К14 Л. К. Казангапова

кобіпесе  исихометрлік  іссііл ік   жүйемсн  тексеріледі;  ал  креативті 
дсш ейлікке  катысіы  өлшемдік  беру  бүгінгі  күнге  дейін  өзекті  моселе 
болатыны; 
иителлектіні 
олшем 
шыгару 
гылыми 
іүргыда
дарындылыкш аныктаудың инструменті емесгігі.
Дамыіушылык  кагида  негізіне  күрылган  окыту  модельдері 
окушылардын  ойлау,  парасатгау  кабілеттіліктерін  арггырып,  әр 
дарынды баланың озін-озі дамыта алу іскерлігін арттырады.
82

Максаты:  көпдеңгейлікті  жүйе арқылы
окушылардын дарынды  кабілетін
аныггау
Міндеті: білім  нәтижелілігіи 
оқушылардыц взін-өзі  тексеруіие
багпаплау
Саралап білім 
беру
ьілім беру 
жолдары
Білім  берудің 
эандылыктары
Дарындылык сапасынын
көрсеткішін аныктау
Дарыиды  кабілеттіліктін 
өлшемдіктерін табигат пен 
коғам  катысына  карай
Қызыгушылык уэждің 
канагатгануы
Дарындылыкты 
аныктаудын жолдары
Дарынды  кабілеттін 
өркендеуінін кагидалары 
мен ережелері
Багдарламалык-модулъдік 
жүйені іске асыру
Дарындылыкты  удайы
дамытудын амалы
Бакылаудын рейтінгімен
тексерілуі
Ішкі бағалау  мүмкіндігінін 
есепке алынуы
Синкретгік және 
аналитикалык бакылау 
аркылы  мониторинг
Нэтнжесі
Дарынды  окушы  жаңа  когам  өзгерістеріне,  таныс  емес  ортага  тез  арада 
үйренеді.  Окытуды  жекелендіру  жүйесіне  багдарлап,  тәлімгер  жетекшіні 
кажетсінеді.  Дарынды  окушыларды  окыту  төрт  стратегияның  басымдыгына 
багыттайды. Ол  төрт стратегия:  1)  каркындылык;  2) теренділік;  3) зеректілік; 4) 
мэселелік.  «Стратегия»  дейтініміз  окушынын дарынды  кабілеті  сырткы  ортага, 
баска алемге  ыкпал етеді.Өзін баска таныс емес  ортага  мойындата алады
Ч_________________________
)
%
1-сурет -  Саралап оқьггудың көпдеңгейлікті жүйесіндегі дарынды 
қабілеттілікті анықтауды іске асырудың үлгісі
83

Дарынды оқушыларды оқытудың төрт стратегиясы басымдыкта:
1)  Қарқындылык.  Бұл  стратегия  әр  окушының  қджеггілік  уәжіне
қатысты  деңгейлік  —  санаггарын  анықтайды.  Жогары  қарқынмен 
жұмыс орындау  стилін байқайды.  Қарқындылық ұғымы  эр оқушының 
интеллектуалды 
әлеуеті 
мен 
өнер 
бигінің 
өсу, 
оку, 
даму 
профессиясымен  өлшенеді.  Оқытудың  бұл  стратегиясы  шетке 
шыгып,  лагерьде,  шыгармашыл  шеберханада,  мастер  -   сыныгіта, 
қарқынды 
курстарда, 
белгілі 
багдарламамен 
етілетін 
саралау 
жұмыстары арқылы іске асады;
2)  Тереңділік.  Стратегияның  бұл  типі  оқушыларга  қатысты. 
Экстра дарынды бапалардың қызыгушылық уәжін  канагаттандырады.
3)  Ауқымдылық  Оқыту  мазмұнының  ауқыцын  кеңейту  арқылы 
жүзеге 
асатын 
үдерістік 
стратегия. 
Дәстүрдегі 
тақырыптар 
интегралдау  қагидасымен  толыгып  отырады.  Багдарламаны  жүзеге 
асыру үдерісінің тәсілдері мен жолдары ұдайы молыгып отырады.
