В.М .  Ж ирмунскийдін аталган  мақаласының  50-беті

-   бірдей  телінетіндігін,  бірдей  қатысты  болатындығын  айтады1. 
Бұл  жерде  В.М.  Жирмунскийдің  пікірінің  дэлелді  екендігін 
мойындамасқа болмайды.
§  90.  Аналитикалық  форманың  бірсыпыра  тілдерде  сын 
есімнің  күшейтпелі  шырай  түріне  тэн  екендігі  байқалады. 
Мысалы,  орыс  тілінде  наиболее  чистый,  наиболее глубокий деген 
сын  есімнің  күшейтпелі  шырайы  екі  сөздің  тіркесінен  құралган. 
Бүлардың  толық  магыналы  екінші  компоненттері  (чистый, 
глубокий)  өздерімен тіркесе  айтылуға тиісті зат есімдердің немесе 
есімдіктердің  морфологиялық  ерекшеліктеріне  сәйкес  өзгеріп, 
солармен  септелу  жагынан  да,  род  жағынан  да,  жағы  бойынша 
да қиысады  (мысалы:  наиболее  чистое стекло;  наиболее  чистого 
стекла;  он — наиболее чистый). Ал көмекшілік қызметтегі бірінші 
компонентті  (наиболее)  орыс  тіліндегі  сын  есімдердің  күшейтпелі 
шырайының  синтетикалық  формаларының  (мысалы:  чистейший, 
глубочайший)  -еш и,  -айш   аффиксіне  функциональдық  жақтан 
тепе-тең  деуге  болады2.  Орыс  тіліндегі  наиболее,  самый  тэрізді 
көмекшілік  қызметте  жұмсалып,  сын  есімнің  күшейтпелі  шырай 
түрін  жасауға  қатысатын  сөздердің  қызметін  түркі  тілдерінде, 
соның  ішінде  қазақ  тілінде,  өте,  тым,  аса,  ең  тэрізді  күшейткіш 
мағынасы  бар  сөздер  атқарады  да,  олар  толық  магыналы  цызыл, 
цара  тэрізді  сын  есімдермен  тіркесіп,  күшейтпелі  шырайдың 
аналитикалық  формасын  жасайды.  Мысалы:  өте  цызыл,  тым 
цара.
Бүл  жерде  сөздің  аналитикалық  формасын  тануға  қатысты 
бір  мәселе  бар:  сөздердің  белгілі  бір  тіркесінің  аналитикалық 
форма  ретінде  танылуы  үшін,  тілде  сол  категорияның  жалаң, 
синтетикалық  формаларының  болуы  шарт.  Мүның,  әрине,  сын 
есімнің  жоғарыда  аталған  күшейтпелі  шырайының  формаларына 
да қатысы бар.  Мәселеге осы түрғыдан келгенде,  өте цызыл,  тым 
цара тәрізді  формалармен магынасы жағынан  сәйкес  келетін цып- 
цызыл,  цап-цара тэрізді  сын есімнің күшейтпелі  шырай  формасын 
синтетикалық  форма  дейміз  бе  деген  сұрақ  туады.  Бүл  сүраққа 
жауап  беру  үшін  цып-цызыл,  цап-цара  дегендердің  қүрамындағы

жүктеу/скачать 5,78 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: