Келісім министрлігінде тіркелген. Куәлік №2988-ж 2008 жылдың 25 наурызы

 
 
102 
ҒАЛЫМДАР ГАЛЕРЕЯСЫ 
ГАЛЕРЕЯ УЧЕНЫХ 
 
Шахин А.А. 
 
АМАНЖОЛОВ АЛТАЙ САРСЕНОВИЧ 
 
 
 
До свиданья, друг мой, до свиданья.http://first-step.narod.ru/SB-
19/PushkinAS-2.htm  
Милый мой, ты у меня в груди. 
Предназначенное расставанье 
Обещает встречу впереди. 
 
До свиданья, друг мой, без руки и слова, 
Не грусти и не печаль бровей, - 
В этой жизни умирать не ново,http://first-step.narod.ru/SB-19/PushkinAS-4.htm 
Но и жить, конечно, не новей. 
 
Отечественная наука понесла невосполнимую утрату. 8 октября ушел из 
жизни  языковед,  профессор  Алтай  Сарсенович  Аманжолов  –  один  из 
крупнейших  тюркологов  современности.  В  своих  фундаментальных  трудах  по 
древнетюркской 
письменности, 
основанных 
на 
глубоком 
знании 
древнетюркского  письма,  он  расшифровал  множество  древних  письменных 
памятников. Алтай Сарсенович был известен среди тюркологов всего мира. Его 
книги «Слово предков» и «Общее драгоценное наследство», изданные в Китае и 
Турции, являются настольными для каждого тюрколога. 
Алтай Сарсенович Аманжолов родился 2 июня 1934 года в Алматы. Имя 
его  отца,  основоположника  отечественного  языкознания  Сарсена  Аманжолова, 
известно каждому казахстанцу. 

 
 
103 
В  1952  году  Алтай  Аманжолов  поступил  на  восточное  отделение 
филологического  факультета  МГУ,  после  окончания  которого  в  1957  году 
приступил  к  работе  в  системе  Академии  наук  Казахской  ССР.  В  1963  году  он 
защитил  кандидатскую  диссертацию,  посвященную  глагольным  управлениям  в 
языке  памятников  древнетюркской  письменности,  а  в  1975-м  –  докторскую 
«Материалы  и  исследования  по  истории  древнетюркской  письменности», 
которая  является  фундаментальным  научным  трудом  и  результатом  его 
многолетних изысканий. C 1964 года работал младшим научным сотрудником в 
АН  Казахской  ССР.  В  июне  1966  года  он  был  направлен  Министерством 
высшего  и  среднего  специального  образования  Казахской  ССР  в  Казахский 
государственный  женский  педагогический  институт  на  кафедру  казахского 
языка,  где  работал  старшим  преподавателем,  доцентом,  профессором, 
заведующим  кафедрой  до  сентября  1979  года.  А.С.  Аманжолов  был  одним  из 
ведущих  профессоров  Казахского  национального  университета  имени  аль-
Фараби,  в  1979-1995  годах  заведовал  кафедрой  общего  языкознания.  В  КазНУ 
им.  аль-Фараби  он  разработал  и  читал  ряд  теоретических  курсов:  «Введение  в 
тюркскую  филологию»,  «Древнетюркский  язык»,  «Сравнительная  грамматика 
тюркских  языков»,  «Общее  языкознание»,  «Графическая  лингвистика».  Их 
отличают 
современная 
научная 
проблематика, 
ясность 
изложения 
и 
убедительная аргументация. 
В  1980  году  окончил  ФПК  при  Ленинградском  государственном 
университете  по  специальности  «Общее  языкознание».  Проходил  научную 
стажировку  в  КНР  при  Пекинском  университете.  В  1988  году  в  Пекине  издана 
его  книга  «Слово  предков»  (на  казахском  языке),  посвященная  вопросам 
изучения древнетюркской письменности. В 1993-1994 учебном году находился в 
научной  командировке  в  Турции,  читал  лекции  по  современному  казахскому 
языку  и  сравнительной  грамматике  тюркских  языков  в  Черноморском 
техническом  университете  (Трабзон).  В  1994  году  в  Трабзоне  издана  его  книга 
«Общее драгоценное наследство» (на турецком и казахском языках). Выступал с 
докладами  на  международных  научных  конференциях,  подготовил  16 
кандидатов филологических наук. С 1978 г. профессор, с 1990 г. почетный член 
Казахского  общества  охраны  памятников  истории  и  культуры,  с  1995  г. 
действительный  член  (академик)  Академии  гуманитарных  наук  Казахстана. 
Награжден  медалью  "Ветеран  труда"  (1988  г.),  международной  премией 
Организации Экономического Сотрудничества (2000 г.) 
А.С. 
Аманжолов 
являлся 
крупным 
языковедом 
признанным 
специалистом  в  области  сравнительно-исторической  грамматики  тюркских 
языков,  истории  древнетюркской  письменности.  Им  опубликовано  около 
двухсот  работ  по  тюркской  филологии  и  языкознанию,  в  том  числе  5 
монографий на русском и казахском языках, несколько зарубежных публикаций 
на английском  и  турецком  языках.  Основные  работы:  Глагольное  управление  в 
языке  древне-тюркских  памятников;  Тюркская  руническая  графика  (на 
казахском  языке,  на  арабской  графике);  Ortak  asil  miras  (на  турецком  и 
казахском языках); Казахско-русский словарь лингвистической терминологии и 
многие другие.  
 

 
 
104 
Кенжетаева Г.Ә.  
 
ЫБЫРАЙ АЛТЫНСАРИННІҢ ОҚУ-АҒАРТУШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТІ 
 
 
В  статье  рассматривается  учебно-просветительская  деятельность 
великого учителя Ыбырая Алтынсарина. 
 
This article is devoted to examination instructive activity of the great teacher I 
. Altinsarin. 
 
 
Халқымыздың  оқу-ағартушылық  қызметінде  ұлы  ұстазымыз  Ыбырай 
Алтынсариннің  алатын  орны  ерекше.  Аса  дарынды  педагог  еңбегі  оқушыларға 
да,ұстаздарға да асыл мұра болып табылады. Ыбырай ақын-жазушы,аудармашы 
ғана  емес,оның  басты  еңбек  саласы-  ұстаздық  жолы.  Ол  қараңғы  халқымыздың 
көзін ашу үшін,жастарына білім беру үшін қолынан келген көп көмегін көрсетті. 
Ы.  Алтынсарин  1860  жылдардан  бастап  жергілікті  жерлерден  мектеп 
ашу  ісімен  айналысады.  Қазақ  балаларына  арналып  1864жылдың  8  қаңтарында 
Торғай  қаласында  алғашқы  мектеп  ашылды.  Осы  жерден  Ыбырай  мұғалімдік 
қызметін  атқара  бастады.  Ы.  Алтынсарин  1864  жылдан  1889  жылға  дейін 
жиырма  бес  жылдық  өмірін  қазақ  балаларына  арнап  мектеп  ашу,  оқыту, 
тәрбиелеу,  оларға  арнап  оқулықтар,  оқу  құралдары  мен  әдістемелік  нұсқаулар 
жазу жұмысына арнайды. Ы.Алтынсарин елімізде қазақ қыздарына білім беруде 
біршама  қадамдар  жасады.  1887  жылы  Ырғызда  бірінші  қазақ  қыздар  мектебін 
интернатымен ашты. Қазақ қыздарына білім беру ісі де Ыбырай есімімен тығыз 
байланысты. Бұл жолында ол патша өкіметі тарапынан кедергілерге ұшырайды. 

 
 
105 
В.В.  Катаринскийге  жазған  бір  хатында  былай  деп  хабарлайды:  «Қазақ 
қыздарына  арнап  ашылмақ  мектептердің  табысты  боларына  губернатордың 
күдігі  бар...ал  мұндай  маңызды  істі  бастамаса,ешқашан  да  ештеме  де 
болмайды ғой». 
Бұл  істің  Ырғызда  оңға  басатындығына  мен  қазірдің  өзінде  кәміл 
сенемін».  Бұл  арманы  орындалады.Қазақ  халқының  өмірінде  бұл  үлкен  оқиға 
болып  саналды.  Сөйтіп,1891жылы  Торғай  қаласында,  1893жылы  Қостанай 
қаласында,1895жылы  Қарабұтақта  және  1896жылы  Ақтөбеде  ашуға  рұқсат 
етілді.  Ыбырай  Алтынсарин  бұл  мектептерді  ағарту  ісінің  алғашқы  қадамдары 
деп  санады.  Ы.Алтынсариннің  есімімен  Қазақстанда  кәсіптік  техникалық  білім 
беру  ісінің  дамуы  байланысты.  Торғайда  кәсіптік  техникалық  училище 
ашылды,содан 
кейін 
Қостанайда 
ауыл 
шаруашылығы 
училищесін 
ұйымдастырды.  Ы.Алтынсарин  өзі  оқып,қызмет  еткен  жылдары  Орынбор, 
Қазан,  Уфа,  Петербург  қалаларындағы  сол  кездегі  Шығысты  зерттеуші 
ғалымдар  В.В.  Катаринский,  А.А.  Мазахин,  уездік  қызметкерлер  Яковлев, 
Караулов,  Плотников  т.б.  тығыз  байланыста,  достық  қарым-қатынаста  болды. 
Солар  арқылы  белгілі  татар  ағартушылары  Қ.  Насыри,  С.  Кукляшев,  белгілі 
татар  ағартушысы  Хусин  Файызхановпен  де  танысып,  достасады.  Олармен  хат 
алысып, хат жазысып тұрады. Оқу ағарту ісінде бұлардың Ы.Алтынсаринге көп 
көмегі тиген. Ағартушы қазақ халқының болашағын мектеппен байланыстырған. 
 Ыбырай мектептерге белгілі талаптар қойды, яғни ауыл мектептері ауыл 
өміріне  сай,  халық  өміріне  ыңғайлы  болу  керек  деп  санады.  Мектептің 
тәртібі,мәдениет,  оқып,  білім  алу  орталығы  болуы  тиіс  деп  білді.  Ол:
 
«Мектеп-қазақтарға 
білім 
берудің 
тұтқасы...Үміт 
мектепте,қазақ 
халқының  келешегі  мектеппен  байланысты»  деп  жазған.  Мектеп  –  оқушыға 
білім  беретін  кәусар  бұлақтың  көзі  болып  саналды.  Ұлы  ұстаз  қажетті  оқу-
жабдықтарын  жинады.  Мектеп  кітапханасының  әдеби  кітаптары,оқу  құралдары 
үшін  әрбір  мектепке  600  сомнан  бөлуге  мүмкіндік  алынып,  түгел  көрнекі 
құралдарымен  жабдықталды.  Ол  кезде  мұндай  ақша  өте  көп  қаржы  болып 
есептелетін.  Ы.Алтынсарин  мектептің  білім  беру  дәрежесін  көтеру  қажеттігін 
білді. Ыбырай мектептерінде өтетін сабақтардың бәрі де орыс тілін жақсы біліп 
шығуға  арналды,  сабақтың  көпшілігі  орыс  тілінде  жүрді.Сонымен  қатар  білім 
беруші ұстаз шеберлігі мол болу керек екенін талап етті. 
«Халық  мектептері 
үшін  ең  керектісі  оқытушы.  Тамаша  жақсы  педагогика  құралдары  да,ең  жақсы 
өкімет  бұйрықтары да, әбден мұқият түрде жүргізілген инспекторлар бақылауы 
да  оқытушыға  тең  келе  алмайды. Сондықтан  мен  жақсы  оқытушыны  дүниедегі 
заттың бәрінен де қымбат көремін», - деп жазды.  
Ыбырай  білімнің  көзі  оқытушыдан  басталады  деп  санаған.  Оны  біраз 
еңбектерінен байқауға болады. Мысалы «Қазақтың болыстық мектептері туралы 
записка»,  «1882  жылы  Торғай  облысындағы  оқу  жұмысының  жайы  туралы 
есеп»,   «Орынбор  оқу  округі  попечителіне  баяндама  хат»  тағы  да  басқа 
жазбаларында Ыбырай Алтынсарин педагог жайлы , оның қандай болуы туралы 
өз  көзқарасын  білдіріп  отырған.  Бір  еңбегінде:  «Ал  балалармен  сөйлескенде 
ашуланбай  ,  жұмсақ  сөйлесуі,шыдамдылық  етуі  керек,  әрбір  нәрсені  де 
ықыласпен,түсінікті  етіп  түсіндіру  керек;  мәнерлі  сөз,  орынсыз  терминдерді 
қолданбау  керек;  мұндай  сөздер  оқушыларға  түсініксіз  болып  қоймайды,басқа 

 
 
106 
тыңдап  отырған адамдардың  құлағына  жақпайды; ондай  шет  тыңдаушылар  бұл 
оқытушының  терең  білімі  не  ойы  жоқ  екенін,  ол  тек  ғылыми  терминдермен, 
сөздермен  ғана  мақтанғысы  келетінін,  ал  педагогтік  және  оқытушылық  әдістер 
жөнінде  оның  тапшы  ,  үстірт  қана  түсінігі  бар  екенін,немесе  жалпы  көрнекті 
оқытудың  бәрі  де 
оқыту  әдістерінің  түсініктілігіне,  оқытушылардың 
түсіндірулерінің 
ұғымдылығына 
негізделуі 
керек 
екенін 
ұмытып, 
педагогтік,оқытушылық  әдістерге  екінші  қатардағы  бір  нәрсе  деп  қарайтынын 
көрсетеді». 
Ұлы ұстаз балаларды бар жан тәнімен оқытты. Бұл еңбек жолына, өзінің 
жазғаны бойынша, «қойға шапқан аш қасқырдай»кіріседі. Оқушыларға үш айда 
орысша,  татарша  оқи  да,  жаза  да  үйрете  білді.Сол  сияқты  оқушылардың 
еңбексүйгіш,  адамгершілік  қасиеттері  мол,  еліне  пайдалы  болып  шығуларына 
септігін тигізу үшін біраз еңбек жасады.  
Ыбырай қазақ еліне білімнің маңыздылығын жеткізгісі келді. 
«Менің үнемі ұмтылған тілегім: қалай да пайдалы адам болып шығу еді. 
Ал,  қазір  осыған  қолым  жетіп  отырғанын  ойласам,  көңілім  толық  жұбаныш 
табады», - деп еңбегін қорытындылап отырған. Ыбырай Алтынсарин орыс халқы 
мәдениетінің  демократияшыл  идеяларын,  әсіресе,  Ушинскийдің  педагогикалық 
шеберлігінен тәжірибе алып, қазақ даласы жастарының көзін ашқан ұстаз. Оның 
еңбектері  ағартушылық  жолына  жазылған  десек  те  қателеспейміз.  Қысқаша 
әңгімелері, өлеңдері балалар тәрбиесіне арналып , оқушыға түсінікті, тиімді етіп 
жазылған.  Осындай  шығармалары  оқу  құралдары  мен  оқулықтарына  басылып 
шықты.  Ыбырай  мектеп  өмірінде  көп  ізденіп,  Ушинскийдің,  Толстойдың 
педагогикалық пікірлерімен тәжірибе алып   «Қазақ 
Хрестоматиясы» 
(1879 
жылы) мен «Қазақтарға орыс тілін оқыту жөніндегі бастауыш басшылық» деген 
екі  кітабын  жазды.  «Қазақ  хрестоматиясында»  жазылған  еңбектерінде  Ыбырай 
оқушыларды  оқу-білімге,  еңбек  сүюге,  жақсылыққа,  тәрбиелікке  шақырады. 
Оқу-білімнің тек  ізденіс,  еңбекпенен табылатынын айтады. Мұндай қасиеттерді 
жалаң  сөзбен  ғана  айтпай  өз  шығармаларында,  И.А.  Крыловтан  аударған 
мысалдарында,  Л.Н.  Толстойдан,  И.И.  Паульсоннан,  К.Д.  Ушинскийден 
аударған 
әңгімелері 
мен 
табиғат 
лирикаларында 
көрсете 
алады. 
Шығармаларының тілі балаға түсінікті, нақты жазылған.  
Ы. Алтынсарин туындыларда надандықтың, жалқаулықтың зияны, өнер, 
білім,  еңбектің  пайдасы  айтылады.  Ыбырайдың  «Кел,балалар,оқылық!»,
 
«Өнер-білім  бар  жұрттар»  деген  сияқты  өлеңдері  оқушыға  оқу-білім 
еңбексіз  адам  бойына  қонбайтындығын  айтады.  Халқымыздың  тұрмысының 
жақсаруы  да  білімге  сүйенетінін  көрсетеді.  Оның  өлеңдері  мен  әңгімелерінің 
қайсысын  алмасақ  та  баланы  тәртіпті,  үлгілі,  еңбекқор  болуға  шақырады. 
Елімізді  надандықтан алып  шығаратын жастар  деп,  оларға  үлкен  сенім  артады. 
Мысалы, «Талаптың пайдасы» әңгімесінде кішкентай баланың жақсы сурет сала 
алмағаныменен  де,  өз  бетінше  талпынуы  -  ол  үлкен  еңбек  екені  бағаланады. 
Шағын  қадаммен  жасалған  жұмысының  жемісін  шыңға  жеткенде  көреді. 
Шығармалардан 
оқушы 
еңбектің, 
сабырлықтың,адамгершіліктің 
түбі 
жақсылықпен аяқталып отырғанын көріп,соны өзіне үлгі етіп отырады. 
Ы. Алтынсарин шығармаларының тәрбиелік мәні  жоғары. Қазіргі  оқыту 
саласында  да  ұлы  ұстаздың  еңбектерін  оқушыға  тәлім-тәрбие  беру  мағынасын 

 
 
107 
жойған жоқ.  Әрбір  ұстаз  оны  баланы  оқыту,  үйрету,  үлгі-өнеге  беру  саласында 
тиімді  қолдана  алады.  Ыбырай  еңбек  жолы  халқымыздың  мәңгі  өшпес  мол 
қазынасы болып қалады. 
 
Пайдаланылған әдебиет: 
 
1.  Ә.Сыдықов 
«Ыбырай 
Алтынсариннің 
педагогикалық 
идеялары 
мен 
ағартушылық қызметі». 
2.  «Ыбырай Алтынсарин және білімнің қазіргі мәселелері» (Астана,2008 жыл) 
3.  «Ы.Алтынсариннің  таңдамалы  педагогикалық  мұралары».(Алматы-Рауан 
,1991жыл) 
4.  Ыбырай Алтынсарин (Алматы,2007жыл) 
5.  Ы.Алтынсарин – педагог,ағартушы (Қостанай,1991 жыл) 
 
 

 
 
108 
ҒЫЛЫМИ ӨМІР 
НАУЧНАЯ ЖИЗНЬ 
 
Информационное письмо 
 
МЕЖДУНАРОДНЫЙ НАУЧНЫЙ СБОРНИК 
 ПО ЛИНГВОКУЛЬТУРОЛОГИИ  
 
Уважаемые коллеги!  
 
Самарская  гуманитарная  академия  приглашает  к  участию  в 
международном научном сборнике по лингвокультурологии.  
Основные разделы предполагаемого сборника: 
  лингвокультурология; 
  языковая картина мира 
  славянская концептосфера в сопоставительном освещении; 
  сопоставительное 
и 
сравнительно-историческое 
языкознание, 
лингвистическая типология; 
  теория и практика перевода; 
  языковая игра; 
  культурологические проблемы методики преподавания РКИ. 
Сборник  будет  рецензированным,  будет  иметь  ISBN и  выйдет  в  свет  в 
конце декабря 2012 года. 
Статьи  могут  быть  написаны  на  любом  из  европейских  языков, 
использующих кириллицу или латиницу. 
 
ФОРМАТ, В КОТОРОМ НЕОБХОДИМО ПРЕДСТАВЛЯТЬ СТАТЬИ: 
  файл в редакторе Word, в формате *.doc или *.rtf 
  в  начале  статьи  в  правом  верхнем  углу  указывается  имя  и  фамилия 
автора, организация, город и страна в формате:  
 Сергей Петров 
Уральский государственный университет (Екатеринбург, Россия); 
  затем  в  середине  страницы  –  название  статьи  полужирным  шрифтом 
большими буквами; 
  объем – 6-12 страниц; 
  кегль  –  14  через  1,5  интервала  (этот  формат  используется  как  для 
основного текста статьи, так и для списка литературы). 
  ссылки в круглых скобках в формате: (автор год:  страница). Например: 
(Вежбицкая 2001: 83); 
  список литературы – после текста статьи; 
  после  списка  литературы  –  резюме  (3-4  предложения),  которое  должно 
начаться  с  названия  статьи.  Язык  резюме  должен  отличаться  от  языка,  на 
котором написана статья,  
  отдельным  файлом  присылаются  сведения  об  авторе:  фамилия,  имя 
(отчество), ученая степень, ученое звание, кафедра, вуз. 

 
 
109 
Статьи 
можно 
присылать 
по 
e-mail: 
samgum@samtel.ru
 
или 
estefanski@rambler.ru
  
 
Участие в сборнике платное: 1 страница - 200 руб. ( 5 евро  6,5 USD). 
 
ПОРЯДОК ОФОРМЛЕНИЯ УЧАСТИЯ В СБОРНИКЕ 
 
1.  До  15  октября  2012  г.  необходимо  прислать  по  одному  из 
вышеуказанных электронных  адресов заявку  с  указанием фамилии автора, 
названия статьи и ее примерного объема. 
2. До 1 ноября 2012 г. нужно прислать статью и сведения об авторе.  
3. После получения уведомления о том, что статья принята в сборник, и 
о стоимости публикации необходимо до 15 ноября оплатить публикацию. 
Участники  из  России  высылают  стоимость  публикации почтовым  или 
электронным переводом по адресу: 
443114, г. Самара, ул. Стара Загора, 134, кв. 44,  
Стефанскому Евгению Евгеньевичу. 
Участники  из-за  рубежа  высылают  стоимость  публикации  через 
платежную систему Western  Union на имя Stefanskiy Evgeniy  (строго в такой 
транскрипции!), место получения – Самара (Россия). 
Участники  из  стран  СНГ  и  Балтии  могут  прислать  деньги  почтовым 
переводом или воспользоваться платежной системой Privat Money. 
О  пересылке  денег  нужно  сообщить  по  одному  из  указанных  выше  e-
mail, 
обязательно 
указав 
контрольный 
номер 
перевода, 
фамилию 
отправителя, город и страну, откуда был послан перевод. 
 
 
Информационное письмо 
 
Республиканская научно-теоретическая конференция  
ФИЛОЛОГИЯ И СОВРЕМЕННОЕ ГУМАНИТАРНОЕ ЗНАНИЕ 
 
Министерство образования и науки Республики Казахстан 
Карагандинский государственный университет им. Е.А. Букетова 
 
УВАЖАЕМЫЕ КОЛЛЕГИ! 
 
26  октября  2012  года  кафедра  классической  и  русской  филологии 
Карагандинского  государственного  университета  им.  Е.А.  Букетова  проводит 
Республиканскую 
научно-теоретическую 
конференцию 
«Филология 
и 
современное гуманитарное знание» 
Планируется работа следующих секций:  
1.  Современные парадигмы художественности 
2.  Русский язык в синхронии и диахронии 
3.  Актуальные вопросы лингвистики и лингводидактики 
4.  Процессы интеграции и методология современных гуманитарных наук.  

 
 
110 
Рабочие языки конференции – русский, казахский, английский. 
Материалы  конференции  будут  опубликованы  в  серии  «Филология» 
Вестника  Карагандинского  государственного  университета  имени  Е.А. 
Букетова.  Оргкомитет  конференции  оставляет  за  собой  право  рецензирования 
материалов и рекомендации их к публикации.  
 
Заявки  для  участия  в  конференции  принимаются  до  20  сентября,  тексты 
докладов 
- 
до 
20 
октября 
2012 
года 
по 
электронному 
адресу: 
rusklasfil@yandex.kz 
 
Для участия в конференции необходимо выслать: 
1.  Заявку  на  участие  в  конференции,  в  названии  файла  –  номер  секции, 
фамилия  автора  и  слово  «заявка»,  например:  2Ivanov_zayavka(форма  заявки 
прилагается). 
2.  Научную статью объемом от 6 до 10 страниц, в названии файла – номер 
секции,  фамилия  автора  и  слово  «доклад»,  например:  2Ivanov_doklad 
(требования к оформлению статьи прилагаются). 
3.  Оплата за публикацию, издание и рассылку одного экземпляра Вестника 
Карагандинского  государственного  университета  с  публикацией  материалов 
конференции – 2500 тенге (600 рублей, $ 20). 
Оплату можно произвести по адресу:  
100026, г. Караганда, ул. Муканова, 1,каб. 221,лаборанту кафедрыКим 
Людмиле Владимировне /р.т. 8 (7212) 77-04-32/.  
Оплата почтовым переводом по адресу: 

жүктеу/скачать 1,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: