«Жерді түгендеу және жақсарту» пәнінен практикалық жұмыс орындауға арналған Әдістемелік нұсқау
жүктеу/скачать 0,9 Mb.
|
«Жерді түгендеу және жақсарту» практика новый
- Бұл бет үшін навигация:
- Практикалық сабақ №19 Қосалқы шаруашылық орталықтарын орналастыру. Сабақтың мақсаты
- Практикалық сабақ №20. Жер алаптарын тақталап орналастыру жұмыстары. Сабақтың мақсаты
| Практикалық сабақ №18
Көпжылдық жеміс-жидек көшеттерінің территориясын орналастыру. Сабақтың мақсаты:Көпжылдық жеміс-жидек көшеттерінің территориясын орналастыру бойынша есептеу. Алқаптың 1га шаққанда ауылшаруашылық алқаптарын трансформация-лаудың және жақсартудың экономикалықтиімділігін есептеу 13 кестеде жүргізіледі. Трансформацияның түріне байланысты тиімділікті анықтау үшін, қосымша А бойынша алқаптарды трансформациялауға және жақсартуға кететін күрделі қаржы (К) анықталады. Трансформацияға дейінгі және трансформациядан кейінгі немесе учаске жақсар-тылғаннан кейін өсімдік шаруашылығы өнімінің құны (С1, С2) мына өрнек бойынша анықталады:
С1=У1*Ц1,С2 = У2*Ц2 мұнда У1,У2 - трансформацияға дейінгі және трансформациядан кейінгі учаскенің шығымдылығы (жақсарту), ц/га; Ц1, Ц2 - трансформацияға дейінгі және трансформациядан кейінгі (жақсартылған) 1 ц өнімнің сатып алу бағасы, ш.б. (қосымша В). Жыртылған жер учаскесінен алынатын өнімнің құнын анықтау кезінде, бонитет балын ескере отырып анықталған жыртылған жердің нақты бір учаскесінің есептік шығымдылығы қолданылады (4,5 кестелер). Кесте 13 - Алқаптарды трансформациялау және жақсартудың экономикалық тиімділігі (1 га есептегенде)
Бақылау сұрақтары: Алқаптарды трансформациялау және жақсартудың экономикалық тиімділігі Өсімдік шаруашылығы өнімінің құны Топырақтың беткі қабаты Практикалық сабақ №19 Қосалқы шаруашылық орталықтарын орналастыру. Сабақтың мақсаты: Ауыл шаруашылығы — материалдық өндірістің ең маңызды түрлерін анықтау. Ауылшаруашылық алқаптарының пайдаланылуын бағалау кезінде таза кіріс (Д) өнімнің құны (С) мен өнімді өңдіруге кететін шығын (3) арасындағы айырмашылық ретінде анықталады: Д=С-3 Соданкейінтрансформацияланатын(немесе жақсартылатын) алқаптың 1га түс-етін таза кірістің өсімі (Д), учаскені трансформациялағаннан кейін алынған таза кіріс (Ді) пен учаскені трансформациялағанға дейінгі таза кірістің (Д2) айырмашылығы ретінде есептеледі. Д= Ді –Д2 Трансформациялаудың және жақсартудың экономикалық тиімділігі күрделі қаржының қайтарылу мерзімімен анықталады: Т= мұңда Т - трансформациялауға және жақсартуға жұмсалған шығының қайтарылу мерзімі, жыл; К - алқаптарды трансформациялауға және жақсартуға кеткен күрделі қаржы, ш.б./га; Д - трансформацияға дейнгі және кейінгі таза кіріс, ш.б./га; п – алқаптарды бір түрден басқа түрге ауыстыру бойынша шараларды жүзеге асыру үшін қажетті жыл саны (көптеген жағдайларда трансформациялау кезіңде бұл мерзім 1 жылға тең, мал азықтық алқаптарды түбегейлі жақсарту кезінде -3 жылға, күрделі мелиоративтік шараларды жүргізу кезінде ол 5 жылға дейін созылуы мүмкін). Егер шығындардың қайтарылу мерзімі ішкішаруашылық жерге орналасатыру-дың жобалық кезеңінен (5-10жыл) асып кетпесе, онда ауылшаруашылық. алқаптарын трансформациялау және жақсарту экономикалық тиімді деп саналады. Алқаптарды трансформациялау және жақсартудан түсетін таза кірістін суммалық өсімшесі келесі өрнек бойынша анықталады: Дс=, мұнда Дс - таза кірістің суммалық өсімшесі, ш.б.; Р1 - трансформацияланатын қандайда бір і учаскенің ауданы, ш.б./га; Дi - трансформацияланатын қандайда бір і учаскенің 1га түсетін таза кіріс, ш.б./га; п - трансформацияланатын учаскелердің саны. Есептеулер 14 кестеде жүргізіледі. Кесте 14 - Таза кірістің суммалық өсімшесін анықтау
Бақылау сұрақтары: Ауыл шаруашылығының экожүйелерге жағымсыз әсері Алқаптарды трансформациялау Ішкішаруашылық жерге орналасатырудың жобалық кезеңінен Практикалық сабақ №20. Жер алаптарын тақталап орналастыру жұмыстары. Сабақтың мақсаты: Жер алаптарын тақталап орналастыру жұмыстарын анықтау Жобамен қарастырылған топырақ қорғайтын ауыспалы егістер орналастырылатын топырақтарда, көпжылдық шөптер егістігінің ауданы осы ауданның жартысын (өйткені көпжылдық шөптер егістігі жолақтарда біржылдық ауылшаруашылық дақыл-дары және пармен кезектестіріліп орналастырылады), ал уақытша шалғындауға жата-тын топырақтарда ауданның - 80-90% құрайды. Жақсартылған және табиғи алқаптар-дын (шабындықтар және жайылымдар) ауданы ескеріледі. Мал азық қоры (жалпы өнім) мал азықтық дақылдардың немесе алқаптардың ауданын олардың құрғақ массадағы шығымдылығына көбейту арқылы анықталады. Шығымдылықты құрғақ массаға ауыстыру коэффициенті Д Қосымшасында келтірілген.Мал азығы қажеттілігі, мал азықтық алқаптар және көпжылдық шөптер (пішен және жасыл азық) егістігі есебінен алуға болатын түрлері бойынша ғана есептеледі. Мал түрі және оның пішен немесе жасыл азық қажетсінуі анықталады (Қосымша Е). Көпжылдық шөптер егістігі үшін қосымша жыртылған жер пайдаланбай-ақ шаруашы-лықта ұстауға болатын есептік мал басы (Ν) қүрғақ массадағы центнермен жалпы мал азық қорын (∑В) бір мал басының пішен және жасыл азық (П) қажетсінуіне бөлу арқылы анықталады: Мал басының түрі мен саны анықталғаннан кейін, жыртылған жердегі жүгері сүрлемге, тамыр жемістілер, арпа және сұлы сияқты мал азықтық дақылдар ауданы есептеледі. Ол үшін осы дақылдардың қажетті жалпы өнімі 1 бастың (П) қажеттілігін бүкіл мал басына (Ν) көбейту арқылы анықталады: В=П•Ν Содан соң, жоспарланған шығымдылық (У) бойынша жыртылған жердегі мал азықтық дақылдардың ауданы (Р) есептеледі: Кесте 15 Мал азықтық дақылдардың ауданын есептеу
Ескерту: 1 мал басын (П) пішен және жасыл азықпен азықтандырудың жылдық нормасы болуы мүмкін: сиырлар үшін — 36,0 ц, м.і.қ. бордақыдағы төлі үшін — 22,7 ц, өсіп жетілудегі төлдер үшін — 13,7 ц (құрғақ массада). Топырақтың құнарлылығы – топырақты оның бастапқы тау жынысынан айыратын тек оған тән қасиеті. Топырақ құнарлылығы оның генетикалық ерекшеліктерімен тығыз байланысқан, ал жыртылатын топырақтарға сонымен қатар ауыл шаруашылығында пайдалану сипатымен де. Жер бетіндегі адамзаттың, жануарлардың, өсімдіктердің тіршілігі топырақтың осы қасиетімен тығыз байланысты. Өйткені, топырақ құнарлылығы жоғары болса, өсімдіктерден алатын өнім жоғары болып, адамзатқа қажет азық-түлік, жануарларға керек жем-шөп қоры молаяды. Сонымен бірге өсімдіктердің белсенді дамуыолардың атмосфера құрамынан өз бойына көмір қышқылы газын сіңіруін және ауаға оттегінің бөлінуін жақсартып, атмосфералық ауаның құрамының теңдестігін сақтауға әсерін тигізеді. Қазіргі уақытта топырақтың құнарлылығы деп оның биосфераның құрауышы ретінде қоректік, су-ауалық, температуралық, тотығу-тотықсыздандыру және басқа да топырақтардың режимін анықтайтын жер факторлары мен жағдайларын қамтамасыз ету деп түсінеді. Топырақ құнарлылығы жоғарғы дәрежедегі өзгерушілікпен ерекшеленеді және топырақ түзілу факторлары мен жағдайларының өзеруіне тез әрекеттенеді. Топырақтың құнарлылық деңгейіне өте күшті әсер ететін адамның іс-әрекеті. Топырақ құнарлылығын келесі категорияларын ажыратады: табиғи немесе жараталысты; табиғи-антропогендік және жасанды. Жараталысты немесе табиғи құнарлылық адам әсері тимеген, табиғи топырақ түзілу процесінің дамуы қамтамасыз еткен топырақтың қасиеттері мен режимдерінің күрделі өзара әрекеттестігімен анықталады. Табиғи құнарлылық таза күйде тың жер топырағына тән және ондағы өсіп-өнген ценоздардың өнімділімен сипатталады. Табиғи-антропогендік. Топырақты игеру оның процестері, режимдері және қасиеттерінің табиғи дамуына елеулі өзгерістер енгізеді. Бұл өзгерістер топырақты өңдеу, тыңайтқыштар енгізу, әртүрлі мелиоративтік шараларды игеруге байланысты. Топырақ қасиеттері мен режимдерінің санды және сапалы өзгерістерін оның табиғи-антропогендік құнарлылығы сипаттайды.Топырақты ауыл шаруашылығында пайдаланғанда табиғи топырақ түзілу процесі тасымалданады, былайша айтқанда топырақ адамның іс-әрекеті мен табиғи топырақ түзілу процесінің өзара әрекеттесуінен қалыптасатын құнарлылыққа ие болады. Құнарлылықтың бұл категориясы агроценоздарға тән. Жасанды құнарлылық адамның іс-әрекеті нәтижесінде құнарлылықтың әртүрлі факторларын қисындастыру барысында қалыптасады. Ол таза күйінде оранжерея, жылыжай, парниктер және с.с. өсімдіктерді өсіруге жасалған субстраттарда байқалады, сонымен қатар жасанды топырақтарда (мысалы бақшалар). Топырақ құнарлылығының әр категориясы екі түрден тұрады: потенциалды және тиімді. Жасанды құнарлылығы табиғимен бірігіп тиімді немесе экономикалық құнарлылық болып анықталады. Ол ауыл шаруашылық дақылдарының өнімінде жүзеге асырылады. Топырақта қоректік элементтердің белгілі бір қорлары бар, олар өнімнің қалыптасуында шығын түрінде жүзеге асырылады, осыдан топырақтың потенциалды құнарлылығы деген ұғым шығады. Потенциалды құнарлылық өсімдіктердің қоректік заттарының жалпы қоры, олардың қосылыстарының түрлері және өсімдіктерді басқа да қажетті оңтайлы жағдайлармен қамтамасыз ету факторлары оның тиімді құнарлылығының жоғары деңгейін қалыптастырады. Құнарлылық факторлары болып қоректік элементтер, ылғал, ауа және жылу мөлшері есептеледі, яғни олар өсімдіктер өсіөнуінің жер бетіндегі факторлары. Ал құнарлылықтың қалыптасуының жағдайларына топырақтың қасиеттері және режимдері жатады. Ол қасиеттер мен режимдер келесідей: - физикалық (топырақтың гранулометриялық құрамы, құрылымы, тығыздылығы, кеуектілігі, жылулық, ылғалдылық қасиеттері және режимдері); - химиялық (гумус сипаттамасы, минералдық және химиялық құрамы, тиімді қоректіқ заттар мен зиянды заттар мөлшері); - физико-химиялық (топырақ реакциясы, тотығу-тотықсыздану потенциалы, сіңіру көлемі, алмаспалы сіңген катиондар мөлшері және олардың құрамы және т. б.); - биологиялық (микроорганизмдер мөлшері, нитрификациялау және азотты байланыстыру, топырақтың тыныс алуы, ферменттік белсенділігі, фитосанитарлық жағдайы). Құнарлылықтың қалыптасуы топырақтың қасиеттері мен режимдерінің өзара күрделі қатынасы мен әсерінің мысалы ретінде топырақтың қоректік заттар режимін қалыптасуын алып қарауға болады. Топырақтың қоректік заттар режимі оның құрамындағы минералды заттардың күрделі өзгерістерінін және органикалық заттардың минералдану және гумификациялану процестерінің, микроорганизмдердің белсенді қызметінің, ылғал, ауа және жылу режимдерінің өзар қатынасының әсерінен қалыптасады. Топырақтардың әртүрлері түрлері оның әртүрлі құнарлылығын қалыптастырады. Бақылау сұрақтары: Топырақты игеру оның процестері Топырақ құнарлылығының категориялары Топырақтың құнарлылығы жүктеу/скачать 0,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||