Казахский национальный
жүктеу/скачать 2,7 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- С.Т. Мухаметкаримова К ВОПРОСУ О СУЩНОСТИ ПОНЯТИЙ «СУВЕРЕНИТЕТ» И «НЕЗАВИСИМОСТЬ»
60 қабылданды деп есептеледі. Алайда Үкімет бұл құқықты жылына екі реттен артық пайдалана алмайды. Мемлекеттік билік тармақтары арасында келіспеушіліктер орын алса әрі ол мемлекеттің дамуына кедергі келтіріп тежеуші күшке айналу қаупі төнсе Президент Парламенттің Палата төрағаларымен және Премьер-Министрмен ресми консултациялар алысқаннан кейін Парламентті не оның төменгі Палатасын сайлау күнін белгілей отырып тарата алады(ҚР Конст. 63-б.,1-т.). Парламент депутаттары немесе фракциялар үшін Парламенттің таратылып жіберілуі тиімсіз және олардың келесі сайлауда депутаттық мандатқа ие болуы да екіталай дүние. Сондықтан Үкіметте саяси ахуалды тиімді пайдалану арқылы өзіне қажетті заң жобасын қабылдату мүмкіндігі бар. Дегенмен мұндай саяси мүмкіндік шын мәнінде Үкіметтің саясатын және бағдарламасын нақтылай іске асыру үшін обьективті қажеттіліктен туындауы да мүмкін. Сондықтан заң бекітуші аталған мән жайды ескере отырып Конституцияда сенім білдіру құқығын Үкіметтің бір жылда екіден артық пайдалана алмайтындығын шартты түрде бекіткен. Тәуелсіз Қазақстан жағдайында үкімет ұсынған «Жер туралы» заң жобасын өткізу үшін 2001 жылы Премьер- Минстр И.Тасмағамбетов Парламентке сенім білдіру мәселесін қойды. Парламентте дауыс беру нәтижесі сенім білдіру туралы сұрақты қанағаттандырды [2]. Сенімсіздік білдіру немесе сенімсіздік вотумы – үкіметтің саяси солидарлы жауаптылығын көздейтін парламенттегі саяси күштердің (оппозициялық-азшылық және көпшілік) бастамашылығымен іске асатын бақылау функциясының ерекше парламенттік процедурамен рәсімделетін формасы. Сенімсіздік білдіру негізінен тікелей демократия жолымен сайланатын төменгі палатаның өкілеттілігіне жатқызылады және әдетте саяси жүйесі дамыған елдерде оппозициялық азшылықтың бастамасымен саяси күштерді құқықтық тенестіру және тежеу тетігі ретінде көтеріледі. Қазақстан Республикасы Конституциясына сәйкес сенімсіздік білдіру институты Қазақстанда келесі тәртіпте іске асады: «Мәжіліс депутаттарының жалпы санының көпшілік даусымен, Мәжіліс депутаттарының жалпы санының кемінде бестен бірінің бастамасы бойынша Мәжіліс Үкіметке сенімсіздік білдіруге хақылы» (ҚР Конс. 56-б.,2-т.). Сенімсізідк білдіру үшін қажетті Мәжілістегі 107 депутаттың 5/1 бастамашылығы – 22 депутаттан кем болмауы тиіс әрі сенімсіздік вотумы 54 депутаттың қолдауына ие болғанда ғана Үкіметті орнынан кетіре алады. Әлемдік тәжірибеде әдетте сенімсіздік білдіру парламенттік азшылықпен(оппозициямен) ғана қозғалатынын ескерсек Қазақстандағы саяси жүйенің пісіп жетілмегенін немесе конституциялық рәсімнің қабылетсіздігін кемшілік деп тануымызға тура келеді. Сондықтанда Конституция нормалары тікелей іске асуы және алдына қойылған мақсатты игеруге заңи тұрғыдан қабылетті болуы үшін сайлау туралы заң актілері қайта тәртіпке келтірілуі тиіс. Мұндай шара Конституцияның үстемдігін орнатқан болып табылады. Партиялық жүйе жақсы жолға қойылған деп есептелетін дамыған мемлекеттердің өзінде сенімсіздік білдіру бастамашылығын көтеру рәсімі неғұрлым жеңілдетілген формаға ие. Мәселен Испанияның 1978ж. қабылданған Конституциясының 112-113-бб. Конгресс депутаттарының оннан бір бөлігімен сенімсіздік вотумы туралы бастама көтеруі және үкімет төрағасының орнына келетін үміткерді ұсыну жүзеге асырылады. Сондай-ақ сенімсіздік білдірумен қатар Үкіметтің тұрақтылығын қамтамасыз ету және негізсіз саяси дағдарыс туындамас үшін көптеген мемлекеттерде конструктивті вотум рәсімі қабат қолданылады, яғни жұмыс істеп жатқан үкіметті орнынан кетіру үшін алдын-ала жасақталған өз үкіметін ұсынуы тиіс. ХХ ғ. екінші жартысында қабылданған көптеген елдердің негізгі заңдарында бұл талап кең қолданысқа ене бастады. Мәселен ГФР-ның 1949 ж. қабылданған негізгі заңында(67-бап) орын алған. Сондай-ақ Үкіметтің республикалық бюджеттің атқарылуы туралы есебін Парламенттің бірлескен отырысында бекітпеуі(ҚР Конст. 53-б.,2-т.) Парламенттің Үкіметке сенімсіздік білдіргенін көрсетеді. Мұны сенімсіздік білдірудің белсенді түріне жатқызуға келмейді. Себебі бюджеттің орындалуы туралы есеп Үкіметпен мерзімді түрде беріліп отырады. Сондықтан да сенімсіздік білдірудің өзін мәніне қарай екі түрге бөліп қарастыру керек: 1) белсенді және 2) бәсең. Белсенді сенімсіздік білдіруге мерзімсіздік яки аяқ астылық тән болса, бәсең сенімсіздік білдіруге мерзімділік тән. Сондай-ақ бәсең сенімсіздік білдірудің пәні тек республикалық бюджеттің орындалмауы немесе тиісті емес дәрежеде орындалуы туралы сұрақ қана болса, белсенді сенімсіздік білдіру үкіметтің саяси немесе құқықтық жауаптылығын көздейтін кез-келген сұрақ бола алады. 4. Интерпелляция. Депутаттық сұрау салу және сұрақ беру. Интерпелляция (латынша «interpellation - «прерывание речи» - «сөзін бұзу») негізінен шектелген монархиялы және парламенттік республикаларда кездеседі, сондай-ақ жартылай президенттік республикалаларда да (парламенттік-президенттік республикаларда) орын алатын бақылаудың пәрменді нысаны. Үкімет мүшелеріне депутаттық сауал салудың қорытындысы бойынша үкімет мүшесінің жауабын жалпы отырыста дауысқа салу және баға беру арқылы жауаптылыққа тарту Вестник КазНУ. Серия юридическая. № 2(50). 2009 61 интерпелляция рәсімі болып табылады. Жауаптылыққа тартудың формалары тұтастай Үкіметке не оның оның мүшесіне сенімсіздік білдіруден, сондай-ақ парламенттік тергеуден көрініс табады. Қазақстанда интерпелляция рәсімі қолданылмайды. Себебі депутаттық сауалдың қорытындысы бойынша Үкіметті не оның мүшесін орнынан кетіру сияқты заңи не саяси салдар тудыратын мүмкіндік заңи тұрғыдан бекітілмеген. Қазақстан Республикасында депутаттық сауал Парламент Палаталарының бірлескен және бөлек отырысында Палата депутатының мемлекеттік органдардың лауазымды адамдарына депутаттық сауал салынған Парламент Палаталарының тиісті отырысында сол органның немесе лауазымды адамның құзыретіне жататын мәселелер бойынша негізді түсінік беруін немесе көзқарасын баяндауын ресми талап етуі болып табылады. Парламент Палаталарының депутаттары Премьер-Министр мен Үкімет мүшелеріне, Ұлттық Банктің Төрағасына, Орталық сайлау комиссиясының Төрағасы мен мүшелеріне, Бас прокурорға, Қазақстан Республикасы Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасына, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы мен мүшелеріне сауал салуға құқылы. Бұл орайда Бас прокурорға салынған сауал қылмыстық қудалау міндеттерін жүзеге асыруға байланысты мәселелерге қатысты болмайды. Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасына салынған сауал Палатаның жабық отырысында қаралады. Сауал жазбаша түрде енгізілуі мүмкін және Парламенттің немесе Палатаның отырысында жария етілуге тиіс. Сауал салынған адам сол кезде отырыс залында отырған болса, сауал соның өзіне (немесе оның өкіліне) тікелей беріледі. Басқа жағдайлардың бәрінде депутат отырыста жариялаған сауалды Палата Аппараты ол жарияланған күннен бастап үш жұмыс күнінен аспайтын мерзімде мемлекеттік органның тиісті лауазымды адамына жібереді. Сауалға қайтарылған жауап бойынша жарыссөз өткізілуі мүмкін. Депутат сауалға қайтарылған жауапқа өзінің көзқарасын білдіруге құқылы. Сауалға қайтарылған жауап пен оны талқылау нәтижелері бойынша Парламенттің немесе тиісті Палатаның қаулысы қабылданады. Депутаттық сауалдар тәжірибеде әдетте көп қолданылады. Мәселен 2008 жылдың 2 қыркүйегі мен 2009 жылдың 1 ақпаны аралығында төртінші шақырылған Қазақстан Республикасы Парламентінің екінші сессиясында Мәжіліс депутаттарымен мемлекеттің лауазымды тұлғаларына 261 депутаттық сауал мен жолдау жолданған. Олардың бағытталу тәртібі келесідей: Қазақстан Республикасы Президентіне – 1, Премьер-Министрге – 146, Министрлерге – 72, Бас прокурорға – 24, «ҚазМұнайГаз»-дың Президентіне – 1, «НұрОтан» ХДП-ның бірінші орынбасарына – 1, Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің хатшысына – 1, Қазақстан даму Банкінің төрағасына – 1, Қазақстан Республикасының экономикалық және сыбайлас жемқорлық қылмыспен қарсы күрес жөніндегі Агенттіктің төрағасына – 4 және т.б. мемлекеттік органдардың лауазымды тұлғаларына бір-екеуден жолданған. Қарап отырғанымыздай депутаттық сауалдардың басым бөлігі Премьер-Министрге бағытталған. Депутаттар сауалдарын нақты сала бойынша жауапты әрі құзырлы министрлерге жолдағаннан көрі, жалпы басшылық пен ұйымдастырушылық қызметті жүзеге асыратын Премьер-Министрге бағыттағанды жөн санайды. Мұндай тәжірибенің қалыптасуы депутаттық сауалдың пәрменділігіне кері әсерін тигізеді. Себебі Премьер- Министрге бағыталған депутаттық сауалдың басым көпшілігі нақты мәселені шешуден көрі жалпы сипаттағы сұрақтарды көтереді. Сондықтанда Палата Аппараты депутаттық сауалдың мазмұнына қарай қандай құзырлы органға бағытталуы керектігін анықтаудың ортақ тәртібін белгілеуі тиіс. Депутаттық сауалдың қорытындысына қанағаттанбаған жағдайда сауал бағытталған лауазымды тұлғаны қандайда бір жауаптылыққа тарту мәселесі басы ашылмаған сұрақтың бірі. 2006 жылы депутат Д.Н.Назарбаева депутаттық сауалмен Премьер-Министрдің орынбасары – Экономика және бюджеттік жоспарлау Министріне 2004-2010 жж. арналған Қазақстан Республикасының ауылдық жерлерді дамытудың Мемлекеттік бағдарламасы бойынша бірінші кезеңін іске асырудың нәтижелерін пысықтауды талап етіп қайта жолданды. Сондай-ақ депутат Н.С.Сабильяновтың мемлекеттік тілде жолдаған депутаттық сауалына берілген Қоршаған ортаны қорғау Министрлігінің жауабын грамматикалық және стилистикалық қателіктердің орын алуы себепті ақпараттың мәні өзгерді деген негіз бойынша қабылданбады. Сондықтанда депутаттық сауалға берілген жауап қанағаттандырмаған жағдайда жауаптылықа тартудың негіздері анықталуы тиіс. Сұрақ қоюдың тәртібі өзгешелеу және сауал салуға қарағанда пәрменділігі төмен. Парламент депутаты Палаталардың бірлескен және бөлек отырысында Қазақстан Республикасының Премьер- Министрі мен Үкімет мүшелеріне, Ұлттық Банкінің Төрағасына, Орталық сайлау комиссиясының Төрағасы мен мүшелеріне, Бас прокурорына, Ұлттық қауіпсіздік комитетінің Төрағасына, Республикалық бюджеттің атқарылуын бақылау жөніндегі есеп комитетінің Төрағасы мен мүшелеріне ауызша сұрақ ҚазҰУ хабаршысы. Заң сериясы. № 2 (50). 2009 62 қоюға құқылы. Жауап осы отырыста, ал жауап қайтаруға қосымша дайындалу қажет болған жағдайда - үш күн мерзімде қайтарылады. Сұрақтар бойынша жарыссөз өткізілмейді және түсініктеме берілмейді. 5. Парламенттік тергеу. Парламенттік тергеу тек парламенттік республикаларда (ГФР, Италия), сонымен қатар президенттік (АҚШ) және жартылай президенттік республикаларда да кездесетін парламенттің бақылау функциясының пәрменді көрінісі болып табылады. Парламенттік тергеудің объектісіне жария және жеке корпорациялардың қызметтері, сондай-ақ жария қызметті жүзеге асыратын кәсіпкерлік бірлестіктердің (палаталар) жұмыстары және т.б. жатады. Парламент не оның палаталары тергеу комиссияларын құру арқылы қажет деп тапқан жағдайда кез-келген лауазымды тұлғадан не азаматтан жауап алуға, құпия және құпия болып табылмайтын барлық құжаттарға кедергісіз қол жеткізуге және бас тартқан не қарсылық білдіргендерді жауапқа тартуға хақылы. Парламенттік тергеу саяси және құқықтық салдарға алып келуі мүмкін. Парламенттік және жартылай президенттік басқару нысанындағы мемлекеттерде Үкімет және оның мүшесін орнынан кетірілуі (саяси) мүмкін. Сондай-ақ лауазымды тұлғалардың үстінен қылмыстық істер қозғалуы мүмкін. Мәселен баспасөзде «Уотергейт» аталатын аты-шулы істің аяғы 1974 ж. АҚШ президенті Р.Никсонның өкілдер палатасының заң комитеті жүргізген тергеуінің негізінде орнынан кетірілуіне алып келді. Сондай-ақ «Иран – контрас» (1979ж) ісі бойынша 1984ж. АҚШ президенті Р.Рейган Конгрестен сөгіс алды және т.б. Тергеу комиссиялары әдетте мерзімі жағынан уақытша және бір реттік сипатта құрылады. Қазақстанда уақытша комиссияларды құрудың конституциялық негізі 1995 ж. қабылданған № 2559 «Қазақстан Республикасы Парламенті және оның депутаттарының мәртебесі туралы» конституциялық заңның 11-бап, 4-тармағында баяндалған: «Парламент пен оның Палаталарының Конституцияның 47- бабының 1 және 2-тармақтарында, 57-бабының 5) және 6)-тармақшаларында көделген өкілеттіліктерін жүзеге асыру мақсатында Парламент Палаталары арнаулы уақытша комиссиялар құрады». Демек арнаулы уақытша комиссия Қазақстан Республикасы Конституциясының 47-бап, 1-тармағы – Президенттің науқастығына байланысты, осы 47-баптың 2-тармағы – Президент мемлекетке опасыздық жасағанда, 57-баптың 5)-тармақшасы – парламенттік тыңдаулар ұйымдастыру үшін, 57- баптың 6)-тармақшасы – Үкімет мүшелерінің қызметіне қатысты есептерді тыңдау үшін құрылады. Бірақ аталған сұрақтар бойынша құрылатын арнаулы уақытша комиссиялар парламенттік тергеу жүргізуге өкілетті емес. Парламенттік тергеудің құқықтық негізі болмауы себепті Қазақстан Республикасында бұл рәсім қолданылмайды. Көптеген елдердің конституцияларында, тіпті Парламент реглменттерінде парламенттік тергеуге қатысты арнайы нормалар орын алмаған және бұл жайт парламенттік тергеуді жоқ деп есептеуге негіз болмайды. Мәселен АҚШ-тың Конституциясында Конгресстің тергеу жүргізу құқығы туралы анықталмаған. Бірақ мұндай өкілеттілік биліктің заң шығарушылық қызметінен туындайды деп есептеледі. АҚШ-та парламенттік тергеудің құқықтық негізіне прецеденттік құқықты жатқызады. Жоғарғы Соттың көптеген прецеденттері Конгресстің кең өкілеттіктері мен тергеу қызметтерін жүргізу үшін танып әрі бекітуші функцияны атқарады. Мәселен, «Уоткинс Құрама Штаттарға қарсы» ісі бойынша тергеу жүргізу құқығының көлеміне қатысты сот келесідей түсінік береді: «Право Конгресса проводить расследование присуше законодательному процессу. Это право широкое. Оно включает в себя расследование, касающиеся исполнения существующих законов, а также предложенных законодательных актов, в которых существует необходимость». Аталмыш істі қараушы сот одан әрі тергеу құқығын қолдаудың аясын анықтай түседі: «распростроняется на область расследований в департаментах Федерального Правительства связанных с выявлением корупции, злоупотреблений и ущерба» [3]. Сондай-ақ парламенттік тергеуді Франция Республикасының Конституциясы да бекітпеген. Бірақ бұл қызмет 1958ж. 17 қарашада қабылданған «Парламент Палаталарының қызметі туралы» Ордонанспен және 1959 ж. 3 маусымында қабылданған Ұлттық жиналыстың Регламентімен реттеледі [4]. Парламенттік тергеудің пәні дамыған мемлекеттердің Конституцияларында нақты анықталмаған. Керісінше жалпылама сипат берумен шектелген. Атап айтар болсақ, Италия Конституциясының 82- бабына сәйкес «Әр палата мемлекеттік мүддені көздейтін сұрақтар бойынша тергеу жүргізе алады» [5]. Ал, Испания Конституциясының 76-бабы парламенттік тергеудің пәніне «қоғамдық мүддені көздейтін кез-келген сұрақты» [6]. енгізеді. Парламенттік тергеудің пәні болып табылатын мұндай сұрақтың сипаты әр елде әр түрлі. Ол «белгілі бір сұрақтар» [7]. (Австрия), «ерекше маңызды сұрақтар» [8]. (Дания), «мемлекеттік басқару сұрақтары» [9]. (Жапония), «жария сипаттағы сұрақ» [10]. (Словения), «мемлекеттік маңызы бар сұрақтар» [11]. (Литва) сипатында бекіген. Шетелде, әсіресе АҚШ-да Конгресстің тұрақты комитеттері парламенттік тергеуді өте белсенді жүргізеді. Мәселен, 2001 жылы ірі энергетикалық “Enron” корпорациясының банкротқа ұшырауы Конгрестің бес тұрақты комитетінің тергеу жүргізуіне негіз болды. Қазақстан Республикасы Жоғарғы Вестник КазНУ. Серия юридическая. № 2(50). 2009 63 Кеңесінің 14 шілде 1994 ж. қабылдаған «Қазақстандағы 1986 жылғы желтоқсан оқиғаларын парламенттік тергеуге арналған Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің комиссиясы туралы» № 134-ХІІ Қаулысы негізінде жазықсыз қылмыстық қудалауда болғандарды анықтау мен ақтау мәселелері бойынша 17 депутаттан тұратын тергеу комиссиясы жұмыс істеді. Қазақстанның қазіргі Парламентінде парламенттік тергеу жоқ. Парламенттік тергеудің қорытындысы кей елдерде міндетті және сотпен даулауға жатпайды (ГФР-да – парламенттік республика) немесе парламенттік тергеу жүргізілетін іс бойынша құқық қорғау органдарында іс қозғалып қойған болса парламенттік тергеу комиссиясы өз қызметін тоқтатады (Франция – президенттік-парламенттік республика), ал АҚШ-да (президенттік республика) Конгресс парламенттік тергеуді құқық қорғау органдарымен қабат жүргізе береді. 6. Импичмент. Импичмент бойынша мемлекеттегі жоғарғы лауазымды тұлға парламенттің айып тағуымен және квазисоттық тәртіппен лауазымынан кетірілуі мүмкін. Бірқатар елдерде парламент тек айып тағуды ғана жүзеге асырады, ал істі сот органдары қарайды. Қазақстан Республикасында импичмент институтының қолдану тәртібі Конституцияның 47-бабының 2-тармағына сәйкес анықталады. Республиканың Президенті өзінің міндеттерін атқару кезіндегі іс-әрекеті үшін тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда жауап береді және бұл үшін Парламент оны қызметінен кетіруі мүмкін. Айып тағу және оны тексеру туралы шешім Мәжіліс депутаттарының кемінде үштен бірінің бастамасы бойынша депутаттардың жалпы санының көпшілігімен қабылдануы мүмкін. Тағылған айыпты тексеруді Сенат ұйымдастырады және оның нәтижелері Сенат депутаттары жалпы санының көпшілік даусымен Парламент Палаталары бірлескен отырысының қарауына беріледі. Бұл мәселе бойынша түпкілікті шешім айып тағудың негізділігі туралы Жоғарғы Сот қорытындысы және белгіленген конституциялық рәсімдердің сақталғаны туралы Конституциялық Кеңестің қорытындысы болған жағдайда әр Палата депутаттарының жалпы санының кемінде төрттен үшінің көпшілік даусымен Парламент Палаталарының бірлескен отырысында қабылданады. Айып тағылған кезден бастап екі ай ішінде түпкілікті шешім қабылдамау Республика Президентіне қарсы тағылған айыптың күші жойылған деп тануға әкеп соғады. Республика Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп тағылған айыптың қабылданбауы оның қай кезеңінде де осы мәселенің қаралуына себепші болған Мәжіліс депутаттарының өкілеттігін мерзімінен бұрын тоқтатуға әкеп соғады. Импичменттің мемлекет басшысына қатысты қолдану негізі әлем конституцияларында біркелкі емес. Қазақстанда «тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда» (47-бап, 1-тармақ), АҚШ-та «опасыздық, парақорлық немесе өзгеде ауыр қылмыстар мен кінәлі әрекеттер үшін» (ІІ бап, 4 бөлім), ГФР-да «Негізгі заңды не өзгеде федералды заңды қасақана бұзған жағдайда» (61-бап,(1)), Италияда «мемлекетке опасыздық немесе Конституцияға қол сұққан жағдайда» (90-бап), Францияда «тек қана мемлекетке опасыздық жасаған жағдайда» (68-бап), Ресейде «мемлекетке опасыздық немесе өзгеде ауыр қылмыс жасаған жағдайда» (93-бап) қолданылады. 1. Парламент и законодательная власть Казахстана: монография. – Алматы: Жеті Жарғы, 1995, 125-б. 2. Казахстанская правада // 20 мая 2003. 3. Испанияның 1978 ж. Конституциясы, қараңыз: Конституции буржуазных государств. М., 1982. 276-329-бб. 4. Стенина В.К. Парламентский контроль и парламентское расследование в президентских и полупрезидентских республиках // Юридический мир, 2007, № 4, 60-б. 5. Французская Республика. Конституция и законодательные акты: Пер. С франц. / Ред. кол.: В.А.Туманов и др.; Сост. В.В.Маклаков и В.Л.Энтин. – М.: Прогресс, 1989. 6. Италия Республикасының 01.01.1948 ж. Конституциясы // Конституции зарубежных государств: Учеб. пос. / Сост. В.В.Маклаков и В.Л.Энтин. – М.: Пргоресс, 1989. 7. Испанияның 29.12.1978ж. Конституциясы // Конституции государств Европейского Союза // Под общ. ред. Л.А.Окунькова. – М., 1999. 8. Австрияның 10.11.1920ж. Конституциясы // Конституции государств Европейского Союза: в 3 т., т. 1 // Под общ. ред. Л.А.Окунькова. – М., 2001. 9. Дания Корольдігінің 05.06.1953 ж. Конституциясы // Конституции государств: Европейского Союза: в 3 т., т. 1 // Под общ. ред. Л.А.Окунькова. – М., 2001. 10. Жапонияның 03.05.1947ж. Конституциясы // Конституции зарубежных государств.Учеб. пос. – М.:БЕК.– 432 с. 11.Словения Республикасының 28.12.1991ж. Конституциясы // Конституции государств Европейского Союза: в 3 т., т. 1 // Под общ. ред. Л.А.Окунькова. – М., 2001. 12.Литва Республикасының 25.10.1992ж. Констиутциясы // Конституции государств Европейского Союза: в 3 т., т. 1 // Под общ. ред. Л.А.Окунькова. – М., 2001. *** The problems of classification of control functions of Parliament are considered in modern period. There are control functions of Parliament Republic of Kazakhstan and the Parliaments of modern developed countries in the maintenance classification. ҚазҰУ хабаршысы. Заң сериясы. № 2 (50). 2009 64 *** В статье рассматриваются вопросы классификации контрольной функции Парламента в современном периоде. В основе классификаций лежит контрольная функция Парламента Республики Казахстан и парламенты современных развитых стран. С.Т. Мухаметкаримова К ВОПРОСУ О СУЩНОСТИ ПОНЯТИЙ «СУВЕРЕНИТЕТ» И «НЕЗАВИСИМОСТЬ» В современный период становления казахстанской государственности данные понятия стали наиболее часто используемыми в политологической и юридической литературе. Нам хотелось бы как можно более шире, точно и ясно раскрыть смысл и сущность данных понятий. Данная статья является скромной попыткой и поиском определения дефиниций важного государствоведческого понятийно-категориального аппарата. В новейшем юридическом словаре слово «суверенитет» определяется в переводе с французского языка как «верховная власть», верховенство и независимость власти [1]. Выделяется несколько видов суверенитета: суверенитет государственный и суверенитет национальный. Суверенитет государственный заключается в верховенстве государственной власти внутри страны и ее независимости во внешнеполитической сфере. Верховенство независимость как суверенные свойства государственной власти выражают ее политико-правовую сущность и проявляются в соответствующих формах во внутренней и внешнеполитической деятельности государства. Суверенитет представляет собой качественные признаки государства, характеризует его политико- правовую сущность. По сути дела, верховенство состоит в правомочии устанавливать в обществе единый правопорядок, правоспособность государственных органов и общественных организаций, наделять правами и обязанностями должностных лиц и граждан. Суверенитет предполагает самостоятельность государственной власти внутри страны и ее независимость от власти любого государства. Не следует забывать, что верховенство государственной власти невозможно без ее независимости, выступающей как необходимое условие верховенства. В свое время К. Маркс писал: «Только в способе производства, как непосредственном отношении собственников средств производства к производителям, можно увидеть самую глубокую тайну, скрытую основу всего общественного строя, а следовательно, и политической формы отношений суверенитета и зависимости, короче, всякой данной специфической формы государства» [2]. Суверенитет национальный означает полновластие нации, ее политическую свободу, обладание реальной возможностью определить характер своей национальной жизни, включая, прежде всего, способность политически самоопределяться вплоть до отделения и образования самостоятельного государства. В.И. Ленин писал: «Есть две нации в каждой современной нации» [3]. Многие исследователи считают независимость одним из самых туманных понятий, которые используются в манипуляции общественным сознанием. В полной мере это проявилось в ходе принятия Декларации о независимости КазССР, включившей последнюю фазу развала СССР. Обычно слову «независимость» придают положительную эмоциональную окраску, которой это понятие в принципе не соответствует. В большинстве случаев обретение независимости означает отделение от крупной системы с утратой всех системных эффектов. На наш взгляд, обретение независимости возможно только в диалектическом сочетании с построением взаимозависимостей. Это требует восстановления связного общественного сознания, выработки представлений о социальных и национальных интересах, а затем и обретения политической воли. Процесс возрождения страны из совокупности пространств уже потребует тяжелой борьбы со всеми негативными проявлениями. Казахстан, как и другие союзные республики, не обладал в составе СССР реальным суверенитетом, что выражалось в тотальной зависимости от центра в вопросах финансирования, сохранения культурных и исторических традиций казахского народа, языка, обычаев, возможности развития сети национальных школ и высших учебных заведений. Вовсе умалчивалась роль обычного (адатного) права казахов и суда биев в разрешении спорных конфликтов и коллизий в законодательстве. Только Декларация «О государственном суверенитете Казахской ССР», принятая 25 октября 1990 года, наряду с подтверждением намерений республики войти на равноправной договорной основе в союз суверенных республик, впервые установила основные, принципиальные государственно- правовые нормы для укрепления суверенных прав Казахской ССР. Декларация объявила о верховенстве Конституции и законов республики на территории Казахской ССР, «за исключением вопросов, добровольно делегированных ею Союзу», о праве |