§ 11. Грамматикалық тәсілдердің бірі - интонация сөйлемдер-

атқарады. Сөйлемнің түрлері, мысалы, сұраулы сөйлем пайымдау 
мағынасындағы сөйлемнен (утвердительное предложение) не­
месе күдіктену мағынасындагы сөйлем таңдану және т.б. мағы- 
налардағы сөйлемдерден интонация арқылы ажыратылады. Мы­
салы, 
Сен кітапханага барасың гой
деген сөйлемді тұжырымдау 
интонациясымен айтсақ, хабарлы сөйлем болады да, сұрау 
интонациясымен айтсақ (мысалы: 
Сен кітапханага барасың гоіі?),
сұраулы сөйлем болады. Бүл сөйлемдер кұрамы жағынан біркелкі 
болып, бір-бірінен интонациялық айырмашылықтар (тұжырымдау 
интонациясы, сұрау интонациясы) арқылы ажыратылады. Мүнан 
интонацияның сөйлемдердің мазмұнын ажырата аларлықтай 
мүмкіндігі бар екендігі аңғарылады. Қазақ тілінде құрамы 
жағынан біркелкі сөйлемдер, мысалы: 
Әні цандай?
деген сұраулы 
сөйлем 
Әні цандай!
деген лепті сөйлем бір-бірінен интонациялық 
айырмашылықтар аркылы гана ажыратылады. Интонация эр алуан 
тілдерде сөйлемдердің түрлерін ажырататын грамматикалық тэсіл 
ретінде қызмет атқарады. Мысалы, орыс тілінде қүрамы бірдей 
Сегодня холодно. Сегодня холодно? Какой у нее голос? Какой у
нее голос!
тәрізді хабарлы, сұраулы, лепті сөйлемдер бір-бірінен 
интонациялық айырмашылықтар арқылы ажыратылады1.
Интонация сөйлемнің түрлерін бір-бірінен ажыратумен бірге, 
сөз тіркесі мен сөйлемнің жігін ажырататын грамматикалық тәсіл 
ретінде де кызмет атқарады. Мысалы, 
ол оцушы, мынау дәптер
тэрізді анықтауыш пен анықталғыштан қүралған атрибутивті сөз 
тіркестері мен 
Ол — оңушы; Мынау - дәптер
тэрізді сөйлемдер 
интонация арқылы ажыратылады.
Кейбір 
тілдерде 
грамматикалық 
қатынастар 
көбінесе 
синтаксистік амал-тәсілдермен беріледі. Ондай тілдерде, мысалы, 
қытай тілінде, интонация грамматикалық қатынастарды білдіруде 
ең басты тәсілдердің бірі ретінде қызмет атқарады.
§ 12. 
Грамматикалық тәсілдердің қатарына сөздердің орын 
тәртібі, ішкі флексия, екпін тәсілдері де енеді.
Сөздердің орын тэртібі сөз түрлендіруші формалары аз 
тілдерде, мысалы, қытай тілі мен ағылшын тілінде жэне француз

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: