ЗАТ ЕСIМНIҢ НЕГIЗГI БЕЛГIЛЕРI, ДЕРЕКТІ, ДЕРЕКСІЗ ЗАТ ЕСІМДЕРДІ ТАНУҒА ҚАТЫСТЫ ҰСТАНЫМДАР

Сөздердің кейбіреуі нәрсенің өзін атайды. Мәселен: жер, тау, тас, су, ағаш, шөп, жапырақ, күн, ай, жұлдыз, бұлт, қарт, жаңбыр, жел, бу, сағым, кісі, мал, аң, құс, бақа, шаян, шыбын, шіркей, құрт, құмырсқа, қала, үй, төсек, орын, аяқ, табақ, киім, қазан, ошақ, арба, шана, ер, тоқым, қамыт, доға, арқан, жіп, тамақ, су, мыс, қалам, сия, астық, жеміс, бақан, сойыл, құрық, таяқ, асық, топай, доп, қобыз, домбыра, сыбызғы, ақша, киіз, қадақ, мылтық, найза, қылыш, қанжар, оқ.

Осындай нәрсенің өзін атайтын сөздерді зат есім дейміз. Зат есім туралы «кім?», «не?» деп сұраймыз. «Кім?» деп адам туралы сұраймыз. «Не?» деп басқа заттар туралы сұраймыз.

Мысалы: 1. Ат ерінді келер, ер мұрынды келер; «кім?» мұрынды келер?» – «ер», «не» ерінді келер?» – «ат».

2. Ауруда шаншу жаман, сөзде қаңқу жаман; «не жаман?» – «шаншу», «не жаман?» – «қаңқу».

3. «Жылы-жылы сөйлесең жылан іннен шығады, қаттықатты сөйлесең, қарт та діннен шығады. «Не: іннен шығады?» – «жылан». «Кім діннен шығады?» – «қарт».

4. Ит тойған жеріне, ер туған жеріне. «Не тойған жеріне?» – «ит». «Кім туған жеріне?» – «ер».

5. «Ас – адамның арқауы». «Адамның арқауы не?» – «ас». «Ас кімнің арқауы?» – «адамның».

6. «Ананың көңілі балада, баланың көңілі далада». «Кімнің көңілі балада? – «ананың». «Кімнің көңілі далада? – «баланың». «Ананың көңілі кімде?» – «балада». «Баланың көңілі неде?» – «далада».

Осындай кім? не? деген сұрауларға жауап болып айтылатын жаңа нәрселердің атын көрсететін сөздерді зат есім дейміз.