Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы
жүктеу/скачать 1,76 Mb. Pdf көрінісі
|
8e10fd01cc60087f7a7a338573861826
| а графемасы басқа <ы>, <о>, <ө> инварианттарының
таңбаларына қарағанда жиі түсіріліп отырған. Мысалы, дғ (адағ), дғр (адғыр), йғучы (айғучы), нығ (анығ). Ал сөз соңында жүйелі таңбаланады: бунча, йзқа (йазықа), кче (кече). Сонда таңбаланған дыбыс ашық езулік (а, е, ә) әрпіне қалай кодталған және рунист ғалымдар қалай топшылаған? Ол, біріншіден, біздің ойымызша, өзге үш дауысты фонема- ның ескерткіштерде белгілену маркерлігімен өлшенеді. Өйткені < a e > дауыстысынан басқа < o y >, < Y o >, < ы і > гиперфонема- лары инициал позицияда да, І-буында да жүйелі таңбаланып отырса, ( ыдқ (ыдуқ), өлглі (өлгелі), үчн (үчүн)), <ү>, <у> фоне- малары барлық позицияда беріледі. Сонда o y , Y o , ы і графема- 153 лары таңбаланғанда, бұлардың фонемасы және дыбыс реңктері a оқылады, ал бұл әріптер болмаған жағдайда < e ( э ) > фонемасы дауыссыз дыбыс таңбасының жуан-жіңішкелігіне қарай не [а], не [е], [ә], [э] болып оқылады. Проф. А.Аманжолов көне түркі тілінде а графемасымен <а>, <е> фонемасы ғана белгіленді десе, Ғ.Айдаров, С.Хасановалар <ә> фонемасы да таңбаланды дейді. Проф. Б.Сағындықұлы көне түркі тілдеріндегі алғашқы да- уысты фонема ретінде а-ны атайды). Сонда жиі дыбыстала-тын фонеманың таңбасын үнемдеу арқылы жазу экономиясы жасалған дейміз. Дауыссыз дыбыстан басталатын сөздің алды- нан түсірілген дауыстыны қателесіп қалпына келтіреміз дейтін қауіптің болмайтын себебі түркі тілінің дыбыстық ерекшелігін, лексикасын білуге байланысты. Айталық, брзун (барзун) – бар- сын, мңа (маңа) – маған, мн (мен) – мен сөздері “түсірілген” жүктеу/скачать 1,76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|