К. Жаңабеков Г. К. Жаңабекова Жануарлар морфологиясы жəне латын терминологиясы
жүктеу/скачать 3,09 Mb.
|
| Митохоңдрияларды — жасуша цитоплазмасындағы түйіршіктер
реұлпаде 1894 жылы Альтман ашқан. Ал тірі жасуша құрамындағы ұзындығы - 1-10 мкм, қалындығы - 0,5 мкм жіпше жəне дəнше түріндегі құрылымдарды 1897 жылы Бенде көріп, органеллаларға митохондриялар (грек тілінен — "жіпшелер мен дəншелер" деген сөз тіркесі) — деп атау берген. Бұлар жасушаны химиялық энергиямен қамтамасыз етеұлпа тыныс алу органеллалары. Митохондрияны сыртынан қос қабатталған биологиялық жарғақ қаптап тұрады. Сыртқы жарғақты ішкі жарғақтан ені 10-20 нм жарғакаралықсаңылау бөліп тұрады. Ішкі жарғақ қуысында органелланың негізі (матриксі) орналасады. Сыртқы жарғактың беті тегіс, ал ішкі жарғактың матрикске қараған беұлпаде өсінді қырлары (кристалар) болады. Митохондриялар ішінде аэробты (оттегтің қатысуымен) тотығу ферменттерінің көмегімен күрделі органикалық заттар, өздерінің қарапайым құрамына ыдырап, нəтижесінде энергия бөлінеді. Ішкі жарғақ кристаларында АДФ-тің (аденозинекіфосфат) фосфорлану процесі жүреді де, тотығу процесі нəтижесінде органикалық заттардан бөлінген бос энергия жинақталатын АТФ (аденозинүшфосфат) молекулалары түзіледі. Ал жасушаға энергия керек болған жағдайда, АТФ өз кезегінде АДФ жəне фосфор қышқылы молекулаларына ыдырап, жасушаға қажет энергия керекті мөлшерде бөлініп отырады. Митохондриялар матриксінде, жасуша ядросына қатысы жоқ, митохондриялық белоктар түзілуінің автономды жүйесі орналасады. Табиғаты бактериялар ДНҚ-ына ұқсаған митохондрия матриксіндегі гистонсыз ДНҚ молекулалары беұлпаде ақпараттық(аРНҚ), тасымалдаушы (тРНҚ), рибосомалық РНҚ (рРНҚ) жəне митохондриялық белоктардың түзілу процесін реттейұлпа рибосомалар молекулалары 'Түзіледі. Матрикстегі ДНҚ жіпшелерінің жуандығы - 2-3 нм, дəншелер мөлшері - 15-20 нм. 11 - сурет. Ұйқы безі жасушасы митохондриясының электрондыграммасы |