Демокрит атомдардың мәңгілік қозғалысының үш түрін бөлектейді: біріншісін ретсіз орын ауыстырумен байланыстырды; екінші түрін – құйынды ағым, атом құйыны біртекті атомдардың бірігуіне және әртекті атомдардың ажырасуына жағдай жасайды деп ой түйеді.
Атом құйыны үдерісінде әлемдік құрылымдар қалыптасады; үшінші түрі ғарыштық денелердің «бу» болып көрінуінен тұрады. Бұларға иістер жатады.
Демокрит әлемдегі болып жатқанның бәрінің өзіндік себебі бар, сондықтан кез келген құбылыс қажеттіліктен пайда болады деп есептеді. «Ешбір зат себепсіз пайда болмайды, бәрі де белгілі бір негізде, қажеттіліктен туындайды» дегенге ол ерекше көңіл аударады. «Болып жатқанның өз мәніндегі себебін табу – танымның басты мақсаты» деп көрсетеді... Таным, – дейді ол, – сезімнен ақыл-ойға өтеді. Ақыл-ой танымы – сезімдік танымның жалғасы. Ақыл – өте нәзік байқау мүшесі, сондықтан бұл – өзгеше «қисынды көру».
Демокриттіңтәжірибеден тыс оймен, парасатпен танылатын атом тұжырымдамасының тарихи маңызы болды. Ол ХVІІ-ХVІІІ ғасырларда әлемнің ғылыми-жаратылыстық бейнесінің негізіне алынды.