4)  Мәселелік.  Стратегияның  бұл  түрі  тұлгалық  дарындылыктың
қызыгушылық  ынта  -   ықыласын  дамытады.  Айрықша  нұсқалы 
багдар,  бар  мәліметті  басқаша  қарастыру,  жаңаша  мән  табу, 
интерпретацияны  көп  нұсқалы  құру,  сананың  үдерісін  толганыс 
негізінде  ұйымдастыру  секілді  іс-әрекеттер  қарастырылады.  Бұл 
стратегия сабақта багдарлама езгерісімен және оқудан тыс  кезеңдерде 
арнаулы жаттықтырулармен іске асады.
Осы  төрт  стратегия  біздің  дарынды  окушылардың  қажеттілік 
уәжін  қанагаттандырудың  төрт  таганы  демекпіз.  Оқушыларды 
бастауыш  мектепте,  дарынды  қабілетке  багдарлау  алдымен  олардың 
ішкі  білім  жию,  интеллектілі  (жас  ерекшелігі  ескеріліп),  мүмкіндігін 
ескеру  тұргысында  және  оның  келген  нүктесін  одан  әрі  карай  қозгау 
мақсатында  іске  асады.  Білім  мен  білім  мазмұнынан  туындаган 
біліктілік  көлемін  тексеру  және  оны  багалау  қарапайым  деңгейліктен 
(стандарт  шегін  гана  қабылдаган  бала)  шыгармашыл,  креативтік 
қабілетке  бейімделуі  оның  табиги  мүмкіндігіне  үндесіп  жүргізілуі 
тиімді  екені  зерттеу  барысында  айқындалды.  Дарынды  оқушыларды 
оқытудың  төрт  стратегиясы  (қарқындылық,  тереңділік,  ауқымдылық, 
мэселелік) 
ұстаздың 
ұдайы 
ізденісінің 
нәтижесінде 
ұйымдастырылатын амалдар екені тәжірибеде байқапды [157].
Қорыта  келгенде,  дарынды  балаларга  білімді  саралап  берудің 
нәтижесіне жету жолының үлгісінде мақсатты іске асыру мемлекеттік 
стандарт  шегінен  ауқымды, терең білім  игерту арқылы  оқушылардың 
креативтік  пайым  (жас  ерекшеліктеріне  орай)  жасауга  жагдай  тугызу 
көзделеді.  Оның  міндеттері  білім  мазмұны  мен  оқыту  мазмұны 
нәтижесіндегі 
оқушының 
интеллектілі 
әлеуетін 
өркендетудің
84

жолдары,  амал  -   тәсілдері,  құралдары  сараланады.  Міндеттерді 
шешуде  ұлттық  негіз,  орта  азия  сипаты,  әлемдік  сипат  секілді 
кеңістіктерге  қатысты  білім  мазмұны  арқылы  білім  мен  тәрбие 
тұтастықта  меңгеріледі.  Бұл  үш  негізден  дарындылық  сапаның 
көрсеткіші  мен  дарынды  қабілеттіліктің  өлшемдіктері  жіктеледі. 
Әрине, әр сыныптагы сараланган дарынды бапалардың білім  қабылдау 
әдістері  әртүрлі  деңгейде  болгандықтан,  олардың  қажетсіну  уэжінің 
және  дарындылық типінің  қандай  екендігінің  маңызы  зор.  Ұстаз  бұп 
екі  іс-әрекетті міндетті түрде ақиқатты тұргыда орындауга міндетті.
Рейтингі  мен  мониторинг  қорытындылары  оқушылардың  ішкі 
интеллектуалдық  (өздерінің  жас  ерекшіліктеріне  қарай)  әлеуетіне 
үйлесімді  болу  мақсатында  багдарламалық  —  модульдік  технология 
ұгымды  қолданылуы  көзделеді.  Біздер бұл  іс-әрекетті  іске асыруда Ж. 
Қараевтың  теориялық  ұстанымына  жүгінген  «Жұмыс  дәптерін»  ҚР 
Білім  және  гылым  министрлігінің  рұқсатымен  құрастырып,  оны 
Республика көлемінде мұгалімдердің іс-тәжірибелеріне ресми тұргыда 
енгізілді.  Багдарламалық  —  модульдік  технология,  ягни  «Жұмыс 
дәптері» 
оқушылардың 
дарынды 
оқушылардың 
қабілетін 
өркендетудің  қагидаларын  жүзеге  асыруга  мүмкіндіктер  береді. 
Көрсеткіш  жагынан  тагы  бір  таралатын  іс-әрекет,  эрбір  дарынды 
баланың жеке жұмысының ұдайы дамытылуына ұстаз білім мазмұнын 
бейімдеп, деңгейліктерін оқушы қабілетіне  ыңгайлап, тапсырмапарды 
сол  жіктемемен  ұсынуы  көзделеді.  Көрсеткіш  қатарынан  дарынды 
оқушының  ішкі  багалау  мүмкіндігін  есепке  алынуы  ескерілсе, 
өлшемдік  жагынан  синкреттік  және  аналитикалық  бақылау  іс-әрекеті 
жүзеге  асырылады.  Осы  екі  қатардың  нәтижесі  бір  нүктеге  түйісіп, 
дарынды  оқушының  білім  алу  іскерлігінің  қарқыны,  тереңдігі, 
ауқымдылыгы айқындалып, дарынды мэртебеге қолы жеткен баланың 
өзі  аталган  қасиеттердің  өзін  өздігінен  бақылай  алатын  дэрежеге 
жетеді.
85

2 
Зерггеу 
мэселесі  бойыііш а  эк еп ер и м еш тік   —  тэжірибелік 
жүмыетардыц  ііэтижесі
2.1 
Дары иды   балаларды  саралан  оқыту  үдерісінде  білім  беру 
ііэгижелерін  қалы нтасгы ру  дамы туды ц  рөлі  ж эне  білікіілікті 
арггы руды ң эдісгемесі
«Жүз жыл түрсаң,  жүз жыл  окы» 
(«Век 
живи  -   век учись») дейді 
халық  макалы.  Бүл  адамды  оз  білімдерін,  өзінің  окуын  үнемі 
оркендетіп 
отыруга 
шақырады. 
Білімді 
адам 
әрқашан 
да 
гөңірегіндегілерді таңқалдырады.
А. 
В.  Луначарскидің  созімен  айгсак,  білімді  адамды  музыканың 
жаксы  білгірімен  салыстырады.  Мүндай  адам,  деді  ол,  өзінің 
айналасында  ойнапып  жагқан  бүкіл  концерТті 'естіп  отырады,  оның 
қолынан  барлық  күй  сазы  келеді,  мүның  борі  біз  адам  мәдениеті  деп 
атайтын  бір  ортак гармонияга  келіп  ұласады,  әрі  сонымен  бірге,  оның 
өзі 
белгілі  бір  аспапта  ойнайды,  жақсы  ойнайды  да  ортақ  байлыққа 
озінің  күнды  үлесін  қосады.  Луначарский  шын  моніндегі  білім,  адам 
жалгіы  жинакты  түрде  коп  білгенде  гана, 
эрі 
ол  жеке  дара  күштерін 
шыгармашылық  жігермен,  орі  жүрегіиің  қанын,  оз  миының  сөлін 
жүмсап,  адамзат  үшін  монді  де  маңызды  игілікгер  жасап,  тереңдеп 
жүмыс  істей  алатындай  әзіиің  мамандыгы  болганда  гана  мүмкін 
болатынын  нақгы  атап  корсетті.  Бірақ  мүндай  білім  беру  — адамның 
бүкіл  өмірінің  ісі.  Мүидай  білім  берудің  кілті  —  мектеп  [158]. 
Мектепте білім алудың мазмүны деп  нені  гүсінуге болады?
Білім  берудің  мазмүны  дегеніміз  оқушыларды  жан-жақты 
дамытып,  оларда  дүниеге  танымдық  көзқарасты  қалыптастыру  үшін 
нсгіз  болып табылагын  білімнің,  іскерліктің, дагдыныц дәл  белгіленіп 
алынгаи  шеңбері.  Білім  берудің  аса  маңызды  қүрамды  бөлігі 
жалпы 
білім  болып  табылады.  Бүл  табигат,  қогам  жэне  адам  баласы  ойлауы 
гуралы  гылымдар  негізінің  білімдерін  оқушыларда  қамтамасыз  етеді. 
Һгеменді  ел  болуымызда  терең  білімдердіц  ролі  шексіз  арта  түседі. 
Беріліен  білімдердіц  негізінде  білім  мазмүныиыц  деңгейлІктері 
карасіырылып,  мекгепке  дейіигі  тәрбие  мен  білім,  сондай-ақ, 
окушылардың таным—білім  күштсрін  дамьггу  жүзсге  асырылады.  Осы 
күннің  өзінде-ак,  жаратылыс  гылымдары  техникалық  прогрестің  аса 
маңызды  қозгаушысына  айналып  отыр.  Сондыктан  да  өсіп  келе 
жатқаи  үрпактыц  орта  білім,  косіби  білім,  жогары  білім  туралы 
камкорлық  жасау  дамыган  ел  мектебінің  аса  маңызды  багыты  болуга
тиіс.
86

Біздің  мектсбімізде  өз  түлектерін  қамтамасыз  ететін  орта  білім 
берудің бірқатар  елеулі  ерекшеліктері  бар.  Ең апдымен  мектепте  орта 
білім  беру  жеке  тұлга  ретінде  гәрбиелеу  біліммен  үзіліссіз  бірлікте 
болып  келеді.  Білімдердің бірлігі  окушыларга  осы  замангы  өндірістің 
негізі,  оның  экономикасы  мен  ұиымдастырылуы,  біздің  шаруашылык 
егеменді елдін артықшылыгы турапы білімдерді  камтамасыз етеді.
Дарыиды  қабілегті  оқушыга  барлық  білімді  беруді  өмірімен 
байланыстыру  үшіп  жагдайды  ұсынады.  Бүл  байланыс  біздің 
мектебімізде  білім  берудің  бастапқы  жетекшісі  болыи  саналады  да, 
осіп  келе жатқан  адамга  кең  колемде  шын  моиіндегі  коп  салалы  білім 
гана  емес,  сондай-ақ,  жан-жақты  іскерлік  пен  дагдыііы  да  беруге 
мүмкіндік  жасайды.  Жалиы  және  орга  білім  беру  косігггік  білім 
апудың негізінде саналады.
Кәсіптік  білім  беру  еңбек  әрекетінің  белгілі  бір  саласындагы 
білімнің,  іскерлік  пен  дагдының  жүйесін  қамгиды:  кең  жаппы  білім 
алу  мен  кәсіптік  білім  алуга  дайындыққа  ие  бола  отырып,  жас  адам 
өмірдегі  өз  орнын  жақсылап  анықтауга,  кәсіп  таңдап  алуга  мүмкіндік 
береді.  Бірақ кәсіптік білім бсру тек жалпы  және  кәсіптік білім  беруге 
негіздсліп  қана  қоймайды,  оз  кезегінде  осыларды  жан  -   жақты  омірге 
дайындайды.  Біздің  елімізде  жалпыга  бірдей  орга  білім  беру  кәсіптік 
білім алудың тыгыз байланысы  үшін барган сайып  қолайлы жагдайлар 
жасайды.
Мектепте  білім  берудің  мазмұны  оқу  жоспарларында,  оқу 
багдарламалар  мен  оқулықгарда  оз  корінісін  табады.  Мектегітің  оқу 
жосгіары  дегеніміз  —  оқу  пәндерінің  кұрамын,  оқу  жылы  бойынша 
бұларды  оқытыгі  үйретудің  тәргібі  мен  рст  —  жонін,  әрбір  пәнге 
болінген  сабақ  санын  (жылына  және  оқу  агггасына)  анықтайтын, 
сондай-ақ  оқу  жылының  құрылымын  белгілейтін  мемлекеттік  құжат. 
Әр  елдерде  оқу  жоспарын  құрудың  түрлі  принциптері  қалыптасқан. 
Еліміздің  мектепгері  көп  бағьптағы  пәндік  оку  жоспары  бойынша 
жұмыс  істейді,  бірқатар  басқа  елдерде,  мэселен,  Америка  Құрама 
Штаттарында, пэндікпен қатар кешемді жосгіар пайдаланылады  [159].
Оқу  жоспарына  сәйкес  оку  багдарламалары  жасалады.  Оку
багдарламалары  дегеніміз  —  оқу  пәнінің  мазмүны,  білімдердіц,
іскерліктер  мен  дагдыларды  окытудыц  орбір  жылы  үшін  жүйесі  мен
колемі,  осы  пэнніц  оқытылу  тэртібі  мен  рст-жоиі  белгіленген
мемлекёттік  құжат.  Мекгептің  оку  жоспары  мен  бағдарламасы
Қазақстан  Республикасы  Білім  министрлікгері  бекітеді  де,  мектептер
үшін  міндетті  болып  саналады.  Бүларды  мұгапім  де,  мектеп
жетекшілері  де,  немесе білім  берудіц жергілікті  үжымдары  да  озгертс 
алмайды.
87

Ьагдарлама  күрастырудыц  скі  тәсілі  -  
концентрикачық  жэне 
сызықтық одістсрі белгілі.  Оку  иәніи конценірикалык түрде  қүрганда 
игеруге  тиісті  материал  негүрлым  жогары  теориялық  дәрежеде 
қайталанады.  Оку  материалының  осылай  орналасуы  сызықтык 
(радикалдык)  әдіске  карама-қарсы  қойылады,  мұнда  оқу  курсының 
әрбір тармагы  окытудың  келесі  кезеңдерінде бүган  оралмастан,  окыту 
міндеттерін  қажет  етстін  толықтық  пен  тереңдік  дәрежесінде 
баяпдайды.
Концентрикашқ  әдіс  бастауыш  сынынтарын  оқытуды  кұру 
негізіне  алынган.  Бастауыш  сыныпта  балаларга  оларды  гылым 
негіздсріи 
жүйелі  дс  негұрлым  терец  оқып  үйренуге  дайындайтын 
білімдер, шебсрліктер меи дагдылар беріледі.
Қазіргі  кезде  мүмкін  болган  жерде  багдарламаларды  құруда
концентризмнен  қашуга ұмтылу орекеті белгіленіп отыр.  Білім алудың
мазмұныи  одан  әрі  жетілдірудің  ең  таяудагьг^індеттерінің  бірі
линиялық  әдіспен  құрылган  багдарламалар  жасау  болып  отыр.
Мұндай  оқу  багдарламалар  материалын  модульге  топтау  оқылатын
материалға  қайталап  оралуга  кететін  уақытты  үнемдеуге  мүмкіндік
береді.  Біздіц елімізде  жалгіыга бірдей орга білім,  кәсіби  және жогары
білім  алуды  дәйекгі  жүзеге  асыру,  бұл  міндеггі  ойдағыдай  шешудің
маңызды  алгы  шарты  болады.  Әрбір  гюн  бойынша  оқу  жоспары  мен
багдарлама  негізінде  окулықтар  құрастырылады,  бұларда  белгілі
жүйеде  оку  поніиіц  мазмұны  баяндалады.  Білім  алу  мазмұнын
анықтаі анда  нені  басшылыққа алады?  Оиы  оз сркімен  белгілеуге бола
ма?  Бұл  сұрақгарга  жауапты  білім  алу  мазмұнын  құру  теориясы
қарасгырады.  Сонымен  кагар  білім  алу  мазмұнын  іріктеу  критерийіне
юқталар  болсақ,  қандай да болсын  қогамда мектеп  білімінің  мазмұны
іүгелдей  торбие  беру  мақсатына  байланысты  жоне  осы  мақсаттың
нақтылы  коріиісі  болып  саналады.  Тәрбие  беру  мақсатыныц  өзгеруі 
білім  берудің мазмұнын  қайта құруды тудырады.
Ьуржуазиялық  педагогикадагы  білім  алу  теориясында  екі  багыт 
болды.  Бұлардың  негізінде  оқу  пондерін  іріктеп  алу  принциптері 
қалыпгасгы.  Бірінші  багьгг  назарды  білім  алуға  емес,  оқушылардың 
кабілеі 
іерін,  ойлауын,  найымдауын,  есте  сақтаудың  дамытуга  көңіл 
қоюды  ұсынады.  Бұл  багыт  педагогика  тарихында  формальды  білім 
бсру  теориясы дси  аталатыи  болды.  Ьұл  теорияныц  окілдері  пәнді  екі 
гопка  бөлді:  біріішіі  топқа  гілдер,  осіресе  коне  гілдер,  әдебиет, 
математика,  жаца  тілдердіц  грамматикасы;  екіишіге  -   биология, 
география, 
физика,  химия  жоие  басқалар  жатқызылады.  Пондердің 
біріиші  гобына  артықшылықтар  беріледі.  Формальды  білім  беру
88

теориясына  сәйкес  Ресейде,  Германияда  жэне  бірқатар  баска  елдерде 
классикалық гимназиялардың оқу жоспары  құрылды.
Бул  білім  беру  мазмұнын  іріктеудің  негізгі  критерийі  етіп,  оныц 
тиімділік  дәрежесін,  өмірге  жарамдылыгын  ұсынады.  'Гиімділік 
критерийін  капиталистік  қогамның  таптық  мүдделерін  еске  алып, 
буржуазиялық 
идеологтардың 
түсіндіргені 
өзінен-өзі 
белгілі! 
Материапдық  білім  беру  теориясы  реальдық  училищелер  мен  осы 
іспеі гес  басқа  да  оқу  орыпдардыц  оку  жоснарларын  күру  иегізіне 
алынады.  Оқу  жоспарларында  матемагикага,  физикага,  химияга,  жаңа 
шетел  тілдеріне,  коммерция 
ісіне  үлкен  орын  беріледі.  Бұл 
теориялардыц 
арасында 
припципиальды 
айырмашылықтардың 
болмаганын,  бүлардың  екеуі  де  үстемдік  еткен  таптардың мүдделерін 
көрсеікенін,  ал  осылардыіі  негізінде  қүрылган  оку  орындары,  эде#гте, 
дворяндар  мен  буржуазия  балаларына  қызмег еткеиін  атап  откен  жоп 
[160].  Оқытудыц алгашқы  қадамдарында балапыц тәжірибесіие жақын 
тақырыгітар  (мәселен,  «Еңбек»,  «Табиғат»)  іріктеліп  алынады.  Содан 
соң  бұл  тақырыгггардың  шеңбері  бірте-бірге  кеңейтіліп,  қиындай 
түседі. Тақырыппен жұмыс  істеуге байланысты балалар жазуга, оқуга, 
санауга  үйренеді.  Комплексті  оқу  жоспары  мен  багдарламалары 
балаларга  үзінді-үзінді,  жүйесіз  білім  беретін  болды.  Олардың 
мақсаты  —
  бапалардың  білімін  түрлі  омірлік  ситуацияларга  бейімдеу 
еді.  Мұндай  білімдер  жеке  басты  жан-жақты  дамуыиа  жәрдем  бере 
алмайды.Мек геп ге  тэрбие  мақсаты  мен  білім  беру  мазмұны  арасында 
толық  үйлесімдік  омір  сүреді.  Ілімнің  алгашқы  қадамдарынан  бастап 
білім  жүйелерін  игеріп, дүииеде  салауатгы  омірге  көзқарас  негіздерін 
қапыпгастыру  үшіп  жагдайлар  жасалады.  Оку  жоспары  окушылардың 
адамгершілік, еңбекгік, дене жэие эсгетикалық тәрбие алуы  үшін  алгы
ш арпар  жасайды.Білім  берудің  мазмұнын  анықтайтын  аса  мацызды
критерийі  оныц  дамуыныц  осы  замаигы  дэрежесіне  сай  келуі  болыгі
габылады.  Жас  үрпаққа  қазіргі  замангы  гылымда  ажырата  білуге
мүмкіндік  беретін  мектеп  білімінің  мазмұны  қандай  болуга тиіс?  Бұл
мэселе  галымдар  меи  мұгалімдердің  назарын  эрдайым  озіне  аударып 
келеді.
Ғылыми 
техникалық  жэне  компыотерленген  ирогреспен 
баиланысты  бұл  бұрынгыдан  да  горі  қатты  қойылып  отыр.  Егеменді 
ел  мекіебінің  мүмкіпдігіише  өсіп  келе  жаткан  жас  ұрпакты  гылыми 
білімдер  шыңын  игеруге  ойдагыдай  даярлауыиа  тереңінен  мүдделі 
болып  отыр  [161].  Білім  беру  мазмұиын  гылымныц  даму  дэрежесіне 
сэйкестендіре 
отырып, 
жаца 
оку 
жоспары 
мси 
бағдарлама 
кұрастырушылар оқьггуды тэрбиеден болек алмай,  оиы  гұтас бір бүтін 
деп  қарайды,  эрі  мүның  жемісті  болуы  білімдерді  игеру  үдерісі,
89

еоиымеи  бір  уакьпты  қаішай  дэрежеде  адамныц  белгілі  бір  ақыл 
мінезін, сезім  мен  нанымын тәрбиелеудіц  гиімді  үдерісі болгандыгына 
карай аныкталатындыгыпа сүйенеді.
Ь.үл  талаптар  оку  жоспарын  күрастыруда,  сондай-ак  эрбір  оку
нэніінн жүиесін талдауда да рз көрінісін  гауып огыр.
Әрбір оқу  нэніне мыналар кіреді:
а)  аса  мацызды  факгілер,  гылым  теориясыныц  үгымдары,  сонын 
ішінде  берілген  сыныптыц  оқушылары  саналы  игеруге  арналган  ең 
жацалары, лайыкгылары;
э) 
берілгеи  оку  пэнініц  материалында  калыгітасатын  дүниеге 
козкарасгық идеялар, этикалық жэне эстетикалык нормалар, мүраттар;
б) окушылар игеруге  гиісті  жэие бүларсыз білімдерді  игерудің озі 
мүмкін болмайтын зер п еу  жэне гылыми ойлаудың эдістері;
в)  ғылым  тарихының  кейбір  мэселелері  жэне  оның  көрнекті 
қайраткерлері туралы  мәліметтер.  Бүл тәрбне түррысынан да, гылымга 
деген  ынтаны дамыту үшін де мацызы;
г)  іскерлік  пен  дагдылар,  соның  ішінде  білімді  колдану 
шеберлікгері;
д)  таным  -   білім  эрекет  эдісггерініц,  оқушылар  игеруге  тиісті 
логикалық операциялардың, ойлаушылық тэсілдердің тізімі.
Оку  пэнінің  қүрылымның  осындай  түсінігі  бағдарламалардың 
құралуына,  мектепте  оқу  пэндерін  оқытуды  жолга  қоюга  өз  ықпалын 
көрсетгіей  кала алмайды.  Бүл талаптар осыган тең дәрежеде бастауыш 
білім  беру  мазмүнына  да  қатысты,  ойткені  бастауыш  мектеп 
балаларды  орта  жэне  жогары  сыныптарда  табысгіен  окытуга 
дайындайды. 
Ғылымныц  білім  беру  мазмүнына  ықпалы  тура  да 
тікелей  болыи  келмейді.  Гылыми  идеялар,  теориялар,  эдістер  оқу 
пэндерінің 
мазмүнына 
жайдан-жай 
енгізіле 
салмайды. 
Бүлар 
дидактикалық  өцдеуге  үшырайды.  Дидаггика  окушыныц  берілген 
материалды  қабылдауга, қалай дайындауга болатындыгын анықтайды, 
оку  пэніне  оныц  жайгасу  тэртібі  мен  рет-жөнін,  сондай-ак, 
материалды  оқушылардыц  оқып  үйренуінің  ең  тиімді  жолдарын 
белгілсп  бсреді.  Басқа сөзбен  айтқанда, дидактика белгілі бір  жастагы 
оқушылардыц осыны  игерудің мүмкіндіктерін есегіке ала отырып, оку 
материалын 
іріктеп 
алады. 
Сондықтан  да  окушылардың  жас 
срекшеліктерін  есеике алу да білім  берудің мазмұнын  іріктеп  құрудыц 
маңызды  өлшемі  болыи  саналады  [162].  Бастауыш  мектегітің  оку 
жоспары  мен  багдарламаларын  қарасгыру  арқылы  білім  нәтижесі 
жобаланады.  Қазіргі  кездегі  басгауыш  мектеп  дегеніміз  Д  орта  білім 
берудіц  біріпші  сатыеы.  Бастауыш  білім  берудіц  перспективаларын 
жаксылап  көріп  отыру  үшін  мұгалім  орта  мектептің  оқу  жоспарын
90

жете  білуге  тиіс.  Оқу  жоспары  оқушылардың барлық жагынан  дамуы 
үшін  қолайлы  мүмкіндіктер  жасайды.  Оқушылардың  оқу  жүмысы 
медицина 
гылымның 
деректеріне 
сәйкестендіріледі. 
Бастауыш 
мектепге бұл аптасына 24  сагаттан,  орта  жоне  жогары  сыныптарда 30 
сагаттан  аспайды.  Жаңа  оқу  жоспары  бойынша  гылым  негіздерін 
жүйелі  окып  үйрену  IV  сыныптан  басталады.  Бұл  й  ана  тілі  мен 
математиканы  окып  үйренуге  коп  сагат болуге  мүмкіндік  береді.  Оку 
сабақтары  міндетті және факультативтік ал мектеп дарынды  бапаларга 
арнапган  немесе  гимназия  мектебі  болса  арнайы  оқу  жоспары 
алынады (кестелер 2, 3).
2-кесте  -  Оқу жоспары (1-сынып)

жүктеу/скачать 9,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: