К. Жаңабеков Г. К. Жаңабекова Жануарлар морфологиясы жəне латын терминологиясы
жүктеу/скачать 3,09 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Центросома (клетка орталығы)
| Телолизосомалар немесе қалдық денешіктер екіншілік лизосомалар
қуысына жиналған қорытылмаған заттардан пайда болады. Пероксисомалар — биологиялық жарғақпен қапталған, мөлшері 0,2 - 0,5 мкм шар тəрізді денешік. Пероксисома қуысында каталаза жəне оксидаза ферменттері жинақталған. Каталаза жасушалар үшін улы зат — сутегтің асқын тотығын (сутег перекисі) ыдырату арқылы қорғаныс қызмеұлпа атқарады. Сонымен қатар, ол жасушадағы холестериннің алмасуына жəне стероидтардың түзілу процесіне қатысады. Оксидаза амин қышқылдарының алмасу процестерін реттейді. 58
Рибосомалар — жасушадағы белоктардың түзілуін қамтамасыз етеұлпа, құрамы күрделі рибонуклеопротеидтерден тұратын мөдшері 20 - 25нм ұсақ денешіктер. Рибосомаларды 1958 жылы Робертс ашқан. Олар екі: үлкен жəне кіші суббірліктерден құралған. Эндоплазмалык тор жарғағына жанаса орналасқан рибосомалар жасушадан сыртқа шығарылатын белоктарды, ал гиалоплазмадағы бос рибосомалар жасушаның өз мұқтажына керекті белоктарды синтездеуге қатысады. Рибосомалар кешенін полирибосомалар (полисомалар) — деп атайды. Центросома (клетка орталығы) бір-біріне перпендикулярлы жəне катар орналаскан екі центриольден (қос денешік - диплосома) құралған интерфазалық жасуша органелласы. Диплосоманы сыртынан цитоплазманың ақшыл аймағы — центросфера қоршап жатады. Центросоманың негізгі құрылымдық бірлігі — центриоль. Ол — ені 0,2 мкм, ұзыңдығы 0,3 - 0,5 мкм іші қуыс цилиндр тəрізді ұсақ денешік. Центриольдің кабырғасы үш-үштен топтаса орналасқан 9 үштік топ (триплеттер) микротүтікшелерден құралған. Триплеттер бір-бірімен центриоль тұтқасы арқылы байланысып тұрады. Жасушаның бөлінуге дайыңдалу кезеңінде центиольдердің қатысуымен цитоплазмадағы тубулин белогі молекулалары тізбектеле байланысып (полимерленіп), күрделіқұрылымды микротүтікшелерге айналады. Бұлардан жасушаның цитоқаңқасының құрылымдары, жасушалар кірпікшелері мен талшықтарының негіздік денешіктері, біліктік жіптері (аксонемалары) жəне жасушаның бөліну ұршығы қалыптасады. Осының нəтижесінде центриольдердің өздері де екі еселеніп, жасушаның митозды балінуін қамтамасыз етеді. Центросома — тек жануарлар жасушаларына тəн органелла. Ол өсімдік жасушаларында болмайды. Центросоманы бірінші рет 1875 жылы Флемминг, 1876 жылы Бенсден жануарлар жасушаларын зерттеп ашқан. Центросома терминін 1895 жылы Т.Бовери ұсынған. Жасушаның цитоқаңқасын құрайтын тірек-қимыл құрылымдарға: микротүтікшелер жəне олардан түзілген жасушаның күрделі құрылымды органеллалары — центриольдер, кірпікшелер мен талшықтар жатады. жүктеу/скачать 3,09 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|