-  дарындылықтың  өзектілігі  -   бұл  оқушының  психологиялық

ә л с у с і і і  
д а р ы и д ы л ы к   — 
б ұ л  
о к у ш ы н ы ц  
ПСИХОЛОГИ
51
ЛЫҚ
мінездемесі,  күрделі  білім  георияларын  орындау  үдерісінде  жогары 
жетістікке 
жетеді;
3) «Дарындыльпсіы танудыц түрлері»:
жетістіктері  көз  алдымызда  белгілі  болып,  дарындылыгына 
ешбір  күмән болмайды;
- 
жасырын 
дарындылык 
-   оқушының  іс-әрекетінен  айқын 
коріііе  бермсйді,  ол  үшін  арнаулы  байқау  ұйымдастыру  аркылы  көз 
жеткізу карастырылады;
4)
 «Дарындылыкгың эртүрлі  іс-эрекетініи үдерісінен танылуы»:
-  жалпы (ақыл-ой) дарындылык ~ әртүрлі  іс-әреқетінен  үдерісінде
байқалады,  онімді 
нәтнжесі  ацгарылады, '  Тусінуінің  деңгейлігі
анықгаладьқ  іс-әрекеіте  эмоционалды  жэне  қажетсіну  уәжінің
терецдігі  айқындалады,  озін-өзі  басқару  мен  тануы,  оку  еңбегін 
үйымдастыруы жетістіктерге үмтылдырады;
5) «Жас ерекшелігінің дамуы»:
1 
еРтеден  пайда  болган  дарындылықтыц  негізгі  корсеткіші  -  
оқушыныц псхикалық даму қарқыны;
-  кейін  туган  дарындылық -   негізгі  көрсеткіш  -  оқушының жүре 
найда болган психикалық даму қарқыны.
Берілген 
дарынды 
қабілетгілікті 
ажырату, 
анықгау 
корсеткіштсрпнң 
өлшемдіктерінен 
басқа 
да 
дүниетанымдар 
аршылық.  Шетел  галымдары  дарындылықтың  типін  былай  жіктейді: 
интеллектуалды,  оның  эртүрлі  -   академиялары  және  коркем  өнер 
децгсиі,  шыгармашылық,  лидер  және  элеуметтік,  психологиялық, 
моторлы  және  спорітык  [147].  Агалмыш  дарындылық  типін  Асыл 
мүра,  мұрагатгардың  пайымдык  гүйін  сөздеріне  де  солай  аталған 
іздің  білім  нәгижесіне  жетер  жолдың  теориялық  негіздемесінде 
тоқгалып  өттік.  Гек  спортгық,  моторлы  деген  үгымдар  кездеспейді. 
Кептеіен  галымдар  ойлау  қабілетінің  дарынды  шегін  креативтік 
деңгеиге  жіктеиді.  Бүл  үгым  шыгармашылықкш  да  жогары.  Мэселең-
«Кремнии  каи  затга  бар?  Ол  зат  бүгін  бүкіл  әлем  кеңістігінен  неге 
жогалып  кетті.»  -  десек,  бір жагынан  химия,  екінші  жагынан  физика 
пэнінің  нысаны  болып  есептеледі.  Кремний  сүтгің,  жалпы  ақ 
атаулының  құрамынан  кетіп  қалды.  Себебі  топырақгың  бөлігіне  атом 
ядросының  уы  тарап,  кремний  жоқгың  қасына  айналады.  Егер  адам 
организмінде  кремний  аз  болса,  паразитгі  затгар  адам  аоасы н а  сіңіп 
оныц  аурушац  болуына  соқтырады.  Нэтижесінде  химия,  физика 
пэпдерпіен  алган  біліми  -   гылыми  дерегі  окушыныц  озінің  физо  -  
биолоі иялык^  кұрылымып 
тануына 
бірден-бір 
себеп. 
Бұндай 
озектілікті  аиқындау  дарындылықтың  креативті  дещ сйіне  жатады.

Оқушы  осындай  тұжырымга 
өз 
оқу 
еңбегімен 
келсе,  дарындылықтын 
феномендігі осында [148].
Жогарыда 
тапданып 
өткен 
химия 
понінің 
нысанына 
оқушылардың  түсінігі  жетуі  үшін  алдымен  басгауыш  сыныпта  оган 
жаратылыстану  пәні  арқылы  эр  нәрсеге  мэн,  маңыз  бере  қарау 
дүниетанымы  өркендеуі  көзделеді.  Сонда  гана  креативтік  деңгейге 
жетіледі.  Бүдан  шыгар  ой-түйін  бастауыш  сыныпта  оқыту  мэселесі 
барлық гылым негіздерінің азбукасын  қалайды дегенге саяды.
Дарынды оқушыларды табу — мүның өзі оқушының дамуы жайлы 
маглұматпен  байланысты  ұзақ  үдеріс.  Бір  сэттік  кезеңде  табылган 
дарындылық  қабілегтің  одаи  эрі  шегінен  дамуы  үшін  бір 
рет 
тссті 
огкізу  жеткіліксіз.  Сол  дарындылық  қабілетті  табуды  ұдайы  іздеу 
үдерісін арнаулы багдарламамен жеке қарасгыру  көзделеді.
Дарындылықтың  қабілетін  табудың 
төмеидегідей  қагидалары
бар:
- дарындылық кабілетті жан -  жақты ашудың кешенді түрі -  эр 
оқушының ақпараттан  қажетін таңдауга мүмкіндігін береді;
-  -эртүрлі  жагдайларга  оқушыларды  ұзақ  уақыт  бақылау, 
байқаудаи әткізеді;
- дарындьшық қабілеттің икем, бейіміне қарай талдау жасалады;
тренинг 
эдістерін 
қолданады, 
оқушының 
өзіне 
тэн 
психологиялық құбылысын анықтайды;
-  жогары  мамандықтагы  сарапшыларга  оқушылардың  дарынды 
кабілеттіліктерін багалату көзделеді;
-  дарындылық  қабілет  психөлогиялық  гұргыда  гана  емес  эр 
нысанның  біліми  -   гылыми  жақын  аймагын  таба  білу  іскерлігін 
шыгару тұргысында қарастырылады (жас ерекшеліктеріне қарай);
-  психодиагиостика жасауда экологиялық тіректік мэнге  қатысты 
анықтау  назарда  болады,  ақиқатты  жагдайы:  өнімді  әрскеттің 
талдануы,  байқалуы, 
эңгімелесу,  ұстаздар 
мен 
ата-аналардың 
сараптамасы, табиги эксперимент.
Жөгарыда  жіктемемен  берілген  қагидалардың  бэрі  дерлік  келесі 
қорытындыны  шыгарады:
Дарындылық  қабілетті 
тану 
үдерісінде 
біргектес 
багалау 
өлшемдігін  алудың  мүмкін  еместігі;  мектеп  жагдайына  көбінесе 
ингеллектілік  коэффициентті  есептеу  белең  алып  келеді;  оныц  өзі 
көбінесе  нсихөметрлік  тестілік  жүйемен  тексеріледі;  ал  креативті 
дсңгейлікке  қатысты  өлшемдік  беру  бүгінгі  күнге  дейін  өзекті  мэселе 
болатыны; 
интеллектіні 
өлшем 
шығару 
гылыми 
тұргыда 
дарындылықты анықтаудың инструменті еместігі  [ 149].
73

Ьарлық  дарыиды  окушылардыц  мінез  ~  кұлыктары  әртүрлі 
ооліапымен,  кажетсіну  уәжі,  гәрбиесі,  жеке  тұлгалық  қабілеті 
жагынан  жалиы тұлғалық болМысты  күрастырады.  Боріне ортак мүдде
-   максат,  мүрат  -   күндылықтардың  жүйесі  жайлы  дүниетаным. 
Дарындыл ыктыц басымдық мәні  — олардыц рухани ойлау кбілеті, оку 
харакетініц  біліми  —  гылыми  парасатыныц  мацызы  өмірдегі  өзіне 
және  озгеге  қажетті  заманына  ыцгайлы  қүндылықтарды  іріктеп 
саралап алу іскерлігін үдайы дамытып отырады.
