жасаған, біріккен жұмыс топтары мен General 
Electric  компаниясының  өкілдері,  Қазақстандағы General Electric компаниясының 
имиджіне  позитивті  ықпалын  тигізді.  Бұның  бəрі  келесі  қадамдағы  алғышарттың  негізі 
болды, яғни жеке локомотив өндірісін жаратуға. 
Республика  экономикасының  онан  ары  қарай  өсуі  негізінде,  жəне  Қазақстан 
Республикасы  Президентінің  жолдауында  белгіленген  теміржол  көлігіндегі  ірі  жəне 
«олқылық»  проектерді  енгізу  мəселелері  шеңберінде General Electric компаниясымен 
біріге  жаңа  буын  локомотивтерін  жинақтау  заводын  салу  мəселесі  қаралып  тұр.  Завод 
құрылысы  əлемдік  локомотивқұрылысы  жүйесінде  «өзінің  жеке  орынын»  алуға, 
Қазақстанда  машинақұрылыс  саласының  дамуына  динамикалық  импульстенуіне 
мүмкіндік береді. 
Бұл  проектінің  басты  мақсаты  жылына 100 локомотив  шығаратын  өндірістік 
қуаттылығы  бар  жаңа  буынды «Evolution» тепловоздар  сериясының  жинақтау  үлгісін 
ұйымдастыру болып табылады. 
Локомотивқұрылысының  онан  ары  қарай  дамуы 5-ші  буынды  тарту  күші  бар 
жылжымалы составты енгізуге бағытталған. 

жүктеу/скачать 5,12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: