Кіріспе (2 сағат)
жүктеу/скачать 5,62 Mb.
|
Лекция
| 5.1.3 Кендер құрамы
Жерасты кендеріндегі металдар басқа пайдалы қазбалармен химиялық қосындыда болады. Кейбір пайдалы қазбалар (алтын, платина, жез) жерастында табиғи таза түрінде де кездеседі. Кендер құрамындағы металдар санына байланысты жай, сапметалды (құрамында бірақ металл болса) және күрделі, көп металды (құрамында өндіріске жарамды екі немесе бірнеше металл болса) екі топқа бөлінеді. Сапметалды кендер (алтын, күкіртті кендер) күрделі кендерге қарағанда сирек кездеседі. Көп металды кендерге қорғасын-цинк, күміс-қорғасын, жез-колчедан (құрамында жезден басқа мырыш, алтын тағы басқа сирек кездесетін металдар бар) және тағы басқа кендер жатады. Түсті металды кендердің көбісі сульфидтерге (күкіртті қосындылар) жатады. Техника жетістіктері кендердің өндірістегі қажеттілік орындарын да өзгертті. Мысалы, боксит ертеде темірі аз кендер қатарында саналса, енді электролиз арқылы алюминий алуға пайдаланылады. Карналлит әуелде тек тыңайтқыш ретінде қаралса, енді магний және оның қосындыларын алу үшін қолданылады. Өндірісте пайдалануға жарататын кен ішіндегі керекті компоненттер көлемі мен саны техникалық жетістіктерге және экономикалық жағдайларға байланысты өзгереді. Мысалы, өндіруге жарайтын кендерде металл құрамы былайша болуға тиісті: темір кендерінде – темір 30; жез кендерінде – жез 0,5 – 0,7; қорғасын кендерінде – қорғасын 2 – 5; мырыш кендерінде - мырыш 20 - 25; алтын кендерінде – алтын 3 гр/т, ал шашыранды кендерде 0,1 – 0,15; сынап кендерінде – сынап 0,1 – 0,5. Бірақта, келтірілген көрсеткіштер экономикалық жағдайға байланысты басқаша болуы да мүмкін. Тотыққан сульфидті кендерден жез, кобальт, никель және тағы басқа металдарды алу флотация арқылы жүргізіледі, ал негізі оны басқаша байытуды тілейді. Сондықтан, кендерді тиімді байыту үшін, оларды қазылып жатқан кездерінде тотығу мен тотықпау шекараларын ажыратып, жер бетіне бөлек шығару керек. Сульфидтердің тотығу процесі сульфид кендері бетінде жұқа пленка пайда болуынан басталып, флотациялау жұмысын қиындатады. Осыған байланысты, қопарылған сульфид кендерін жерасты ұзақ сақтау олардың байыту үдірістерін нашарлатады. Сульфид кендерінің технологиясы тұрғысында аса маңызды қасиеттеріне жататындары, олардың, өз-өзінен қызуы мен кейіннен жануы. Осылардың бәрі кенді қазу кезінде жерастында қалатын жоғалым щамасының өсуі және ұсатылған кендер арасына ауа кіруіне байланысты. Бұл, әсіресе сульфид кендерін құлатып қазғанда жиі кездеседі. Сондықтан, жерастында өз-өзінен жануға бейім кендерді өрт шалмауы үшін, қазымкеңістікті толық толтырмалап алу әдісін қолдану керек. Өрт болып қалған жағдайда ол аймаққа ауа жібермеу мақсатында өрт алған жерді оқшаулап бекіту керек. Жанасу дегеніміз кендердің қоршаған жыныстармен жұптасып жатуы анық немесе көмескі болып көрінуі мүмкін. Жанасу көмескі болған жағдайлардағы қазу сатысында бүйір жыныстарында пайдалы кендер қалып қоймауы үшін тексеру жұмыстары ықыятты жүргізіліуі шартты. Кейде пайдалы қазбалар компоненттері бүйір жыныстарында ұсақ, шашыранды түрінде кездеседі және олардың кен ортасында орналасуы да әртүрлі болады. Егерде өте байыған желілер бөлшектері немесе кендер ортасы болса, оларды жеке шығарған дұрыс. Жекешелеп алу жерасты кенорындарында бірнеше пайдалы қазбалар болған жағдайда да қолданылады. Кейде өте жұқа желілер мен тақталарды қазғанда кенжар ауданы жеткілікті болу үшін қоршаған жыныстарды қопару керек. Егер, осындай жағдайда пайдалы қазба мен бос жыныстар бірге алынса, оларды жаппай (бірге) алу, ал бөлек алынса жекелеп алу деп атайды. Тазартпа жұмысы жүргізіліп жатқан кезде пайдалы қазбаларға бос жыныстар қосылып кетсе, ондай кендерді сұйылған, өндіруге зиянды кендер деп атайды. Егерде қоршаған жыныстар ішінде шашыранды пайдалы қазбалар болса, онда суйылған кен ішіндегі пайдалы қазбалар бос жыныстардағы шашыранды кендер есебінен көбейеді. Қоршаған жыныстардың араласу шегі, кен жұмыстары мен байыту үдірістеріне сәйкес келетін техника-экономикалық көрсеткіштермен анықталады. жүктеу/скачать 5,62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|