Өздерініц  беиім  ~  ыңғайына  қарай 
цызыгушылыц  уәжін
қанагаттандыру.  Оны  іске  асыру  үдерісінде  олар  айрықша  түлгалық
қарым-қатынасқа  түсе  алады.  Оқыту  үдерісінің  таптаурын  болган
калыптанған  жүйесін  бүзу  түрғысында  атаяғаіМ&рынды  түлғаның
басымдық  болмыс  әлемін  ескеріп,  олардың  рухани  қажеттілігін
қамтамасыз  ету  мәнінде  жоспар  қүру  кезделеді.  Әдеттегі  мектепке
гүсгеи  кейін  окушылар  сыныптан  тыс  іс-шаралармен  қамтылса,
дарынды  оқушыларды  оқыту іс-әрекетінде өзін-өзі тану үдерісін
30  %  (оздігінен  креативтік  оқу жэне  біліми  -   ғылыми  еңбегін) жүзеге 
асыру есксріледі.
Сөйтіп,  оларда  нүсқаулық,  өздігінен  креативтік  орыидайтын 
іапсырмаларды 
багдарламалық  —  модульдік  технология  жүйесінде 
келген  тапсырмалар  беріп,  оган  20  %  сабақтан  тыс  бос  уақыт  беру 
қарастырылады.  Бірақ,  ұстаз  бұл  уақыт  аралыгында  мектепте  болып, 
кез  -   келген  окушылардың  тапсырма  орындау  барысында  кездескен 
қиыншылықтарына  кеңес  беруге  даяр  отыруы  козделеді.  Егер  ұстаз 
оқушыныц дарынды  қабілеттілігінің  қажетсіну  уәжін  қанагаттандыра 
алмайгын  сәтке  ұрынса,  мектеп  әкімшілігі  ол  ұстазды  келісім  -  шарт 
таііабымен 
жүмыстан 
босатуға 
мәжбүр. 
Сондыкган 
дарынды
оқушыларды  оқыту  үдерісіндс  жылдан  жылга  мектеп  әкімшілігінін 
қадагалауы  мен  бақылау  іс-шаралары  ерекше  жауаптылыкгы  қажет 
еіеді.  Дарынды  окушы  өзінің  іс-әрекетін  үдайы  дамытып  отыруға 
ынталы болады.  Бүны педагогикатілімен 
«перфекционизм» дейміз. Ал 
кеи  жагдайда  оқушы  шыгарма  жазуда,  сурет  салуда,  модель  күруда 
озше баягыда таныс тәсілмен, амалмен орыпдауға бой алдырады.
Ол  дагдыны  болашағына  үтымды  пайдаланып,  өмірінде  ешқандай 
киындықка  кездесгіеуіне  мүмкіндік  алады.  Әрнне,  әр  тұлғаны 
болмыстың 
ішкі  багалау  мумкіндігі  оның  қүлықтық  сапасына 
багынады.  Бірде,  ол  өзін  ерекше  түлга  ретінде  санаса,  бірде  ол  өзін 
томен  дэрежедегі  элемент сапасында багалайды.  Осындай  қүбылмалы 
түста  үстаздың  оқушыны  алгашқы  нүсқага  жататынына,  оның 
колыпап 
крсативті 
іс-әрскет  орындау  келетініне  көзін  жетізу 
карастырылады.  Бүны  біздер 
локус -  бақылау дейміз.  Бұл бақылаудан
74

кейін 
синкреттік  және  аналитикалыц  бакылауды  іске  асыру 
мүмкіндігі туады  [150].
Анықтап  айтсақ,  әр  дарынды  түлгалы  болмысты  меңгерген
окушы  өзінщ  іс-әрекеттщ  орындалуын  жауапкершілігіне  алады. 
Бүндай  сападагы  оқушы  жетісгігі  мен  кемшілігі  тек  өзіне  гана  мәлім 
екеніне сенімді болады.
Егерде  дәл  осы  қасиеттерді  оқушы  меңгерсе,  өзінің  кемшілікті 
түстарын  ішкі  пайымы  арқылы  мөлшерлеп,  оның  жойылу  амалдарын 
қарастырады.  Ал  осындай  кемшіліктерін  жоя  алмайтын  оқушылар 
кездессе,  оган  психолог  — ұстаздар  тарапынан  қолдау,  ақыл  -   кеңес 
қажет.  Керісінше,  бүндай  жагдайда  үстаз  -   психолог  кеңес,  бере 
апмаса,  онда  оқушы  долданып,  аффектілі  торыгу,  жабыгу,  тіпті 
өмірден түңілу сияқты сезімге үрынуы мүмкін.
Дарынды  түлгалы  болмысты  меңгерген  окушының  тагы  бір 
сипаты  -   оиың  жскелік,  автономдық  бейімділігі.  Ешкімгс  тәуелсіз 
ойлауы  мен  багам  -   парасаттауы.  Психолоітардың  зерггеулерінің 
қорытындылары  бойынша дарынды  қабілеті  бар  окушылар да  ерекше 
тауқыметті  мэселелер  кездсспейді.  Жаңа  қогам  өзгерістеріне,  таныс 
емес  ортага  олар  тез  арада  үйренеді,  бейімделе  алады.  Олардың  бала 
кезінен дагдыланган  креативтік іс-эрекеті озінің басқалардан айрықша 
екенін  мойындатып,  олардың  түлгалық  жэне  кәсіптік  аныкггаулар 
беруіне мүмкіндік жасайды.
Табигатында басқалардан ерекше дарынды түлгалы оқушылармен 
жүмыс  жүргізу  мәселе тугызады.  Олардың интеллектуалды  элеуетінің 
деңгейінен 
төмен 
дэрежедегі 
үстаздар 
сабақ 
берсе, 
онда 
келіспеушілік, 
қайшылықты, 
проблемалы 
мэселе, 
көзқарас, 
дүниетаным  гуындайды.  Бүл  жагдай  — тек  үстаз  бен  оқушы  арасында 
емес,  оқушылардың  оз  қүрбыларының,  сыныптастарыиың  арасында 
болатын қүбылыс.
Көптеген  дарынды  түлгалы  болмысты  меңгерген  оқушылар 
денешынықтыру  сабақтарынан  қашады.  Дарынды  қабілеттілігі  бар 
оқушылар  жаппай  орындалатын  жүмыстарга  ынталы  болмайды, 
себебі  олардың  бейі  -   ыңгайыиа  сәйкес  емес  іс-эрекегті  үнатпайды. 
Ерлік  -   жігерін  шыңдау  мәселесінде  дэл  осындай  сэтгерде  қиындық 
келтірсді.
Интеллектуалды  элеуеті  басым  оқушылар  шыгармашыл  -  
креативті 
жүмысты 
орындаганымен, 
басқа 
іс-әрекетке, 
таза 
шыгармашыл 
(білім 
мен 
гылымнан 
басқа) 
өнер 
салаларына 
ыңгайланбайды.  Егер  бала  осы  алган  багыт  —  ұстанымымен  жүре 
берсе,  оның  дснсаулыгына,  физиологиялық  даму  -   жетілуіне  үлкеп 
қайшылык  келгіреді.  Мектеи  экімшілігі  осындай  проблемаларлы
75

болдырмауга  барлық  колайлы,  кслісті  іс-шараларды  күні  бұрын
жоспарлауды өз міндетіне алады.
Дарынды  болмысты  меңгерген  окушының тагы  бір  проблемасы -  
өзінің  мамандыгын  тацдауы.  Аталган  киындыкты  шешу  тек  мектеп 
үсгаздары,  психологтары  жоне  әкімшіліктерінің  ақыл  -   кеңестерінін 
үгымды  нұскалы  іс-әрекеттеріне  тікелей  байланысты.  Дарынды 
окушыларды  оқыту  мақсатын  жүзеге  ұтымды  асыруда  ұстаздардан 
қогам  арнаулы  зсртгеу  жұмысын  жүргізе  алу  іскерлігін  талап  етеді. 
Ұстаздардың дарынды  окушыларды  оқытуы  үшін  тұлгалык теорияны 
меңгеру  тұргысынан  келуі  козделеді.  Тұлгалық  теория  іс  әрекеті, 
дарындылық,  біртұтас  педагогтік  үдеріс  -   ұстаздардын  кызмет 
аткаруының ең негізгі  нысаны  [151]. 
—т
Ұстаздардың дарынды  оқушыларды оқытуы  түлгалық біліктілікті 
иптегралдау,  оқушылардың  кажетсіну  уэжін  ескеру,  білім  теориясы 
мсн  оқыту  теориясын  толық  меңгеру,  үдерістік  кезеңдерді  тұтастық 
мэнге  келтіру  сапасында  өгкізіледі.  Қажетсіну  даярлыгы  мынандай 
боліктерді  тұтастық  мэнде  қарастырады:  дарынды  окушылармен 
жұмыс  жүргізудің  әлсуметтік  -   қогамдық  талабын  түсінуі,  озіиің  іс- 
эрскетін ұстаз (дарынды оқушылармен) Қазакстан  Республикасы және 
оиың  аймагына  интеллектуалды  элеуегі  жетілген,  дамыган  балалар 
мен  жасөспірімдерді  даярлауы  эр  оқушының  болашақ  өз  орнын  алу 
іскерлігіне  эсер  етуі,  ұстаздың  өз  іс-эректін  асқан  сүйіспеншілікпен 
орындауы, 
дарыиды 
оқушылармен 
қарым-қатынас 
үдерісінде 
жагымды  қуат  беруі,  дарынды  оқушылармен  жұмыс  жүргізу 
барысында жогары жетістікке жетуі.
Мазмұндық  құрамды  даярлауда  мыиаларды  іске  асыруды  талап 
егеді:  іүлгалық  сананы  қалыптастырудың  теориясы,  дарындылықтың 
табигилығын  танудың  білімі,  оның  белгілері,  дарынды  оқушылардың 
түлгалық  ерекшеліктері,  жаңа  инновациялык  технологияларды  білуі 
жэне  диагносгика  жүргізу  тәсілдерінің  жүйесін  меңгеруі,  оқыту 
үдерісін  дарынды  қабілеттілікті  онімді  дамытуга  ыңгайлап  қүруы, 
оқушылардың  дарындылық  саиасын  ұдайы  өрістеуі.  Педагогтік 
үдерістіц  теориялык  негіздерін  қамтамасыз  етудің  гылымилық 
зацдылыгын, біліктілігін дарытуы.
ІІроцессуалдық  кұрамын  даярлау  үдерісі  мыналарды  камтиды: 
дарынды  оқушыларды  габудыц  кешенді  эдістерін  игеру,  қосымша 
білім  геориясын  қосудың  шеберлігі  (мемлекеггік  стандартқа  қоса), 
оқу  багдарламасына  оқыту  нысандары  мен  білік  нысандарын  ұтымды 
тэсілмен  қосу,  нысандарын  саралау  -   даралау  қагидасының  негізінде 
құру,  дарынды  оқушыларга  шыгармашыл  -   креативтік  тапсырмалар 
қүрастыру 
және 
зертгеу 
іс-әрекетінің 
міндеттерін, 
біліктілік,
76

гылымилық 
дүниетанымдық 
болмысты, 
инновациялық 
технологияларды 
таңдай 
білу, 
тәжірибеде 
тиімді 
қолдану, 
оқушылардыц  озара  модени  орта  құрастыруына  қолайлы  жагдай 
тугызу;  дарынды  окушыларды  оқытудыц  жске  жүмыс  багдарламасын 
қүрастыру;  оку  үдерісініц  нәтижесін  багалау;  ата-аналармен  семинар
-  кецес өткізу [152].
Атапган  құрамдык  нысанды  іске  асыру  үдерісінде  арнаулы 
курстар, арнаулы семинарлар откізу карастырылады.
Жогарыдагы  жұмыстың  түрлерін  өткізу  үдерісіиде  ескеретін 
міндетті есепгің талаптары томендегідей:
а)  ұстаздардың  кәсіптік  -   тұпгалық  ұстанымы,  окушылардың 
дарынды қабілетін, белсенділігін арттыру шеберлігі;
ә)  ұстаздардың  психологиялық  педагогтік  жэне  кэсіпгік  -  
тұлгалық біліктілігінің кешенді жүйесі;
б)  кеңес  беру  меи  тренинг  жүйесін  құру,  осындай  жүйе  гана 
ұстаздардың  озық  тэжірибесін  айқындайды,  жұмыстың  бұл  түрінде 
ұстаздар  кэсіптік  қабілеттіліктерінің  тиімділігін  тани  алады,  өзіне  -
озі бакылау жасап,  кажеттілік уәжіне орай дамыта алады;
в)  психологиялық  —  педагоггік  жагымды  жагдай  тугызу. 
Факульгативтік,  үйірме  жұмыстарыныц  саналы  өгілуі,  кәсігггік 
шеберліктің дамытылуы;
г) 
оқыту  үдерісін  демократияландыру  меи  ізгілендіру  оқыгу 
атмосферасын шыгармашыл ш ерікті тұргыда қүрылады;
г)  ұстаздардың  лауазымдық деңгейліктерін  кадагалау  (мектепке 
дейінгі  ұстаз,  бастауыш  мектеп  ұстазы,  пэн  ұстаздары,  педагогтар, 
психлогтар, қосымша білім меңгеру ұстаздары және т.б.);
д)  оқушылар  контингентінің  ерекшеліктері 
(олардың  жас 
ерекшеліктері, денсаулыктары т.б.);
е)  кэсіптік,  кэсіпкерлік жэне кәсіпкерлік тэжірибелі ұстаздар;
ж)  біліктіліктің инфрақұрылымдық арнаулы ерекшеліктері.
Дарынды  балаларды  оқыту  үдерісінде  дамыту  біліктілікті
арттыру  технологияларының  ролі  ерекше.  Сондыктан,  біліктілікті 
арпъіру технологиясында кездесетіи ұгымдарга аиықтама бсреміз.
ГІедагоггік  инновация  деген  ұгым  соңгы  жылдары  ұсгаздар 
назарына  ілікті.  Мұнымен  бірге  «жаңалық  енгізу»,  жаңалық, 
педагогтік  жэне  біліктілік  технологиялары  деген  ұгымдар  да  таныс 
болды.  Аталган  гылыми  үгымдар  оқыту  -   тәрбиелеу  міндеттерін 
дарынды  балаларды  оқыту  мәселесінде  шешуге  козгаушы  күш. 
Дегенмен,  педагоггік  технология  деген  түсінікті  эр  субъекті  эртүрлі
ұгынып жүр.
77

Ғалымдардың  түсінігінде  педагогтік  технология  ұстанымы:
педагогикалык 
үдерісті 
кұрудың 
психологиялық-педагогикалык
нүскаулыгы,  күралы,  эдістёрі,  амалдары,  міндетгерді  шешудің 
багыты,  шеберлігі,  өнері,  жүйелі  әдісі,  оқушы  мен  үстаздың  оргақ 
кызметін  үйымдастыруы.  Бүгінгі  дәуірде  педагогтік  технология 
жанлы мүрагтық -  мүдделік кор молаіода. Мысалы:
-  педагогикалық  үдерісте  түлгалык  багдарды  негізге  алудың 
педагогикалық технологиясы  (Ш.  А.  Амоношвилидің  ынтымақтастық, 
ізгілікті  гүлгалық технологиясы  [153];
-  окушылардың  іс-эрекетін  белсенділік  пен  интенсификация 
негізінде  күрудың  педаіогтік  технологиясы  (ойын  технологиясы, 
мэселелік технология), коммуникативтік техцрлоиВісы;
баскарудың  үдерісін  жэне  оның  тиімділігін  үйымдастырудың 
педагогикалық  технологиясы  (В.  Ф.  Шаталов:  оқу  материалын 
белгілерімен 
модельдеу, 
сүлба 
түсіру, 
жекелеген 
оқыту 
(А. С. Границкая, Инге Унт) компьютерлік технология;
дидактикалық  даму  мен  оқу  нысандарын  қайта  қүрудың 
педагогикалық технологиялары (П. М. Эрдииев);
- жекелегеи пәидерді оқытудың технологиялары:  қарқынды оқыту 
(Н.  А.  Зайцев),  есеп  шыгару  негізінде  математиканы  оқыту 
(Р. 1  .  Хазанкин), физиканы  кезеңдікпсн оқыту (Н.  Н. Палтышев);
-  дамыта  оқытудың  технологиясы  (В.  В.  Давыдов,  Л.  В.  Запков, 
Д. В. Э льконин);
- авторлық недагопік технологиясы  (Е.  А. Ямбург, Б.  А.  Бройде),
модель  «Орыс  мектебі»,  Қ.  Айгқалиев  мектебі,  Қ.  Бітібаева  мектебі,’ 
И. Архимед мектсбі.
Б.үл  түзілімдегі  иедагогтік  технологиялардың  күрылымын  толық 
дерлік  дарынды  оқушыларды  оқыту  үдерісіне  қолдану  қиындыққа
үрындырады.  Себебі, эр дарынды оқушының озіндік табиги біліктілік 
гехнологиясы қалыптасқан  [154]. 
’
Олай  болса,  әр  үстаздың  дарынды  оқушылардың  кабілетіне  орай 
педагогикалық 
технологияларды 
күрастыруын 
гылыми 
дүпиетанымның томендегідей технологиясыиың маңызына жүгінеді:
- барлық сабақта оқушылардыц асқан үтымды  іс-әрекетіне;
-  кажетгілік  уәжіне,  нактылы  оқу  нысанына  кезеңдік  мэн 
берілуше;
- окушылардыц оқу  үдерісіне, бүл  қагиданының орындалуын  80% 
децгейіне жеткізуіне;
жеке, 
топтық, 
ұжымдық 
оқыту 
түрлерін 
кіріктірудің
үтымдылыгына;
78

-  оқыту  әдістерінің  ең  тиімдісін  таңдауына  жоба  даярлаудыц 
тәжірибесі, рөлдік  ойынның оқу — білім берудіц орнына,  ми  шабуылы 
жэне т.б.;
- багалау жүйесін тиімді қолдануына;
- оқыту үдерісінде жағымды  іс-әрекеттің орныгуына.
Дамытушылық  қагида  негізіне  қүрылган  оқыту  модельдері
оқушылардыц  ойлау,  парасаггау  қабілеттіліктерін  арттырып,  ор 
дарынды баланың өзін — өзі дамы га алу ісксрлігін ширагады.
Біліми  ~  гьшыми  іскерлікті  дамыту  жүйесі  мектеп  ~  зертгеуші, 
мектеп  -   жобалаушы,  мектеп  —  шыгармашыл  секілді  іс-эрекет 
багыттарын  қүруга  мүмкіндік  береді.  Ол  үшіп  оқушыларды  ақыл-ой 
еңбегінің  мәдениетін  дамытуына  ынталандыру  көзделеді,  ғылыми 
танымдық  әдісгеріне  үйрету  қарастырылады.  Дарынды  балаларға 
білім  беру  арнасының  багыттарын  педагогтің  дұрыс  ұйымдастыра 
білу  іскерлігіне  байланысты.  Шыгармашылықпен  жұмыс  істеу  үшін 
эрбір  ұстаз  өз  ісін  шынайы  ынтамен  ұната  біліп,  қызыгушылықпен 
өрындаганда  гана  іс-эрекеті  нәтижелі  эрі  сапалы  болады.  Оқу 
материапы  оқушының  дарындылық  қабілетін  дамытуга  арналса,  онда 
мэселё'дұрыс шешіледі.
Негізгі багы гтары  гөмендегідей:
а)  мектеп  жасына  дейінгі,  балабақшалардагы  жалпы  дамушылық 
багыгтагылардыц  дарындылық  қабілегтіліісгерін  дамытуга  қөлайлы 
жагдай  тугызу;  бастауыш  мектен  жасындагылардың  мектеп  жасына 
дейінгі балалардан топтасуына коңіл бөлу;
э)  жалпы  біліктілік  ауқымдагы  мектепке,  дарынды  балаларды 
жскеше өқытуды қамгамасыз ету;
б)  косымша  гылыми  білім  беру  жүйесін  қүру,  жекелей  мәдени 
элеуметпк  жэне  біліктілік  мэнді  меңгеретін  дарынды  балаларды 
төптастыруга,  табуга,  олардың  мектептен  тыс  дарынды  өнері, 
спорттық қабілетгіліктерін дамыта алуына мүмкіндік жасау;
в)  мектеп  жүйесіне  ұстаздар  ұжымның  дарынды  балаларды
оқытуына 
қолдау 
мен 
орта  жэне 
жогары 
білімді 
гимназия 
мэртебесінде алуына қамқорлық корсету.
Дарынды  оқушыларды  оқыту  —  гэрбиелеу  жекеше  жэне  саралан 
оқыту  үдерісінде  жүзеге асады.  Жекеше оқыту оку жоспары  бойынша 
жеке  оқу  жоспарыныц  көмегімен  орыидалады.  Жекелеген  пэндерді 
салалық багытқа болу  қагидасымен құрылады. Мұның озі бүгінгі жаңа 
технология  комегімен  болмақ.  Әсіресс,  қашықтан  оқыту  үдерісі 
қарастырылады.  Дарынды  бала  озінің  қажеттілік  уэжіне  қарай  білімі, 
өнері  мен гылыми (2015 жылға дейін) дүниетапымын өсіреді  [155].
79

Окытуды  ж екелендіру 
жүйесі  тәлімгер  жетекшіні  қажетсінеді.
Тәлімівр  жетекшіні  бүгінде  тыотор  дейміз.  Тьютор  -   жогары
мамандандырылган 
галым, 
ақын,  суретші 
жәнс  т.б.,  аталган
субъсктілер  дарынды  оқушыларды  окытудын  жекеше  түрін  міндетіне 
алады.
Тәлімгер  жетекшінің  негізгі  аткаратын  міндеті  -   дарынды 
окушының  жекеше  дамуына  тиімді  стратегияны  таңдап  алуы,  оны  әр 
дарынды  оқушының  кабілетіне  негіздеуі,  окушылардың  кабілсттілігін 
дамытуы,  олардың  өз-озін  тануы,  өзінің  оку,  біліми-гылыми  еңбегін 
үйымдасіъіруы.  Гэлімгер  жетекшінің  маңызды  ісі-дарынды  баланың
жеке  кабілетін  омірдегі  келбет  -   келісіміне  үлестіру  және  білім 
теориясының мазмүнын өзгерту [156].  ■
Таңдау  бойыиша  жүргізілген 
сабацта  -   факультативтік  (кіші 
гоптар) 
үйымдасгыру, 
сыныпта 
саралау 
қагидасымен 
өткізу. 
Жұмыстыц  мазмүиыи  эртүрлі  типте  және  білім  нәтижесіне  багдарлау 
жолдары  арқылы  жүзеге  асырады.  Жасөсиірім  кезеңінде  оқушы 
білімнің  белгілі 
бір  ауданына  толықтай  тіреледі.  Көбінесе  дарынды 
оқушылар  оку  еңбегін  гылыми  зерттеу  жүмысына  ыңгайлайды. 
Дарынды 
балалардың 
білімін 
қанагаттандыру 
үдерісі 
үдайы 
багдарламаларды күрделендіруімен толыгып отырады.
Бүл 
—  дарындылық  түлганың 
болмысын 
қалыптастыруга 
қырсыгын тигізетін әрекет.
Дарынды  түлгалы  болмысты  қалыптастырган  оқушы  өзінің  іс- 
эрекетіне, оқу, біліми  ~ гылыми еңбегіне бага беруге дагдыланады.
Шыгармашыл  ~  креативтік  тэсіл  Й  оқушы  мен  үстаз  одагының 
зсрггеу  жүмысып  үтымды  үйымдастыруыныц  кепілі.  Пән  бойынша 
секцня  жұмыстар  ұйымдастырылады.  Сынып  аралық  секцияъарды 
ұстаздар  басқарады.  Сөйтіп,  секциялар,  топтар 
белгілі  мэселелер 
бойыиша  құрылады.  Берілген  даярлық  кезеці  мектептің  бастауыш, 
орта  жоғары  басқыштарында  арнаулы 
оқулар  арқылы  іске  асады. 
Алтыншы  күн — дамушылық күні, факультативтік сабақ.
Күрылган 
бұл 
оқыту 
жүйесі 
окушылардың 
когнитивтік
танымдылыгыи  зерггеушілік  іс-эрекетке  багыттап,  жогары  рухани 
байл ы кгарга үм і ылдырады.
Пэн  багдарламаларыиа  тұлғалық  болмысты  дарындылық  сапада 
дамытудың 
стратегиясыи 
қосу, 
гылыми 
жацалықтың 
ізгілікті 
тұстарын жинақтай білу секілді  қабілеттілікке жетелейді.
Жисгелеген 
жүмысты 
жүргізу 
сагаттары 
жалпы 
білім
баі дарламасындагы  басқа  пэндерді  кыскарту  үдерісінде  жүзеге 
асырылады.
80

жүктеу/скачать 9,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: