Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы


Н егізгі г р а м м а ти к ал ы қ ұғы м дар (гр а м м ати к ал ы қ



Pdf көрінісі
бет5/174
Дата18.10.2023
өлшемі5,78 Mb.
#118714
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   174
2. Н егізгі г р а м м а ти к ал ы қ ұғы м дар (гр а м м ати к ал ы қ
м ағы н а , г р а м м а ти к ал ы қ тэсіл , гр а м м а ти к ал ы қ
ф орм а ж ән е гр а м м а ти к а л ы қ категория)
§ 5. Грамматикалық бірліктердің (морфема, сөз, сөз тіркесі 
жэне сөйлем) табиғатын түсінуге, олардың ара қатысы мен 
байланысын айқындауға жэне оларды, бір жағынан, тіркестіріп, 
жалғастырып үйымдастыратын, екінші жағынан, бір-бірінен шегін 
ажыратып саралайтын қүралдарды айқындауға қатысты бір алуан 
грамматикалық үғымдар бар. Олардың қатарына грамматикалық 
мағына, грамматикалық форма, грамматикалық тәсіл жэне 
грамматикалық категория туралы үғымдар енеді.
§ 6. Созде лексикалық магына мен бірнеше грамматикалық 
мағына ұштасып келеді. Мысалы, 
Ж ер жырттъщ, егін салдық,
цаітады еңбек
(Жамбыл) деген сөйлемдегі 
жырттъщ, салдыц
деген сөздердің лексикалық мағыналарынан басқа бірнеше
1 Р. А. Будагов, Введение в науку о языке, издание 2-е, М., 1965, стр. 226-227.


грамматикалық мағыналары бар: 1) іс-әрекетгің өткен мезгілге 
қатысты екендігін білдіреді (бұл - шақтық мағына, соның ішінде 
жедел өткен шақтық мағына); 2) іс-әрекетгің бір емес, бірнеше 
субъект арқылы істелгендігін білдіреді (бұл - көптік мағына);
3) іс-әрекеттің бірінші жаққа қатысты екендігін білдіреді (бүл
- жақтық мағына). Белгілі бір грамматикалық мағына (немесе 
мағыналар) белгілі бір лексика-грамматикалық топқа (сөз тобына) 
енетін сөздердің барлығына бірдей ортақ, күллісіне бірдей тән 
болып келеді. Мысалы, жоғарыдағыдай шақтық, жекелік-көптік, 
жақтық мағыналар - мысалға келтірілген екі етістікке ғана 
(жырттъщ, салдыц)
емес, етістік атаулының барлығына бірдей 
тэн грамматикалық магыналар.
§ 7. Грамматикалық мағыналар, сөздердің арасындағы эртүрлі 
қатынастар тіл-тілде түрлі-түрлі грамматикалық (морфологиялық 
жэне синтаксистік) қүралдар, амал-тэсілдер арқылы беріледі. 
Грамматикалық мағыналарды, сөздердің арасындағы эртүрлі 
қатынастарды білдірудің жолы грамматикалық тәсіл деп аталады. 
Грамматикалық тэсілдердің бірнеше түрлері бар.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   174




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет