Кэкен Аханов грамматика теориясының негіздері ж о га р ы оку оры ндары ны ц филология ф акульт ет т еріне арналган оқу цүралы


эдетте, ажыратылмайды», -  деген түжырыммен келісуге болмайды.  Бұл тұжырым



Pdf көрінісі
бет14/237
Дата31.12.2021
өлшемі5,78 Mb.
#21265
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   237
эдетте, ажыратылмайды», -  деген түжырыммен келісуге болмайды.  Бұл тұжырым 
казак  тіліндегі  ж эне  жалпы  түркі  тілдеріндегі  сөз  таптарына  оры с  тіліндегі  соз 
таптарынын  түргысынан,  атап  айтканда,  казак  тіліндегі  (сондай-ак,  баска  да 
түркі  тілдеріндегі)  сөздер дің  орысша  аудармасы  тұргысынан  караудан  туган. 
Казак  тіліндегі  сагат   қалта,  ксиіта  сагат .  т емір  ы ды с  деген  сөз  тіркестерінін 
кұрамындағы  сагат ,  цалта,  т ем ір  гарізді  аныктауыш  сөздер ді  сын  есім дер   деп 
есептеуш ілер  олардын  орысша  аудармасына  («часовой  карман»,  «карманные
15


арқылы)  беріледі де,  сөздердің  орын тэртібі  бірен-саран жағдайда 
гана грамматикалык қатынасты білдіре алады.
Грамматикалық  мағыналарды  білдіру  тәсілдерінің  бірі  — ішкі 
флексия  тәсілі.  Түбірдің  дыбыстық  құрамы  өзгеруі  арқылы 
грамматикалык  мағыналарды  білдіру  тәсілі  ішкі  флексия  деп 
аталады. Мысалы, неміс тілінде М и й е г- «шеше» (жекеше мағына) 
дегенді  білдірсе,  МіШег  -   «шешелер»  (көптік  мағына)  дегенді 
білдіреді.  Немісше  §еЬеп  деген  етістіктен  ішкі  флексия  арқылы 
оның өткен  шақ түрі  (§аЬ) жасалады.  Ағылшын тілінде  Ғооі «аяқ» 
дегенді  білдірсе,  оның  ішкі  флексия  арқылы  өзгерген  түрі  -   Ғееі
-  «аяқтар»  (көптік мағына) дегенді  білдіреді.  Орыс тілінде  етістік 
түрлерінің мағынасы да кейде ішкі флексия арқылы ажыратылады. 
Ішкі  флексия  көбінесе  неміс  тілі  мен  агылшын  тілінде,  орыс  тілі 
мен  араб  тілінде  кездеседі.  Ішкі  флексия  грамматикалық  тәсіл 
ретінде түркі тілдеріне тән емес.
Грамматикалық тәсілдердің бірі -  екпін тэсілі. Екпіні тиянақсыз 
тілдерде  екпін  сөздің  формаларын  жэне  осыған  орай,  сөздің 
грамматикалык  мағыналарын  ажырататын  тәсіл  ретінде  қызмет 
атқарады.  Мысалы,  орыс  тіліндегі рукй,  ногй  түрінде  айтылатын
часы»,  «железная  посуда»)  карал  айтады.  Бір  тілдегі  зат  есім дер  екінші  бір  тілде 
сын  есім  түрінде  аударылуы,  керісінше,  екінші  бір  тілдегі  сын  есім дер  басқа  бір 
тілде  зат  есім   түрінде  аударылуы  мумкін.  Алайда  белгілі  бір  тілдегі  сөздердін 
қай  сөз  табына  қатысты  екендігін  ш еш у  үш ін  аударма  өлшем  болмаска  тиіс. 
Мысалы,  орыс тіліндегі дет ская игрушка,  сахарная свекла тэрізділер  казак тіліне 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   237




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет