Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы



Pdf көрінісі
бет51/236
Дата22.12.2023
өлшемі1,76 Mb.
#143053
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   236
Байланысты:
Күдеринова Құралай монография Қазақ жазуының тарихы

у>, <ұ>,
<ү>, <ы>, <і>, <и>,
<э>, <е>
дыбыстарының фонемалық
мәртебесін анықтау болды
 
дейді проф. М.Жүсіпов. Ол 1) сөз
ішінде 
ы,
і
қысаңдарын жазу// жазбау; 2) 
ұ,
ү,
у
дыбыстарының
дифферекциалды белгілері; 3)
-ый, -ій
дыбыс тіркесімін
таңбалау деген проблемаларға ажыраған (Джусупов М. 1995).
Мұның бәрі ауызша тілдің үздіксіздігінен, сөз ішіндегі ды-
быстардың өзара әсерінен шығады. Бұл құбылыстарды Мәс-кеу
фонологиялық мектебі (МФМ) 
инвариант
(негізгі реңк)
,
вариант 
(өздік реңк),
 вариация 
(бөгде реңк)
 
ұғымдары арқылы
түсіндірді (жақша ішіндегі қазақша баламаларын профессор
Н.Уәли ұсынған).
МФМ ілімі бойынша, инвариант фонема – дыбыстың күшті
жағдайындағы қалпы. Ол әліпбидегі әріп мәніне сәйкес. Қанша
инвариант фонема болса, сонша әліпби таңбасы болуы керек
де-ген осы ұғымнан пайда болды.
Сөз мағынасын ажырататын фонема сөз ішінде іргелес кел-
ген дыбыстармен әсерлесіп, өзінің негізгі реңкінен өзгеріп
түрленеді. Сонда инвариант фонемалардың іргелес келген
дыбыстық қоршаудағы уақытша көрінуі оның
дыбыс қорын
құрайды. Дыбыстық қор екі түрлі: 
өздік реңк,
бөгде реңк
түрінде
көрінеді.
Өздік реңк дегеніміз фонеманың әлсіз позициядағы түрле-
78
79


німінің әлді позициядағы басқа бір фонемамен сәйкес келуі. Ал
жалпы осы әлсіз позициядағы дыбыс түрленімдерінің қоры
– фонема модификациясы болып табылады. Мысалы,
ақ үй,
көк үй, ұзын, түнгі
сөздеріндегі
 
<


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   47   48   49   50   51   52   53   54   ...   236




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет