2.3 Деректер ағынын және бизнес-үдерістерді сипаттау Бизнес-процесс-бұл тұтынушылар үшін белгілі бір өнімді немесе қызметтерді құруға бағытталған өзара байланысты іс-шаралар мен міндеттердің жиынтығы. Бизнес-үдерістердің көрнекілігі үшін бизнес-үдерістердің блок-схемасының көмегімен визуализацияланады. Бизнес-үдерістерді моделдеу-іскерлік объектілердің (бөлімшелердің, лауазымдардың, ресурстардың, рөлдердің, процестердің, операциялардың, ақпараттық жүйелердің, ақпарат тасығыштардың және т.б.) сипаттамасын және олардың арасындағы байланыстарды көрсетуді қамтитын ұйымдардың модельдерін қалыптастыру жөніндегі қызмет. Қалыптасатын модельдерге қойылатын талаптар және олардың тиісті мазмұны модельдеу мақсаттарымен анықталады. Бизнес-модельдеумен сондай-ақ дисциплина және бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеу процесінде жеке ішкі процесс жасалатын ішкі процесстерді де атайды, онда компанияның қызметі сипатталған және әзірленетін ақпараттық жүйеде автоматтандыруға жататын сол ішкі процесс мен операциялар жүйесіне қойылатын талаптар анықталады.
Орталық Стадионның қызметін талдай отырып және алдын ала жобалық зерттеу жүргізе отырып, Алматы қаласының Орталық Стадионының жұмысынан үш негізгі бизнес-процесін бөліп көрсетуге болады»:
Оны өткізу барысында жасалатын қосымша бизнес-үдерістер (тамақ сату, мерч сату тағы сол сияқты).
Бизнес-үдерістерді функционалдық модельдеу IDEF0 әдіснамасымен ұсынылған. Ол автоматтандыру объектісінде өтетін Іскерлік процестерді сипаттайды. IDEF0 әдістемесінің негізін бизнес-процестерді сипаттаудың графикалық тілі құрайды. Моделі IDEF0 ұсынылған жиынтығы иерархиялық реттелген және логикалық байланысқан диаграмма. Әрбір диаграмма жеке парақта орналасады. Диаграмманың төрт түрін таңдауға болады:
А-0 контекстік диаграмма (әрбір модельде тек бір контекстік диаграмма болуы мүмкін);
декомпозиция диаграммалары (оның ішінде мәтінмәндік әрекетті ашатын А0 декомпозициясының);
ағаш түйінінің диаграммалары;
диаграммалар тек экспозиция үшін (FEO).
Контекстік диаграмма диаграмманың ағаш тәріздес құрылымының шыңы болып табылады және жүйенің жалпы сипаттамасы және оның сыртқы ортамен өзара әрекеттесуі болып табылады (әдетте, мұнда модельделетін объектінің негізгі мақсаты сипатталады). Жүйені сипаттағаннан кейін жалпы оны ірі фрагменттерге бөлу жүргізіледі. Бұл процесс функционалдық декомпозиция деп аталады, ал әрбір фрагментті және фрагменттердің өзара әрекеттесуін сипаттайтын диаграммалар декомпозиция диаграммалары деп аталады. Контекстік диаграмма декомпозициясынан кейін (яғни, А0 диаграммасын алғаннан кейін) А0 диаграммасының әрбір блогының неғұрлым ұсақ фрагменттерге декомпозициясы жүргізіледі және тағы сол сияқты, сипаттаманың егжей-тегжейі қажетті деңгейге жеткенге дейін. Декомпозицияның әрбір сеансынан кейін сараптама сеанстары жүргізіледі - пәндік саланың сарапшылары (әдетте бұл талдаушылар интервью алатын кәсіпорын қызметкерлері) нақты бизнес-процестердің құрылған диаграммаларға сәйкестігін көрсетеді. Табылған сәйкессіздіктер түзетіледі және сараптама өткеннен кейін ғана ескертусіз декомпозицияның келесі сеансына кірісуге болады. Осылайша модельдің кез келген және әрбір деңгейіндегі нақты бизнес-процестерге сәйкестігіне қол жеткізіледі. Жүйенің жалпы сипаттамасының синтаксисі және оның әр фрагменті барлық модельде бірдей.
Алматы қаласының Орталық Стадионынының бизнес-үдерісіндегі негізгі функция – билет сату болып табылады. Кіріс – билет сатып алуға немесе қайтаруға келген клиент болып табылады. Шығыс деректерге – сатылған билеттер немесе қайтарылған билеттер, және сол билеттің иесі жатады. Басқару деректеріне Орталық Стадионда өтетін іс-шара (спорттық, концерт, тағы сол сияқты) және орындықтар саны жатады. Негізгі функцияны орындау құралдары Алматы қаласы Орталық Стадионының сату бөлімінің қызметкерлері (есепші, менеджер, кассир), сондай-ақ онлайн түрде сатып алуға болатын веб-қосымша болып табылады. Негізгі қызмет функциясының IDEF0 диаграммасы 1.3 суретте көрсетілген.
Бұл көрсетілген IDEF0 диаграммасында көрсетілген бизнес-процестті сәйкес басты бизнес-функцияның декомпозицияланған түрі ретінде көрсетуге болады. Декомпозицияланған диаграммасы 1.4 суретте көрсетілген.
сурет. Билет сату бөлімінің декомпозицияланған диаграммасы
"Билет сату" базалық бизнес-үдерісінің толық сипаттамасын жасайық.
Бизнес-процесті орындауды бастау шарттары:
іс-шараға билет сатып алғысы келетін клиенттің болуы;
қауіпсіздік (пайдаланушыларды ОС құралдарымен аутентификациялау және ДБ ақпаратқа қол жеткізу құқығын бөлу, әкімшілерге барлық ақпаратты өзгерту және қарау қол жетімді – пайдаланушыларға - тек белгілі бір ақпаратты қарау);
жылдам әрекет (ашуға 3 секундтан артық емес және сұраныстың 5 секундтан артық болмауы).