ИЗУЧЕНИЕ КАТЕГОРИИ РОДА СУЩЕСТВИТЕЛЬНЫХ НА

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №5 2008. 
 
61 
утверждается, что существительные не изменяются по родам, а имеют (за редким 
исключением) устойчивую родовую принадлежность.  
Студентам,  изучающим  русский  язык  как  иностранный,  (  в  отличие  от 
коренных носителей русского языка, у которых знание родовой принадлежности 
подавляющего  большинства  общеупотребительных    русских  существительных 
прочно  закрепилось  в  языковом  сознании  с  младенческих  лет),  для  избежания 
ошибок  необходимо  знание  следующих    основных  способов  определения  рода 
существительных: 
1.Лексический (по значению слов) : отец-мать, конь-лошадь. 
2.Словообразовательный (по суффиксам): трактор-ист. 
3.Морфологический (по окончаниям): луна, месяц, солнце. 
4.Синтаксический  (по  окончаниям  согласуемых  слов  и  местоимениям, 
которыми можно заменить слово): мой брат, брат - он, моя сестра, сестра - она. 
При  изучении  грамматической  категории  рода,  как  и  одушевленности 
студентами    неязыковых  специальностей  часто  допускается  искажение 
логической  причинно-  следственной  связи,  когда  студенты  вслед  за 
преподавателем  определяют  род  существительного  с  помощью  родовых  форм 
местоимения  3-го  лица  он  или  лично  –  притяжательного  местоимения  мой: 
институт(он  мой)-  м.р.,  аудитория  (она  моя)  –  ж.р.,  тестирование(оно  мое)  – 
с.р.  Эта  методическая  ошибка  остается  «неизживаемой»,  потому  что 
преподаватель  не  видит  истинной  причинно-  следственной  связи,  не 
задумывается  о  том  ,  что  правильная    подстановка  местоимений  мой,  моя,  мое 
возможна  лишь  в  том  случае  если  студент  знает  лексическое  значение  слов  или 
может  определить  род    по  окончаниям,  суффиксам  существительных,  по 
окончаниям согласуемых слов. 
Студентам неязыковых специальностей на занятиях по практическому курсу 
русского  языка  при  определении  рода  целесообразно  в  первую  очередь  знать, 
какое  это  существительное  -  одушевленное  или  неодушевленное,  поскольку  в 
основу  распределения  одушевленных  существительных  по  родам  лег  признак 
пола.  Если  слово  называет  лицо  или  животное,  то  род  обычно  определяется  по 
половому признаку: студентка, девушка, госпожа, львица, Нефертити- женский 
пол  и  род.;  студент,  юноша,  слон,  тореро,  Золя-  муж.р.  и  пол.  Особо 
рассматриваются  существительные,  обозначающие  лиц  обоих  полов,  имеющие 
окончания –а, -я : неженка, соня, сирота, рева.  
Несклоняемые  заимствованные  названия  животных  вне  контекста  принято 
относить  к  мужскому  роду,  за  исключением  слов  колибри,  иваси  и  цеце, 
испытывающих сильное влияние более общих обозначений  птица, рыба, муха и 
поэтому относятся к женскому роду. (Лексический способ). 
Если  же  существительное  неодушевленное,  то  важнейшим  становится 
формальный    показатель    т.е.  характерное  родовое  окончание,  которое  по 
аналогии  переносится нами  с  лексем,  обозначающих  одушевленных  существ,  на 
слова,  называющие  неживые  предметы  и  явления.  Таким  показателем  у 
существительных мужского рода в начальной форме служит нулевое окончание, а 
у существительных женского рода – флексия –а: волк, лес- м.р., мама, звезда- ж.р. 
Средний  род  с  его  окончаниями  –о,  -е  традиционно  занимает  условную 
промежуточную  позицию.  К  нему  относятся  в  основном  неодушевленные 
существительные: озеро, море, объединение. (Морфологический способ). 
   Однако 
окончание 
не 
всегда 
является 
показателем 
родовой 
принадлежности  существительного.  Например  есть  немногочисленная  группа 
слов  мужского  рода  с  «женским»  окончанием  –а,  -я  :  папа,  дедушка,  дядя, 

Вестник Казахского государственного женского педагогического университета.№5 2008. 
 
62 
мальчишка, юнга, юноша, и т.п. В подобных случаях необходимо воспользоваться 
лексическим способом определения рода существительного. 
Также  не  может  быть  окончание  критерием  родовой  принадлежности  у 
существительных  первого  субстантивного  склонения  –  таких,  как  умишко, 
ножище,  с  характерными  флексиями  среднего  рода  .  У  таких  существительных 
род  определяется  по  производящей  основе:  ум,  нож  –  мужского  рода, 
следовательно,  в  произведенных  от  них  с  помощью  суффиксов  субъективной 
оценки –ишк  и -ищ- словах сохраняется та же родовая принадлежность. 
Многочисленная группа существительных, род которых можно безошибочно 
определить по характерным суффиксам, с помощью которых они образованы, т.е. 
морфологическим  способом.  Такими  словообразовательными  суффиксами 
существительных мужского  рода являются суффиксы  –тель-, -ник-, -ач-, -иш-, -
чик-,\-щик-  и  др.(выключа-тель,  пар-ник,  тяг-ач,  мяк-иш,  счет-чик),  а  у 
существительных женского рода такими родовыми показателями стали суффиксы 
–изн-, -ость-, -ет-\от,-знь-, -ниц-,-ель-, -лк-(крут-изн-а, юн-ость, нищ-ет-а, боле-
знь, гриб-ниц-а, мет-ель, суши-лк-а и др.) 
У  существительных  3-го  склонения  с  основой  на  шипящий  (ночь,  ложь, 
тушь)  в  письменной  речи  род  определяется  по  характерному  графическому 
признаку  –  мягкому  знаку  в  конце  начальной  формы  слова.  Только  мягким 
знаком,  указывающим  на  принадлежность  каждого  первого  из  сопоставляемых 
слов к женскому роду, отличаются на письме лексико-грамматические омофоны в 
парах  тушь  (краска)  и  туш  (короткое  тожественное  музыкальное  приветствие), 
вещь (предмет) и вещ (краткая форма прилагательного вещий) и т.п. 
В  контексте  устной  и  письменной  речи  категория  рода  существительных 
(прежде  всего  несклоняемых  заимствований  и  аббревиатур)  очень  часто 
проявляется  в  синтаксической  связи  данного  слова  с  другими  лексическими 
единицами в словосочетании и предложении. (Синтаксический способ). 
Например  в  предложении    В  Жодино  поставлен  памятник  матери, 
потерявшей  на  войне  пятерых  сыновей    род  существительного  Жодино 
определяется  по  форме  единственного  числа  прошедшего  времени  глагола-
сказуемого поставлен. 
Несклоняемые звуковые, буквенные, слоговые и смешанные  аббревиатуры- 
такие  как  АГУ,  ВДНХ,  КНБ,  категорию  рода  которых  следует  определять  по 
главному  слову,  расшифровав    эти  аббревиатуры.  Так  в  аббревиатуре  КазНТУ 
(Казахский национальный технический университет) ключевым словом является 
институт-  м.р.;  в  аббревиатуре  ВДНХ  (Выставка  достижений  народного 
хозяйства)  ключевым  словом  является  выставка-  ж.р.;  КНБ  (Комитет 
национальной безопасности) ключевое слово комитет - м.р. 
Показателем рода сложносоставных существительных типа кресло- качалка, 
ракета- носитель, в которых каждое слово склоняется, главным словом является 
более  значимое  слово  кресло  -  с.р.,  ракета-  ж.р.    В  сложных  существительных 
типа  плащ-  палатка,  штаб-  квартира  род  определяется  по  склоняемой  части, 
если  другая  половина  составного  наименования  во  всех  падежно-числовых 
формах остается неизменной ( палатка – ж . р., квартира - ж. р.) 
Следует  отметить,  что  при  определении  категории  рода  существительных  
возможно использование одновременно нескольких из вышеназванных методов и 
не столько для определения, а подтверждения, грамматического 
обоснования родового статуса того или иного слова. 
Упражнение  1.  Определите  род  данных    имен  существительных.  Назовите 
признаки, 
указывающие 
на 
их 
принадлежность 
к 
определенному 
грамматическому    роду.  Выделите  слова,  соотносимые  по  роду  пары  и 
несоотносимые. Назовите слова общего рода. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №5 2008. 
 
63 
День, осень, мать, путь, радость, мозоль, тюль, лето, прудишко,  домище, 
топорище, кофе, насекомое, шоссе, шимпанзе, знамя, дедушка, фамилия, сирота, 
юноша,  умница,  гостиная,  жюри,  леди,  денди,  алиби,  инженер,  император, 
доктор,  педагог,  летчик,  каменщик,  малинка,  пальтецо,  платьице,  горюшко, 
перышко, собачонка. 
Упражнение  2.  К  данным  именам  существительным  подберите 
согласованные определения и укажите род существительных. 
Сочи,  Капри,  Баку,  Борнео,  Колорадо,  Миссури,  Миссисипи,  кофе,  такси, 
интервью, попурри, меню, кенгуру, колибри, пони, шимпанзе. 
Упражнение  3.  Составьте  предложения  с  названиями  лиц  мужского  и 
женского пола, употребив как слова общего рода, так и слова мужского рода. 
Невежда,  инженер,  шофер,  задира,  врач,  скряга,  доцент,  недотрога, 
умница, растяпа, сирота, неряха. 
 
Упражнение 
4. 
Укажите 
признаки, 
по 
которым 
определяется 
грамматический род данных сложносокращенных слов. 
КазНТУ,  КазНУ,  АГУ,  роно,  вуз,  ООН,  ЧП,  ЦСУ,  США,  ТЭЦ, 
НИИстройдормаш, Гидродорнии, Промтрансниипроект, ВДНХ.   
 
ЛИТЕРАТУРА 
 
1.
 
 Розенталь Д.Э. Справочник по русскому языку. М: Мир и образование, 2002. 
2.
 
 Ильенко С.Г. Сборник упражнений по современному русскому языку. 
(Учебное пособие)- М.: Просвещение, 1997. 
3.
 
 Ахметова А.П.,  Симонова Н.Ф. Из опыта преподавания русского языка и 
литературы в вузах Казахстана: Учебное пособие. Алма-Ата,1978. 
4.
 
 Благочинова Т.,  Сагалаева Л. Корректировочный курс русского языка. 
Алматы: Санат, 2003. 
5.  Турсунов Т.Д.,  ЖаналинаЛ. К., Скибина М. П. Поблемное обучение русскому 
языку студентов-нефилологов: Учебное пособие. Алматы: Рауан, 1992.  
 
   
РЕЗЮМЕ 
 
Категориальное  значение  рода  у  имен  существительных    –  важнейший, 
внутренне  присущий  только  этой  части  речи,  постоянный  грамматический 
признак.    В  статье  рассматриваются  основные  способы  определения  категории 
рода  имен  существительных  в  русском  языке  для  студентов  неязыковых 
специальностей. 
 
ТҤЙІНДЕМЕ 
 
Мақалада 
орыс 
тіліндегі 
зат 
есім 
категорияларының 
тҥрленуі 
қарастырылған
.  
 
 

Вестник Казахского государственного женского педагогического университета.№5 2008. 
 
64 
 
Ә Д Е Б И Е Т Т А Н У 
 
 
Д.ПЕССИНГТІҢ «АЛТЫН КҤНДЕЛІК» РОМАННЫҢ КӚРКЕМДІК 
ЕРЕКШЕЛІГІ 
 
 Ақанқызы Г. – оқытушы (Алматы қ., Қазмемқызпу) 
 
Кешегі  модернистік  прозадан  бҥгінгі  постмодернистік  прозаға  жалғасқан 
осы  замандық  прозаның  қайнар  кӛзі  Сервантестен  басталды  деп  қарасақ 
қателеспейміз.  Себебі,  осы  замандық  прозаның  ең  бір  айшықты  ерекшелігі 
шығарманы қалай жазуға, шынайы ӛмірді қандай формамен жеткізуге бас қатыру. 
Ал бҧл ерекшелік «Дон Кихоттан» басталған болатын. Сервантестің осы романын 
оқыған адам бірінші кітапты  аяқтап, екінші кітаптың бетін ашқанда аз тосырқап 
қалады  (қазақ  тіліне  «Дон  Кихоттың»  бірінші  кітабы  екі  том  етіп  аударылып 
басылып,  екінші  бӛлімі  аударылмай  қалған).  Ӛйткені,  кітаптағы  кейіпкер  Дон 
Кихот  ӛзі  туралы  жазылған    шығарманың  (бірінші  томдағы)  жҧрт  арасындағы 
аңысын  ет  қҧлағымен  естіп,  онда  айтылған  кейбір  тҥсініспеушілікке  бола 
мазасыздана  бастайды...,  бір  сӛзбен  айтқанда,  бҥкіл  романның  алғашқы  әуені 
ӛзгеріп сала береді. 
Осы  қайнар  бҧлақтан  шабыт  алып,  ӛзгеше  жолға  тҥскен  осы  замандық 
романдардың барлығының кӛксейтіні шынайылықты қалай тану және оны қандай 
формамен  тиімді  бейнелеу  мҧраты  болып  есептеледі.  Бҧл  мҧрат  кӛбінде 
шығармашылық  санада  форма  мен  мазмҧнның  тартысы  болып  кӛрініс  табады. 
Соған  дейін  бҧндай  талас  осы  замандық  (модернистік)  поэзияда  кеңінен 
талқыланып ӛткен болатын. Осы замандық ақындар мазмҧнды форма белгілейді; 
қатып  қалған  дҥниеге  байлана  беру  сананың  ӛрісін  шектейді;  формалық  ҥздіксіз 
ӛзгеріс  арқылы  мазмҧнның  жаңа  қырларын  ашып  отыру  керек  дегенге  тоқтаған 
болатын.  Бҧл  таныммен  кейіндеп прозиктер  де  келісті.  Олар  да  мазмҧнды  қалай 
жеткіземіз дегеннің жаңа жолдарын іздестіре бастады. Ҥңіліп қарасақ, мазмҧнды 
жеткізудің  мҧндай  ерікті  жолын  іздестіру  саналылығы  дегенің  жазушының 
дҥниеге  кӛзқарасы  мен  эстетикалық  кӛзқарасының  жаңалануынан  (соған  дейінгі 
дәстҥрге  салыстыра  айтқанда)  дерек  береді.  Жазушылар  енді  соған  дейін 
қалыптасып  қалған  дҥниелерді  —  тҥсінік,  ой,  танымды  —    қағазға  кӛшіріп, 
оқырман  қауым  біліп-тҥсініп  болған  дҥниелерді  қайталап  жаңғыртып  ежіктеп 
беруден  бас  тартуға  тиіс;  қайта,  оның  орнына  Дон  Кихотты  мазалаған  дҥниеге 
ҧқсаған,    әлдеқалай  ӛзін  мазалаған  дҥниелердің  не  екенін  (әсіресе  ішкі 
жандҥниесінің нақты жағдайын); неліктен мазасыз кҥй кешетінін;  сол мазмҧнды 
дәл  сол  мазасыз  кҥйінде  бейнелеп  берудің  жолдарын  іздестіру  сапарына  шығуы 
керек. 
Тҥптеп  келгенде  прозадағы  бҧл  жаңа  беталыс  мазмҧнды  ерікті  бейнелеуге 
деген  ҧмтылыс  болып  кӛрініс  тапқанымен,  оның  тамырында  адамның 
(жазушының)  ӛзін  тануы,  тану  барысында  ӛз  санасының  тҥкпіріне  терең  бойлау 
және  сол  тҥсінікті  тӛкпей-шашпай  жеткізіп  беру  сияқты  сҧраныс  жатыр. 
Жазушының  бҧл  қадамынды  бірінші  ҧшырасатын  дҥниесі  ең  әуелі  шынайылық 
деген  ҧғымды  тану  болмақ.  Бір  сӛзбен  айтқанда,  адам  (жазушы)  ӛзін  танымаған 
кҥннің ӛзінде, ең әуелі ӛзін қоршаған шынайылықты тануы керек. 
Адамзаттың таным тарихынан қарағанда шынайылықты тану ежелден жеңіл 
болмаған.  Адамзат  бірнеше  мың  жыл  бойында  ерікті  таным  назарын  жасауға 
тырысқанымен, сандаған философтар «шынайылық деген - мынау‖ деп ӛздерінше 
кестелегенімен шынайылық бәрібір тҥгел танылып болған жоқ. Қайта, адамзаттың 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №5 2008. 
 
65 
таным  назарының  біртіндеп  кемелденуімен  бҧрынғыдан  кҥрделене  тҥсті.  Бҧл 
кҥрделілік біздің дәуірімізге келгенде бҧрынғыдан да айқындалып отыр. 
Кҥрделі,  қҧбылмалы  болып  келетін  сыртқы  дҥние  —  шынайы  болмыс. 
Кӛзіңді ашсаң сен шынайы болмысқа кез боласың. Айналаңды қоршағанның бәрі 
шынайы  ӛмір,  шынайы  болмыс.  Сен  оның,  сірә,  НЕ  екенін  білесің  бе?  Кӛзіңді 
жҧмсаң  болды,  шынайы  ӛмір  суреті  саған  кӛшеді  немесе  сенің  жандҥниең  сол 
сыртқы  болмыстың  тҥрлі-тҥсті  кӛшірмесінің  астында  қалады.  Сыртқы  болмыс 
сенің жандҥниеңнің кеңістігінде  ӛмір  сҥреді. Уақыт ҧзара келе, сен ҥшін кӛзіңді 
жҧмғаныңдағы  ішкі  дҥниеңнің  шынайы  екені,  әлде  кӛзіңді  ашқаныңда 
кездестірген сыртқы дҥниенің шынайы екенін айыру маңызды мәселеге айналады. 
Міне,  бҧл  —  бҥгінгі  қаламгерлердің  шешуге  тиісті  бірінші  мәселесі.  Бҧл  оңай 
емес.  Оның  оңай  емес  екенін  біз  модернизмнен  бері  жалғасқан  жазушылардың 
шынайлық танымына назар аудару арқылы бірден байқаймыз. 
Ӛткен  12  қазан  кҥні,  Швеция  әдебиет  академиясы  осы  жылдың  Нобель 
сыйлығын  Англия  жазушысы  Д.Пессингке  берілгенін  жария  етті.  Д.Пессингтің 
1962  жылы  жарық  кӛрген  «Алтын  кҥнделік»  романына  осы  пайымдау  негізінде 
назар аударсақ, шығармаға біршама тереңірек бойлай аламыз. 
Ең  әуелі,  «Алтын  кҥнделік»  романы  жазылған  дәуірге  тоқталып  ӛтейік. 
Себебі романға дәуірдің кӛлеңкесі қою да қанық тҥсіп тҧр. Ол кезеңде: АҚШ –та 
кең  ауқымда  коммунистерді  қуғындау  науқаны  жҥріп  жатты;  Кеңестер 
Одағындағы  1937  —  1939  жылдардағы  сҧмдық  қырғыншылықтың беті  ашылды; 
батыс  пен  шығыстың  ортасында  қырғи  қабақ  соғыс  ресми  басталды;  Корея 
тҥбегінде  соғыс  болып  ӛтті;    Ядролық  соғыс  тҧтанып  кету  алдында  тҧрды; 
Хрущев  XX  қҧрылтайда  аты  шулы  баяндама  жасап,  Сталиннің  екі  аяғын  кӛктен 
келтіріп,  онымен  қоймай  ӛзге  елдердегі  коммунистердің  басын  да  дағдартты; 
Англия мен Франция Суеиш каналы ҥшін Мысырға соғыс ашқан — кезең болды. 
Міне, осы ірі оқиғалардың бәрі де романда ӛз орнымен кӛрініс тапқан. 
Романда  жоғарыдағыдай  сыртқы  шынайы  ӛмір  кӛлеңкесіндегі  бір  әйелдің 
ӛмірі  мен  рухани  дҥниесінің  болмысы  жазылған.  Бас  кейіпкер  Анна  Африкада 
туып ӛскен әйел. Анна Африканың сол тҧстағы қоғамдық жағдайына бір кісідей 
қанық. Африкадағы отар елдердің бостандығы мен тәуелсіздікке ҧмтылуын  Анна 
қҧптайды,  қуаттайды.  Аннаның  Англия  коммнистерінің  қатарына  ӛтуіне  де  осы 
сана-сезім  тҥрткі  болған.  Романдағы  оқиға  болып  жатқан  кҥндерде,  Хрущев  XX 
қҧрылтайда аты шулы баяндама жасап, коммунизм дҥниесіне ҥлкен соққы беріп, 
ондағы  жалғаншылықтың  бетін  ашады.  Соған  ілесіп  коммунизмге  сенген  біраз 
адамдар сенім тҧрғысынан далада қалғандай кҥй кешеді. Саяси сенімінің аспанын 
қара  бҧлт  бҥркеген  бҧндай  кҥй  Аннаның  басында  да  бар  еді.  Анна  романда 
жазушы ретінде ортаға шығады.  Ол сол кҥндерде «Соғыстың қыл ҥстінде» деген 
шығармасын  жазу  ҥстінде  болатын,  бірақ,  ол  қалай  тырысса  да  романын 
жалғастырып  жаза  алмайды.  Оған  себеп  біреу:  сыртқы  дҥние  бӛлшектеніп, 
ыдырап,  кетеуі  кетіп  тҧр;  Аннаның  жандҥниесінің  ӛзі  де  дәл  сол  сыртқы  дҥние 
сияқты  шым-шытырық,  быт-шыт  болудың  аз-ақ  алдында  тҧрған  еді.  Аннаның 
сҥйіспеншілік ӛмірінде де ҥлкен ауытқыушылық туған. Қорытындылай келгенде, 
Анна рухани жағынан кҥйреудің шегінде тҧрған еді. Роман, міне, осы кейіпкердің 
болмысынан ӛріліп шыққан. 
Романның  алдыңғы  тӛрт  бӛлімі  ―қара  кҥнделік‖,  ―қызыл  кҥнделік‖,  ―сары 
кҥнделік‖  және  ―кӛк  кҥнделік‖  делінген  тӛрт  кҥнделіктен тҧрады;  бесінші  бӛлім 
қысқалау  болып,  оған  ―алтын  кҥнделік‖  деген  тақырып  қойылған;  романның 
ақыры ―еркін әйелдер‖ деген тақырыптағы шағын әңгімемен аяқталған.  
Бҧдан  байқайтынымыз  романда  бӛлшектік  сипат  бар.  Бҧл  модернизмнен 
постмодернизмге ӛту қарсаңындағы ӛнер эстетикасының негізгі ерекшеліктерінің 

Вестник Казахского государственного женского педагогического университета.№5 2008. 
 
66 
бірі.  Ӛткен  ғасырдың    60-жылдарындағы    ағылшын  тілінде  жазатын 
жазушылардан,  айталық,  С.Беккет,  И.Миллер,  т.т.  -дан  біз  осындай  қолтаңбалар 
кезіктіре бастаған болатынбыз.  
Романның ―қара кҥнделік‖ бӛлімінде Аннаның жазушылық  ӛмірі мен  соған 
қатысты  ойлар  берілген.  Мҧнда  кітап  кейіпкері  ӛзі  жазып  жатқан  романына 
қатысты  Африкадағы  ӛмірі  мен  жазушылыққта  кездескен  мәселелері  туралы 
таным-тҥйсігін  пайымдайды.  Біз  ауыз  сӛзбен  айтқанда,  романның  бҧл  бӛлімі 
тарихқа бағытталады.  
―Қызыл  кҥнделікте‖  Аннаның  қоғамдық  саяси  ӛмірі  ашып  кӛрсетіледі. 
Кейіпкердің  Англия  коммунистерінің  қатарына  ӛтуі  мен  одан  кетуі  де  осы 
бӛлімде  кӛрініс  тапқан,  сондай-ақ  осы  барыстағы  Аннаның  жандҥниесі  кеңінен 
ашылған. Енді бір сӛзбен айтқанда, бҧл бӛлімде автор ӛз кейіпкерінің саяси ӛмірін 
жазған. 
―Сары  кҥнделікте‖  Аннаның  сезім  дҥниесі  —  махаббаты  сӛз  етіледі.  Бҧл 
тарау да кейіпкер ӛмірінің, жандҥниесінің маңызды бір парағын тағы бір қырынан 
аша тҥседі. 
―Кӛк  кҥнделік‖  бӛлімінде  Аннаның  жоғарыдағыдай  кҥй  кешіп  жатқан 
жандҥниесі  кӛрінеді.  Бҧнда  кҥрделі  рухани  дағдарысты  бастан  кешіп,  солардан 
ӛтіп  келген  Анна  ақыры  жан  ауруы    дәрігеріне  жҥгінуге  бел  буады,  осылайша 
тығырықтан  шығатын  жол  іздейді.  Бҧл  тараудың  ерекшелігін  біз  Аннаның 
дәрігердің  кӛркем  безендірілген  бӛлмесінде  тҧрғанда  айтқан  мына  сӛзінің 
табиғатынан  аңғарамыз.  Анна  сонда:  ―менің  жандҥниемде  мына  бӛлмедегідей 
кӛркемдіктің  бірде-бірі  жоқ‖,  ―менің  ӛмірім  қарадҥрсін,  бейберекеттігімен 
ерекшеленеді, мен соларды ҧстап қалуға тиіспін‖ – дейді. 
Романның  алдыңғы  тӛрт  бӛлімінде  басынан  тҥрліші  жағдайды  ӛткерген 
кейіпкер  дағдарыс  пен  толқуда  жаңа  бір  рухани  биіктікке  қарай  талпынады. 
Қорыта келгенде, бҧл тараулар ішкі жандҥние мен сыртқы  шынайы ӛмірдің  ара 
қатынасынан;  жеке  адам  мен  кӛптің    ара  қатынасынан    сӛз  қозғай  келіп, 
кейіпкердің рухани дҥниесіндегі аласпынан тӛңкеріс пен  жҥйеліліктің, тәртіптің 
арпалысын кӛркем бейнелейді деуімізге болады. 
Романның  бесінші  бӛліміне  ―алтын  кҥнделік‖  деп  тақырып  қойылған.  Бҧл 
бӛлімде  жоғарыдағыдай  дағдарыстарды  бастан  ӛткерген  Аннаның  бостандыққа 
бет алып, жаңа бір биікке кӛтерілген сәттіне куә боламыз.   Бір  сӛзбен айтқанда, 
―Алтын кҥнделік‖ тарауында Анна шынайылықты ―танып‖, ақиқатқа жетеді. Тағы 
бір айта кететін жағдай, бҧл бӛлімде автор Аннаның 1954 жылы 15 қыркҥйек кҥні 
бір кҥнде басынан кешкен ойларын қағазға тҥсірген. Бҧл Ж.Жойстың  «Улиссес» 
романындағы кейіпкер Л.Блумның бостандыққа толы сапарын бастағанына (1904 
жылдың  16  маусымы  кҥні)  дәл  елу  жыл  толған  кез  болатын.  Автор  мҧнда 
Ж.Жойстың бостандыққа ҧмтылған әйгілі кейіпкерін меңзеу арқылы осы бӛлімде 
ӛз кейіпкерінің де дәл сондай бостандыққа шыққанын елестеткен. 
Романның соңғы бӛлімі ―бостандықтағы әйел‖ атты әңгімеде Анна мен оның 
досы Моллидің — жалғыз басты әйелдердің ӛмірі туралы жазылады. 
Роман  жарық  кӛрген  соң,  әйелдер  теңдігі  қозғалысын  дәріптеуші  кейбір 
тҧлғалардың    романды  ӛздерінің  ―киелі  кітабы‖  санайтыны  да  осы  соңғы 
тараудың себебінен туындаған. Алайда, жазушы романды тек ―әйелдер ме ерлер 
арасындағы  қақтығыстың  бетін  ашқан  туынды‖  деп  қарауға  ӛзінің 
қосылмайтынын,  шығармада  кӛтерілген  ӛзге  тақырыптарға  салыстырғанда  
әйелдер мәселесі қосымша нәрсе болып қалатынын ашып айтқан.  
«Алтын  кҥнделік»  романын  ӛн  бойында  постмодернистік  романдардың 
ерекшелігі бар және сол ерекшелік негізінде ӛз дәуірін толық кҥйде, кең ауқымда 
жеткізген  сҥбелі  шығарма  деп  қарауымызға  болады.  Оның  оқырман  санасында 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика университетінің Хабаршысы  №5 2008. 
 
67 
ӛшпей  ҧзақ  қалып,  уақыт  сынынан  ӛте  алуының  сыры  да,  міне,  осында  жатса 
керек. 
Жоғарыда  «Алтын кҥнделік» романының біраз ерекшелігі туралы тоқталып 
ӛттік. Ондағы шынайлық пен қиял, тарих пен бҥгінгі кҥн, шынайы ӛмір мен миф, 
болмыс пен тҥс сондай-ақ ӛзге де тақырыптар туралы болашақта арнайы тоқталып 
кең айтуға болады.  
 
ТҤЙІНДЕМЕ 
 
Мақалада  2007  жылғы  Нобель  сыйлығының  иегері  Д.Песингтің 
шығармашылық  ӛмірі  мен  ғҧмырлық  ҧстанымы  және  жазушының  айтулы 
шығармасы  «Алтын  кҥнделік»  романының  кӛркемдік  ерекшелігі  туралы  сӛз 
болады.  
 
РЕЗЮМЕ 
 
В  этой  статье  рассматриваются  творческие  принципы  обладателя 
Нобелевской  премии,  писателя  Англии  Д.Пессинга  и  история  создания  его  
известного романа «Золотой дневник». 
 
 
 
 
 

жүктеу/скачать 1,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: