Казахстан приоритетное направление деятельности высшего педагогического учебного заведения

частью  образа  жизни  каждого  человека,  помочь  ему  выбрать  вид  занятий, 
который ему интереснее, приятнее, удобнее, лучше влияет на его самочувствие и 
настроение,  т.е.  максимально  учитывать  желания  и  возможности  человека  в 
пределах каждого двигательного режима. 
 
ЛИТЕРАТУРА 
1.
 
Дембо А.Г. Врачебный контроль в спорте. М., Медицина. 1988. 
2.
 
Физические  тренировки  как  средство  укрепления  здоровья.  Обзоры  по 
важнейшим проблемам медицины, М., 1988. 
3.
 
Граевская Н.Д., Долматова Т.И. Спортивная медицина. М., 2004. 
4.
 
Макарова Г.А. Спортивная медицина. М., 2004г. С. 98-103. 
5.
 
Физиология человека. Учебник под редакцией Василевского В.В. 1984. 
6.
 
«Спортивная медицина». Учебник под редакцией Карпмана В.Л. 1980. 
7.
 
Виленский М. Направленное использование физических нагрузок как фактор 
профессиональной  работоспособности  студентов.  //  Теория  и  практика 
физической культуры. 1977. №6, С. 44-47. 
8.
 
Ильинин В.Н. Физическая культура студента. М., 2000. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институтының Хабаршысы  №4, 2006         189 
 
9.
 
Амосов Н.М. Физическая активность и сердце. М.,1999. 
10.
 
Купер К. Аэробика для хорошего самочувствия. М., 1989.  
11.
 
Потапов И. А. Основы культуры здоровья. Валеология. А., 2005. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье,  подготовленной  на  основе  обобщения  и  анализа  опыта  работы 
авторов,  отмечается  повышение  факторов  риска  высокой  заболеваемости  и 
ухудшения 
других 
медико-демографических 
показателей 
вследствие 
недостаточной двигательной и физической активности.  
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Авторлардың  тҽжірибелері  негізінде  жазылған  мақалада  белсенді 
жаттығулардың  жетіспеушілігі  нҽтижесінде  медициналық-демографиялық 
кҿрсеткіштердің  тҿмендеуі  жҽне  сырқатқа  ұшырау  факторларының  жоғарлауы 
қарастырылған. 
 
 
 
 
ДЕНЕ ТӘРБИЕСІНДЕГІ ҰЛТТЫҚ ЖҮЙЕНІҢ МАҢЫЗЫ 
 
Жұбандықова А. (Алматы қ., ҚазМемҚызПИ) 
 
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ҽ.Назарбаев  2030  бағдарла-
масында  «Қазақстан  азаматтарының  денсаулығы,  білімі  мен  ҽл  ауқаты  барлық 
қазақстандықтардың  ҿмір  сүру  жағдайларын  білім  мен  мүмкіндіктерін  ұдайы 
жақсарту»-  деп  атап  кҿрсетті.  /1/.  Сондай-ақ,  дене  тҽрбиесі  мен  спорттың 
маңызын  арттыруда  елімізде  сауықтыру  жұмыстарының  түрлері  мен  ҽдістерін 
жетілдіру ұсынылған. Қазақтың ұлттық қимылды ойындарын  пайдалану арқылы 
баланың дене қимыл сапасын жҽне  қабілетін жан-жақты дамыту кҿзделген. 
Денешынықтыру балаларды үйлесімді  дамытып жетілдіреді, денсаулығын 
сақтап    нығайтады.  Дене  мүсінінің  сұлулығын  қалыптастырып,  қимыл-қозғалыс 
қабілеттерінің негізін салып, оларды белсенді болуға, елін қорғауға дайындайды. 
Балалармен  жүргізілетін  дене  тҽрбиесі  жұмыстарының  алдына  қоятын 
мақсаттары: 
-
 
баланың денсаулығын нығайту, денесін шынықтыру; 
-
 
жаттығулар мен  ойындар туралы жалпы түсінік алып, олармен шұғылдану 
үшін керекті гигиеналық талаптарды орындай білу; 
-
 
қимыл-қозғалыс  негіздерін  орындау  техникасының  дұрыс  негізін  қалап, 
балалардың жалпы икемділігін арттыру; 
-
 
қимыл сапаларын жетілдіріп, дене құрылысын дұрыс қалыптастыру; 
-
 
денелерін  дұрыс  ұстап,  жаттығуларды  тез,  үйлесімді,  тиімді  жасауға 
үйрету; 
-
 
жаттығуларды  ынталанып  жасауға,  спорт  түрлеріне  ҽуесқойлығын 
арттыру. 
Бұл  мақсаттарға  жетуге  денешынықтыру  сабақтары  мен  денені  сауықтыру 
жұмыстары,  ертеңгілік  гимнастика,  сергіту  сҽттері,  үзілісте  жүргізілетін 
жаттығулар мен ойындар жүргізіледі. 
 
Мектеп  жасына  дейінгі  балалардың  дене  тҽрбиесінің  ҽлеуметтік  маңызы 
барған  сайын    арта  түсуде.  Ҿйткені,  соңғы  жылдардағы  зерттеу  жұмыстарының 

190
 
Вестник Казахского государственного женского педагогического института №4 2006 
 
нҽтижелері,  ҽсіресе,  мектепке  дейінгі  кезеңде  мақсатты  түрде  жүргізілетін 
педагогикалық шаралар нҽтижесінде балалардың шыдамдылық, тҿзімділік, жұмыс 
істеу  қабілеті  жҽне  басқа  да  жеке  тұлғаның  жан-жақты  жҽне  гармониялық 
дамуына қажетті сапалары қалыптасатындығын айқындады. 
 
Қоғамымыздағы болып жатқан түбегейлі жаңарулар тҽрбие  сферасына да 
ҽсерін  тигізуде.  Бұл  ҿзгерістердің  сапасы  мен  мазмұнының  негізгі  бағыттары 
мектеп  жасына  дейінгілердің  дене  тҽрбиесі  жүйесін  жетілдіру  тенденцияларын 
талдау арқылы белгілі  болуда. Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тҽрбиесі 
жүйесінің  жекелеген  аспектілері,  балалармен  жүргізілетін  педагогикалық 
жұмыстар,  олардың  ҿмірін  ұйымдастырудың  жаңа  бағыттары  бүгінгі  күн 
тҽжірибесіне  енгізілуде.  Мектепке  дейінгі  тҽрбие  мекемелеріндегі  оқу-тҽрбие 
процесіндегі  ҽкімшілік  тарапынан  болатын  нұсқаулар  азайтылып,  тҽрбие 
барысындағы ағаттықтар жойылуда. 
Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тҽрбиесі мазмұнында ҽлі де  болса 
шешімі  анықталмаған  мҽселелер  баршылық,  атап  айтқанда  дене  тҽрбиесінің 
потенциалдық мүмкіндіктері ҽлі анықталған жоқ, мектеп жасына дейінгі балалар 
табиғатына  ҽсер  ететін  дене  тҽрбиесінің  құралдарының  механизмі,  дене 
тҽрбиесінің  басқа  да  ҿмірлік  маңызды    құбылыстармен  ҽсері,  баланың  жеке 
тұлғасының  дене  жҽне  психикалық  даму  деңгейлеріндегі  дене  тҽрбиесінің  ҽсер 
ету маңызы т.б. 
 
Мектепке  дейінгі  білім  беру  жүйесінің  бастапқы  сатысы  болумен  қатар, 
баланың жеке тұлғасын қалыптастырудың негізі болып табылады. Баланың жан-
жақты  үйлесімді  дамуындағы  оның  нысанасы  бала  денсаулығын  нығайту  жҽне 
дене  дамуын  қамтамасыз  ету.  Мектепке  дейінгі  ұйымдарда  дене  тҽрбиесінің 
негізгі  түрлері  мыналар:  оқу  ҽрекеті,  белсенді  демалу  кезеңі,  балалардың  дербес 
қимыл-қозғалыс ҽрекеті. 
Оқу  ҽрекетінің  негізгі  түрі-дене  тҽрбиесі  сабағы.  Сабақтың  негізгі 
формаларының  құрылымы  міндеттерді  шешуде  нақты  жүйелілікті  талап  етеді. 
Баланың  жас  ерекшелігіне  сай  ағзалары  мен  жүйке  жүйесінің  жұмыс  қабілетін 
ескерудің маңызы зор. 
 
Дене тҽрбиесін үйрету ҽдістемесі бірқатар ғылыми ҽдістер мен ҽдістемелік 
тҽсілдерге  негізделеді.  Кҿптеген  зерттеушілердің  пікірінше  (А.И.Быкова, 
Т.И.Осокина  т.б.),  ҽдістердің  ғылыми  негізделуі  дене  жаттығулары  сабағының 
тҽрбиелік  жҽне  сауықтыру  тиімділігіне  қол  жеткізуге  мүмкіндік  береді  /4/. 
Ҽдістемелік құралдарда кҿп жағдайда ұйымдастыру ҽдістері мен нақты талаптар 
ашып  кҿрсетілмеген  ҽдістемелік  тҽсілдер  айтылумен  шектеледі,  ал  нақты 
ұйымдастыру  ҽдістері  мен  оқыту  мазмұны,  сабақтың  міндеттері  мен  сабақтағы 
жағдайларға  тікелей  байланысты,  дене  тҽрбиесі  теориясы  мен  ҽдістемесінің 
жалпы  талаптарымен,  мектепке  дейінгі  дене  тҽрбиесінде  де  лайықтап  ескеріп 
отыру қажет. Сабақта  нақты міндеттер қойылмаса оқыту ҽдістерін дұрыс таңдау 
мүмкін  емес.  Келесі  талап,  оқытудың    тҽрбиелік  сипатының  маңызын  ашып 
кҿрстеу.  Ҽрбір  таңдалынған  ҽдісте,  оқыту  тиімділігін  қамтамасыз  етіп  қана 
қоймай,  баланың  танымдық  белсенділігін  тҽрбиелеу  де  ескерілуі  қажет.  Оқыту 
ҽдістері  барлық  дене  жаттығулары  үшін  бірдей  болып  келеді.  Ҽдістер  оқу 
материалының  ішкі  мазмұнымен  үндес  болуы  керек.  Сонымен  қатар,  баланың 
жеке дара жҽне топпен даярлығын  ескеру қажет.  
 
Кез-келген ҽдіс жеке дара жҽне негізгі бола алмайды. Сондықтан ҽдістерді 
қолдануда  сауықтыру,  оқыту  жҽне  тҽрбиелеу  талаптары  үйлесімді  жүргізіліп 
отырылуы қажет. 

Қазақ мемлекеттік қыздар педагогика институтының Хабаршысы  №4, 2006         191 
 
 
Соңғы  жылдары  жүргізілген  психологиялық-педагогтік  зерттеулер  білім 
беру жүйесінің балалар мен жас ҿспірімдердің қоғам сұранысына лайық деңгейін 
қамтамасыз  ете  алмай  отырғандығын  кҿрсетті.  Сондықтан    балалардың 
интелектуалды,  адамгершілік  тұрғыда  жҽне  дене  дамуын  қамтамасыз  ету, 
халықтық  құндылықтар  негізінде  жетілдіру,  қазіргі  білім  беру  жүйесі  алдында 
тұрған ауқымды істердің бірі. Бұл мҽселенің нҽтижелі жүзеге асуы дене тҽрбиесі 
мамандары мен тҽрбие мекемесі қызметкерлерінің білім сапасынан жҽне оны дене 
тҽрбиесі процесінде пайдалана білуі іскерлігі мен дағдыларынан талап  етіледі. 
 
Жас  ұрпақты  жалаң  қимыл-қозғалыс  ҽрекеттеріне  баулу  жеткіліксіз, 
оларды  ұлттық  игіліктер  мен  адамзат  мҽдени  мұрасының  сабақтастығын  сақтай 
отырып оқыту, ҽрбір баланы жеке тұлға ретінде қарап, оның жан-жақты дамуына 
мүмкіндік жасау уақыт талабы болып отыр. 
 
Ҽлеуметтік  жҽне  экономикалық  рухани  сұраныстарға  орай,  егемен 
еліміздің  ҿміршең  талаптары  негізінде  балаларды  ҿз  ұлтының  рухани 
мұраларымен  таныстыру,  ұлттық  мҽдениет  пен  салт-дҽстүрді  жаңартып  отыру 
дене  тҽрбиесі  міндеттерінде  де  ескерілуі  қажет.  Дене  тҽрбиесі  мазмұны  мен 
ҽдістемесінде  ұлттық  ойындар,  спорт  элементі  бар  түрлі  сайыстар,  ермек 
ойындары кҿрініс алуы тиіс. 
Ұлттық  білім  беру  жүйесі  мемлекет  пен  қоғамның  нақты  бір  ауқымды 
ҽлеуметтік  тапсырысын  орындай  отырып,  тҽрбие  жҽне  оқыту  мақсаттарын 
айқындап алуы тиіс. Бұл мҽселе осы уақытқа дейін ұлттық  білім беру жүйесінде 
қажетті деңгейде ескерілмей келеді. 
Платонның  «Ұл  тҽрбиелей  отырып  жер  иесін  тҽрбиелейміз,  қыз  тҽрбиелей 
отырып ұлтты тҽрбиелейміз» дегендей ұл деген сҿзіне лайықты біздің халқымыз 
жас ұрпақты ең жас кезінен дене күшімен рухани күштері сай жетіліп, шындалып 
ҿсетіндей  етіп  тҽрбиелеу  ісін  қамтамасыз  етуді  тҽрбие  саласының  аса  маңызды 
міндеттерінің бірі деп санайды.  
Жүсіп  Баласұғынның  «Болса  тҽртіп  бала  ҿседі  сомдалып,  қатаң  ұста  бос 
жүрмесін  сандалып»  -  деген  сҿзінен  баланы  есі  кіріп,  тілі  шыға  бастағаннан-ақ 
шектен  тыс  еркелетпей,  байсалды,  ұстамды  етіп  тҽрбиелеу  керектігі  жҿнінде  
айтылған.  Ҿйткені,  атамыз  қазақтың  «Адам  ұрпағымен  мың  жасайды»  деген 
мҽтелдерінен, ұрпақ тҽрбиесі қай қоғамның болмасын кҿкейтесті мҽселесі болып 
келе жатқанын білуге болады. 
 
Қазіргі  уақытта  мұндай  жан-жақты  үйлесімді  дамыған  адамзат 
тҽрбиелеудің  негізі  -  мектепке  дейінгі  ұйымдарда  дене  тҽрбиесі  сабақтарын 
жақсартудан  жҽне  оның  маңызын  халықтық  тҽрбиемен  ұштастырудан  қаланады. 
Халықтық тҽрбие, ол ұлттың ұлт болып қалыптасуы мен бірге ҿсіп ҿркендеп келе 
жатқан  тарихи  кҿне  процестерге  жатады.  Ондай  тҽрбие  жүйесі  қай  уақытта 
болмасын  халықтық  педагогика  ұлттар  мен  ұлыстардың  бірнеше  ғасырға 
созылған  ұрпақ  тҽрбиесіндегі  ұлттық  салт-дҽстүрмен  мҽдени  ойлау  процесінің 
озық үлгісінің жиынтығы. 
Қанша  заман  ҿтсе  де,  сары  алтындай  жарқырап,  тот  баспайтын халықтың 
педагогикалық  тағылымы  мен  салт-дҽстүрін  тҽлім-тҽрбие  жұмыстарының  түп 
қазығына айналдыру  ендігі жерде біздің негізгі  мақсатымыз. Сонымен бірге жас 
ұрпақтың  дене  тҽрбиесінің  уақыт  мҿлшерін  кҿбейтіп  Республикамыздың  ұлттық 
жҽне  тұрғылықты  жер  жағдай  ерекшеліктерін  ескере  отырып,  қозғалыстың 
тҽртібін сол бағытқа баруға  кең жол ашу арқылы болашақ ҿркениетті қоғамның 
ерікті, ҿз бас бостандығын қорғай алатын бүкіл адамзат құндылығын бағалайтын, 
күші ақылына, ақылы күшіне сай ұрпақ тҽрбиелеу керек.  Озық та ҿнегелі рухани 

192
 
Вестник Казахского государственного женского педагогического института №4 2006 
 
дҽстүрді  жалғастыру  арқылы  ұрпақтар  сабақтастығының  тарихи  процесі  жүріп 
отыруы тиіс. 
 
Ұлттық  спорт  түрлері  мен  халық  ойындарындағы  ҿміршең  идеялар  мен 
ҿнегелі дҽстүрлерді дене тҽрбиесінде пайдаланудың тҽрбиелік маңызы  зор. /2-3/ 
 
Қазақ  халқының  сан  ғасырлық  тарихында    жас  ұрпақты  адамгершілікке, 
еңбек сүйгіштікке тҽрбиелеумен қатар, жалпы дене дайындығы мықты, рухы биік, 
халқын, Отанын сүйетін етіп ҿсуіне аса жоғары мҽн берген. Сонымен қатар дене 
сапаларын дамытып жетілуіне дҽстүрлі ұлттық ойындардың маңызы зор болған. 
Ұлттық  ойындардың  жас  ҿспірімдерді  тҽрбиелеуде  тигізетін  пайдасын 
халық  ертеден-ақ  білген.  Ойын  жас  ҿспірімдердің  жүгіріп,  күш  сынасып 
ойнайтын ойыны болғандықтан, ҿкпенің жұмыс қабілеттілігін арттырып, дененің 
барлық  мүшесін  шынықтырып  жас  ағзаның  дұрыс  қалыптасуын,  сұлу  мүсінді, 
сымбатты тұлға болып ҿсуін реттейді. Жас ҿспірімдердің тұлғасы мықты, денесі 
шымыр,  қимылы  ширақ,  ҽрі  епті  болу  үшін  ұлттық  ойындар  арқылы  түрлі-түрлі 
дене шынықтыру ҽдістерін қалыптастырған.  
 
ҼДЕБИЕТТЕР 
1.
 
Назарбаев  Н.Ҽ.  –  Қазақстан  Республикасының  2030  жылға  дейінгі  даму 
бағдарламасы. -А., 1997. 
2.
 
Сағындықов Е. Қазақтың ұлттық ойындары. -А., Рауан, 1991. 
3.
 
Тҿтенаев Б. Қазақтың ұлттық ойындары. -А., Қайнар, 1994. 
4.
 
Осокина Т.И. Балалар бақшасындағы дене шынықтыру. -М.,1978. 
 
ТҮЙІНДЕМЕ 
Мақалада  дене  тҽрбиесінің  жас  ұрпақты  тҽрбиелеудегі  ролі  мен  оны 
ұлттық  негізде  жүргізу  мҽселесі  жҽне  ұлттық  спорт  түрлері  мен  халық 
ойындарындағы  ҿміршең  идеялар  мен  ҿнегелі  дҽстүрлерді  дене  тҽрбиесінде 
пайдаланудың тҽрбиелік маңызы қарастырылған. 
 
РЕЗЮМЕ 
В  статье  рассматриваются  вопросы  физического  воспитания  молодого 
поколения,  а  также  необходимость  внесения  элементов  этнопедагогики  и 
применение национальных видов спорта и традиционных народных игр на уроках 
физической культуры.