ПЕЧАТНОЕ И ЗВУЧАЩЕЕ СЛОВО

 
 
101 
(1940 г.), «География» (1940 г.) и другие  – изданы в Алма-Атинском 
издательстве в довоенные и военные годы. 
Многое  о  жизни  в  эвакуации  рассказывает  и  газета 
«Акмолинская  правда»  (1943  г.),  которую  тоже  сохранил  12-летний 
Нами. 
«Мне хотелось сохранить эту газету, чтобы люди знали, как мы 
жили в военное время». 
Подшивка  журнала  «Крокодил»  за  1943  год  не  только 
показывает военные карикатуры, шутки, но на отдельных страницах, 
мы можем увидеть и уроки домашних заданий Нами Шафера. 
Учебник  истории  иллюстрирует,  как  ученики  под  диктовку 
учителя  вычеркивали  имена  незаконно  репрессированных  военных 
полководцев. 
Всё  это  история,  которая  в  музее  прочитывается  не  только  по 
печатному слову, но и дух того времени передаёт «звуковая волна» с 
патефонных  пластинок,  которые  регулярно  звучат  на  наших 
литературно-музыкальных вечерах. 
Одно  дополняет  другое  и  даёт  то  представление,  чем  жила 
страна, что читала, что слушала. 
Журнал  «Крокодил»  (февраль-март  1942  г.)  посвящен  военной 
тематике и карикатурам (ими журнал изобилует), стихи и зарисовки, 
выдержки  из  писем  немецких  солдат.  В  рубрике  «Полевая  почта» 
напечатаны письма из действующей Красной армии. 
Совсем  другое  настроение  мы  чувствуем  уже  на  страницах 
журнала «Крокодил» мая 1945 года. Тема конца войны и расправы над 
гитлеровцами в каждом очерке, рисунке. 
Ежемесячный  журнал  для  детей  «Пионер»  1945  года  печатал 
повесть Ильиной «Четвёртая высота» о Гуле Королёвой. 
Заслуживает внимание и то, что коллекционер сохранил в своей 
частной  коллекции  подшивки  журналов:  «Москва»,  «Наш 
современник»,  «Знамя»,  «Иностранная  литература»,  «Волна», 
«Дружба  народов»,  «Звезда»,  «Новый  мир»  40-50-80-х  годов 
прошлого столетия. 
Сегодня  не  многие  публичные  библиотеки  могут  предложить 
такой материал. 
А  коллекционер  Шафер  Наум  Григорьевич даёт  нам  всем  урок 
бережного отношения и обращения с печатным словом. 
В  его  же  коллекции  мы  имеем  возможность  проследить  и 
историю  республиканского  литературного  журнала  «Простор», 
который  в  30-е  годы  прошлого  столетия  выходил  под  названием 

 
 
102 
«Литературный  Казахстан»,  затем  «Казахстан»,  с  1954  года 
«Советский Казахстан», а после уже стал выходить «Простор». 
В журнале «Казахстан» № 4, 1946 года была напечатана повесть 
Габита Мусрепова «Казахский батыр», очерк Ивана Шухова «Повесть 
о Темир-Тау». 
В  журнале  «Советский  Казахстан»  №  6,  1954  года    впервые 
начал печататься  и студент КазГУ Наум Шафер. В этом номере была 
опубликована  его  статья  «Основоположник  русской  классической 
музыки» (к 150-летию со дня рождения М.И. Глинки). 
Журнал  «Музыкальная  жизнь»  представлен  с  1959  года  и  до 
сегодняшних дней. 
В книжном фонде имеется литература многих народностей. Это 
еврейская и казахская литература, украинская и узбекская, молдавская 
и киргизская, и другие. 
Всемирная  мировая  литература  представлена  полными 
собраниями  сочинений  классиков:  М.  Горького,  Ф.М.  Достоевского, 
Вс. Иванова, М. Твена и других. 
Доброй традицией в музее становится отмечать день рождения и 
день памяти Александра Сергеевича Пушкина. В эти дни звучат стихи 
и  сказки  поэта.    После  прослушивания  записей  его  произведений, 
учащиеся читают его стихи и сказки по книгам библиотечного фонда. 
С  воспитанниками  детского  приюта  и  учащимися  художественной 
школы  мы  практикуем  урок  «Слушая  сказки  А.С.  Пушкина».  Дети 
рисуют  свои  впечатления  после  прослушивания,  а  потом  защищают 
проекты. Это оживляет восприятие, идёт обмен впечатлениями. 
К  празднику  Наурыз  с  детской  аудиторией  читаем  и  слушаем 
казахские народные сказки, знакомим с истоками народной музыки. 
В  преддверие  праздника  Наурыз  мы  отмечаем  и  Всемирный 
день  поэзии,  проводим  литературно-музыкальные  композиции 
совместно  со  студентами  педагогического  института,  ИНЕУ.  В  эти 
дни  у  нас  проходят  встречи  с  павлодарскими  поэтами,  презентации 
новых  сборников  стихов  молодых  поэтов.  В  этом  году  прошли 
встречи  с  поэтами  Евгением  Лумповым,  Евгением  Узденским, 
Талгатом Гариповым.  
На  пластинках  представлены  и  литературно-драматические 
записи многих спектаклей в исполнении ведущих актеров московских 
театров  Яхонтова,  Турчинова,  Качалова,  Гиацинтовой,  а  также 
выступления  поэтов  Евтушенко,  Ахмадуллиной,  Вознесенского, 
Сулейменова и других. 
Весь  этот  материал  книги,  газеты,  журналы,  пластинки  могут 
быть хорошим дополнением, приложением к урокам словесности. 

 
 
103 
Пластинка, как и книга, воспитывает хороший вкус. 
Грамзаписи,  вопреки  сложившемуся  мнению,  не  покинут 
музыкальный рынок XXI века. 
Грамзапись – зеркало культуры жизни, общества. 
По  материалам  фондов  музея  мы  формируем  свои  проекты.  К 
юбилейным  датам  поэтов  и  писателей  подготовлены  сборники: 
«Суждено  мне  неуёмной  песней  в  этом  мире  прозвенеть»  (по 
творчеству Павла Васильева), «Моим стихам, как драгоценным винам 
настанет  свой  черёд»  (по  творчеству  Марины  Цветаевой),  «Всегда 
современен»  (по  творчеству  Ф.М.  Достоевского),  «Писатели  детям» 
(стихи  в  исполнении  Агнии  Барто,  Самуила  Маршака,  Сергея 
Михалкова и других). 
Запасы музея неисчерпаемы. 
Коллекцией гордится не только Павлодар, но и весь Казахстан. 
Она открыта для ценителей прекрасного печатного и звучащего слова, 
дарит всем радость общения и многие «Дом-музей Шафера» для себя 
считают ориентиром. 
«И пусть бежит волшебная иголка, 
Назад по кругу, по дорожкам лет». 
 
 
 
 
 
 
 
В. Семерьянов.   
 
 
 
 
С. ЕЛУБАЙДЫҢ «ЖАЛҒАН ДҮНИЕ» РОМАНЫНДАҒЫ 
КӨРКЕМ УАҚЫТ ПЕН КЕҢІСТІК ЖӘНЕ КЕЙІПКЕР 
 
Б.Ш. Құралқанова 
ПМПИ, Павлодар қаласы 
 
2009 жылы үздік тарихи шығарма болып танылған С.Елубайдың 
қазақ прозасында өзіндік із қалдырған, тақырыбы тың, ойы өзекті «Ақ 
боз үй» трилогиясы – ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы ашаршылық 
нәубетін  тұтас  қамтыған,  қазақ  халқының  басынан  өткен  қасіретті 
зұлмат  жылдарды,  Кеңес  заманының  зардаптарын  жан-жақты 
суреттеген  ірі  туынды.  З.Қабдоловтың:  “Үш  туынды  да  қаламгердің 
қайсар  батылдығынан,  керек  десеңіз,  батырлығынан  туған”,  –  деп 
жазуы  тегін  емес.  Трилогияның  алғашқы  екі  кітабы  –  «Ақ  боз  үй» 
және  «Мінәжат»  романдарында  қазақ  халқының  рухани  өміріндегі 
тауқыметі,  қасіреті  мол  тарихи  уақыттың  бейнесі  шынайы  берілген. 
Сюжеттік  және  тарихи  уақыттың  сабақтастығы,  сәйкестігі  жазушы 
романдарындағы  тарихилық  ұстанымын,  дәуір  келбетін  сомдаған 

 
 
104 
реалистік  шеберлігін  паш  етеді.  «Ақ  боз  үй»,  «Мінәжат» 
романдарындағы  алуан  түрлі  дамыған  оқиға  желісі  трилогияның 
үшінші  кітабы  –  «Жалған  дүние»  романында  бір  арнаға  құйылып, 
шарықтау  шегіне  жетеді.  Осы  орайда  белгілі  жазушы  Ә.Кекілбаев: 
«Сырттай қарағанда, трилогияны құрайтын үш шығарма барған сайын 
сиырқұйымшақтанып бара жатқан сияқтанады. Бірақ, бұл – автордың 
әдейі таңдап алған концептуалдық жүйесі. «Ақ боз үйдегі» ашық тап 
тартысында  атой  салып  айқасқан  ата  жаулар  «Мінажатта»  бірін-бірі 
аяқтан шалып, сырттан шот салысқан сұрқия сатқындыққа бой ұрады. 
Алғашқы шығармадағы ашық көзқарастар шайқасы екінші шығармада 
астыртын  бақталастықпен  алмасады.  Екеуінің  тұсында  да  жағымды, 
жағымсыз кейіпкерлер  қайдағы  бір  әлеуметтік  терминдерді  көлденең 
тартып,  әңгімені  әлеуметтік  мүдделер  шарпылысына  меңзейді.  Ал 
«Жалған дүниеде» ол ұғымдардың өздері де жайдақ көзбояушылыққа 
ауысқан.  Адамдар  арасындағы  бірінің  қанын  бірі  байқатпай  сорған 
итыржылқыңдар қайдағы бір дүниеқоңыздық пен баққұмарлық бақай 
есептен өрбіп жатқандай. Кейіпкерлердің көпшілігі жау деуге де, дос 
деуге  де  сәйкеспейтіндей»  [1],  -  деп  жазады.  Шындығында  да, 
«Жалған  дүниенің»  өзінің  аты  айтып  тұрғандай,  экзистенциалистік 
сарыны,  философиялық  астары  қалың.  Алғашқы  екі  романға 
қарағанда  «Жалған  дүние»  романында  тарихи  оқиғаларды 
суреттеуден  гөрі  кейіпкерлердің  ішкі  болмысына  үңілу  басым.  Осы 
тұрғыда  жазушы  тарихи  уақыттың  кейіпкер  санасындағы  таңбасын 
бейнелеуге ойысады. Сол себепті біз романдағы характер даралаудағы 
көркем уақыт пен кеңістіктің маңызына назар аудармақпыз. 
Жалпы,  әдебиеттану  ғылымында  көркем  уақыт  пен  кеңістік 
мәселесі - өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Ғалымдар уақыт 
пен  кеңістік  ақиқат  өмірдің  маңызды  сипаты  екенін,  адамның  сана-
сезімін,  тұрмыс-тіршілігін  қамти  отырып,  көркем  шығарманың  өмір 
сүруінің  шарттары  болып  табылатынын;  жазушы  дүниетанымының 
қалыптасуында  маңызды  рөл  атқаратынын;  көркем  туындының  ішкі 
заңдылықтарын  белгілей  отырып,  шығарманың  жанрлық  табиғатын 
анықтауда,  сюжеттік-композициялық 
құрылымын 
айқындауда, 
кейіпкер  бейнесін  ашуда  негізгі  көрсеткіштердің  бірі  болатындығын 
баса 
айтады. 
Әр 
ұлт 
әдебиетінің 
есейгендігі, 
өскендігі, 
кемелденгендігі,  толысқандығы  –  оның  уақыт  пен  кеңістік 
категорияларын әдеби құрал ретінде пайдалану дәрежесінен көрінетіні 
анық.  
«Жалған  дүние»  романында  негізгі  салмақ  характерлерге 
түсетіндіктен, 
көркем 
уақыт 
категориясының 
көмегімен 
характерлердің даму ерекшеліктерін түсіндіруге болады.  

 
 
105 
Романда психологизмге қарай бет бұру, оның ішкі монолог, ой 
ағыны тәрізді компоненттеріне деген қызығушылық анық байқалады. 
Мұның  өзі  басты  кейіпкер  Едігенің  тасасында  автор  тұрғандай  әсер 
қалдырады.  Автор  Едіге  тағдыры  арқылы  ғалам  сырына,  адамзат 
тағдырына  көз  тігіп,  адамның  өмірдегі  орны  туралы  терең 
философиялық ой түйеді. Едіге – он бес тараудан тұратын романның 
идеялық-композициялық  тұтастығын  қамтамасыз  еткен  басты 
кейіпкерлердің  бірі.  Екінші  кітаптың  соңына  қарай  тағдыры  белгісіз 
болып  қалған  Едігемен  оқырман  үшінші  кітапта  жер  ортасы  жасына 
келген  тұста  қайта  ұшырасады.  Мұнда  Едігенің  тығырыққа,  тұйыққа 
тірелуі  бой  көрсетеді.  Едігенің  неліктен  рухани  дағдарысқа  тап 
болғаны  туралы  суреттелетін  уақыт  шексіз болғандықтан,  суреттеуге 
кететін  уақытты  қысқарта  түсу  үшін  авторлық  уақыт  тұрғысынан  – 
көркемдік  уақытты  пайдаланады.  Яғни  концептуалды  уақыт 
лирикалық  шегініс  арқылы  сюжеттік  уақытқа  ауысады  да,  суреттеу 
уақыты  қысқарады  әрі  уақыт  үзілмелілігі  пайда  болады.  Осының 
нәтижесінде сюжеттік уақыт сығымдалып, онда обьективтік уақыт пен 
субьективтік  уақыт  (кейіпкер  уақыты)  күрделі  қарым-қатынаста 
беріледі.  Мұнда  кейіпкер  уақыты  (немесе  жеке  уақыт)  кейіпкердің 
субьективті  уақытын  ғана  емес,  оның  өмірбаяндық  уақытын  да 
қамтиды,  сонымен  бірге  кейіпкердің  қоршаған  ортамен  қарым-
қатынасын,  оның  характерінің  даму  ерекшеліктерін  де  көрсетеді.  Бір 
ерекшелігі романда Едіге характерінің өзгеру, даму эволюциясы ұзақ-
сонар  баяндалмайды.  Едігенің  жеке  уақыты  жазушы  тарапынан 
қысқаша  баяндалып,  онда  да  Едігенің  естелігі  түрінде  беріледі: 
«Кезінде мектепті Қарақалпақта бітіріп, Едіге, арман айдап осы қалаға 
келген.  Көшесі  құжынаған  адам  мен  автокөлікке  толы  үлкен  шаһар. 
Балалық шағында адамдардан көп теперіш көрген Едіге ендігі жерде 
ешкімнің  тепкісінде  болғысы  келмейтін.  Бұл  өмірде  қорғансыз 
болғаннан артық қорлық жоқ. Бұны күрес майданына айдап салған да 
сол  қорқыныш,  сол  үрей  еді.  ...Сол  күндерден  бастап  бір  бітпейтін 
тіршілік  үшін  арпалыс  басталды.  Сол  күндерден  бері,  мінеки, 
дөңгеленіп ширек ғасыр өтіпті» [2, 462 б.].  
Осылайша күйбең тіршілік, басқалардан қалмау Едігенің мінез-
құлқында,  наным-сенімінде  жаңа  көзқарастар  қалыптастырады.  Едіге 
де  заманның  ыңғайына  қарай  бейімделе  бастаған  еді.  Оның 
өзгелерден гөрі табандырақ, өз ұстанымдарына адал, шыншыл болуға 
тырысуының өзі Назыкешке жасаған опасыздығынан бастап іші түтін, 
сырты  бүтін  көзбояушы  өзімшілдікке,  күйкілікке  айналып  кеткендей 
болады.  Жазушы  уақыттың  құдіретті  күшін,  әрі  өткенді  ұмыттыра 
алатын,  әрі  жүрек  түкпірінде  көмескіленген  елестерді  жаңғырта 

 
 
106 
алатын қарама-қайшылықты қасиетін Едіге образы арқылы айшықтай 
түскен.  Осы  орайда  автор  түс  көру  тәсілін  шебер  пайдалана  білген. 
Едіге  түсінде  ең  бір  бақытты  шағы  балалық  шағына  оралып,  бірінен 
бірі  өткен  қайсар  жандар  -  әжесі  Дәуапа,  әкесі  Бұлыш,  анасы 
Балқиямен - сусылдаған құмның бір пұшпағында сүйектері жинаусыз 
қалған  бейбақ  жақындарымен  қауышу  сәті  кілт  үзіліп,  «...әлдебір 
тобырлы жиынның үстінен шықты. Солардың арасында Назыкен жүр. 
Қолында  көтерген  нәрестесі.  Едігені  іздейді.  Қарап  тұр.  Ұл  бала. 
Балпанақтай.  Едіге  жаны  қыдырып,  кісі-кісі  арасымен  қояндай 
құнтиып безіп берді. Сасқаны сонша, аяғы қайшыланып кетті де, бір 
кезде омақаса құлады. Басы төмен қарап қараңғы тұңғиыққа шырқай 
құлады»  [2,  456  б.].  Бұл  тұста  әдеби  түс  кейіпкердің  болмыс-бітімін, 
ішкі  ой  иірімдерінің  құпия  қалтарыстарын  психологиялық,  сезімдік 
тұрғыдан әшкере етеді. Себебі өз ұстанымы мен көзқарасын қорғауда 
табандылық  таныта  алмаған,  ел  өсегінен  қорқып,  жалған  намысын 
жоғалтқысы  келмей  әлі  дүниеге  келмеген  баласынан  теріс  айналған 
Едіге  артына  ұрпақ  қалдыруға  құқылы  болмай  шығады.  Осы  түстен 
кейін-ақ Едігенің көңілін қорқыныш, үрей билейді, күндердің күнінде 
ақиқатпен  бетпе-бет  келетінін,  бұл  дүниенің  жалған  екенін 
түсінгендей болады. 
Едігенің тығырыққа тірелуі мен одан шығудың жолын шарқ ұра 
іздеуі  оның  Өктем  Үнмен  арасындағы  диалог  барысында  даму 
үстінде, қозғалыста беріледі. Едіге ақырғы көз жұмар алдындағы көп 
арпалыс,  көп  толғаныстарының  бірінде  өзінің  өлімін  тұрлаусыз 
қоғамнан көретінін айтады. Оны өз жендетіне балайды: «...Жас елуден 
аунапты.  Сол  ширек  ғасырға  созылған  күрес  қорытындысы  «Отыз 
екінші жыл» болуға тиіс еді. Бұл кітап сөз майданында ширек ғасыр 
күрескен    Едігенің  жеңісі  болуға  тиіс  еді.  Бірақ  мына  заман,  мына 
қоғам  оның  бұл  жеңісін  теріс  қылды.  Маңдайдан  ұрып,  майып 
қылды....  Ойлап  қараса,  жас  шағында  теперішті  адамнан  көрсе,  енді, 
жасамыш  шағында  теперішті  заманнан  көріп  келеді  екен.  Биікке 
ұмтылған  екен,  төбесі  жеткізбепті,  тереңге  ұмтылған  екен,  тереңі 
жеткізбепті» [2, 462 б.].  
Романда  сыртқы  әлеуметтік  трагедия  ішкі  трагедияға  ауысып, 
«әлеуметтік» уақыт-кеңістік пен субьективтік уақыт-кеңістік жымдаса 
түседі.  Бас  кейіпкер  де  өзінің  жан  дүниесіне  адам  еркін  тұсаулаған, 
өзінің  белгілі  бір  заңдылықтары  бар  «әлеуметтік»  кеңістікте  емес, 
алып  кеңістікпен  бетпе-бет,  жеке  келгенде  үңіледі.  Осы  табиғат 
кеңістігі  мәңгілік  ғарыш  әлемнің  кішірейтіп  алынған  моделі, 
сондықтан  алып  кеңістік  –  табиғат  аясында  жалғыз  қалған  адам  өзін 
мәңгілік дүниенің титімдей, елеусіз бөлігіндей сезінеді: «Ақыл жетпес 

 
 
107 
алапат  кеңістік  өз  табаны  астындағы  мынау  бір  қылтанақтай  жан 
иесіне  –  Едігеге  қарап  тебіренеді.  Өзінің  ешбір  өлшемге  симас, 
уақытқа  симас  шексіздік  мәңгілік  болмысынан  хабар  береді»  [2,  507 
б.]. Едігенің адамның жаратылыс алдындағы шарасыздығы, дүниенің 
жалғандығы,  өткіншілігі  турасындағы  толғамдары  осы  мәңгілік 
кеңістікпен  оңаша  қалғанда  ағытылуы  тегін  емес.  Сөйтіп  Едігенің 
философиялық  толғаныстары  әлеуметтік,  тарихи-нақты  бағдардан, 
уақыттан тыс жалпы адамзаттық мазмұнға ауысады.  
Кейіпкер  тағдырының  дағдарысқа  ұшыраған  психологиялық 
хал-ахуалы  эпикалық  баяндау  арқылы  түсіндірілген.  Романның 
сюжеттік-композициялық  құрылымын  сабақтастыратын  бас  кейіпкер 
тағдырындағы  осы  дағдарысты  жағдай  оның  бүкіл  күйзелістерінің 
аяқталу  сәтін,  бақиға  көшуін  тездеткендей  әсер  береді.  Далада 
өткізген бір түн Едіге характерін күрт өзгертеді. Әрине, бұл бір сәттегі 
өзгеріс  емес,  ұзақ  жылдар  бойы  Едігенің  санасындағы  толғаныс  пен 
тебіреністің,  ашу  мен  ызаның,  күйініштің  бітеу  жараға  айналған  соң 
сыздап  жарылуы:  «Енді  жетер,  осы  тыртыңдағаны.  Қарасын 
батырады.  Екі  қолын  тас  төбесіне  қойып,  бас  ауған  жаққа  кетеді. 
Сөйтіп,  мәселені  «шешеді».  Мына  қым-қуат,  аласапыран  шудан  азат 
болады. Мәңгі азат болады. Бұған кер заман сыртын берген екен, бұл 
неге сол кер заманға сыртын бермеске?! Едігемен ұстасқан, Едігемен 
тістескен  заман!!!  Кер  заман!!!  Мен  жеңілдім!  Сен  жеңдің!  Мен 
жалғыз  да,  сен  –  көпсің.  Сен  қал!  Мен  кеттім!  Қарамды  батырдым. 
Қош!!! [2, 511 б.] 
Сюжеттік  желідегі  бұл  жолдар  Едіге  болмысындағы, 
санасындағы  шырқау  биікті  ғана  емес,  тіпті  бүкіл  трилогияға  енген 
романдардың  сюжеттік  арнасындағы  шарықтау  шегін  көрсететін 
композициялық ерекшелікті байқатып тұр. Тіршілік ортасынан далаға 
–  ашық  кеңістікке  қашқан  Едіге  тек  «әлеуметтік»  кеңістіктен  ғана 
емес,  өзінің  субьективтік  уақыт-кеңістік  қоршауынан  құтылғысы 
келеді.  Сюжеттік  арнада  ұзақ  азаптанған  Едігенің  тағдыры  немен 
тынатыны оқырманға белгілі сияқты. Ол - өлім.  
Адам трагедиясы, адамның физикалық та, рухани да құлдырауы, 
адамның  тұла  бойын  меңдеп  алған  кеселдер,  тығырыққа  тірелген 
адамның  бұл  дүниеден  өтіп,  жанының  тынышталуы,  т.с.с.  әлем 
әдебиетінде  айрықша  орын  алатын  мәселелер.  С.Елубай  да 
кейіпкерінің ішіне үңіле отырып, оның өмірдегі орнын бағалауға, сол 
арқылы  қоғамдағы  кері  қозғалыстардың  сырын  ашуға  ұмтылады. 
Едіге  трагедиясының  құпиясы  да  осы  қоршаған  орта  болмысында 
жатыр.  Достоевский  шығармашылығын  зерттеген  Н.Кашина  былай 
деп  жазады:  «...Трагическое  мироощущение  возникает  в  результате 

 
 
108 
недовольства  реальной  социальной  действительностью.  Оно  может 
вызываться 
неудовлетворительность 
личности 
собственным 
положением в социальной среде, но истинно трагическое, «высокое» 
мироощущение  существует  тогда,  когда  главным  основанием 
неприятия  мира  является  не  собственное  благополучие,  а  страдания 
других людей, общее несоответствие действительности имеющимся у 
личности идеалам» [3, 176 б.]. 
Қарап  отырсақ,  Едігенің  трагедиясы  –  адам  мен  заманның 
келіспеушілігінен, үндестік таппағандығынан болатын трагедия. Едіге 
өз  өлімі  арқылы  үкім  шығарады,  сөйтіп  мәңгілік  уақыт-кеңістікпен 
табысады. 
 
Әдебиет 
1. Кекілбаев Ә. Ақ боз үй қонған асу бел // Егемен Қазақстан. – 2007.- 21 
наурыз.  
2. Елубай С. Ақ боз үй: Роман-трилогия. - Алматы: Атамұра, 2008. – 520 - 
б. 
3.  Кашина  Н.  Человек  в  творчестве  Ф.М.Достоевского.  –  Москва: 
Художественная литература, 1986. - 318с. 
 
 
 
КЕҢШІЛІК МЫРЗАБЕКОВ ПОЭЗИЯСЫ 
 
А.Қ. Қайрат, Б.Ш. Құралқанова  
ПМПИ, Павлодар қаласы 
 
Қазақ  поэзиясында  өзіндік  із  қалдырған,  қайталанбас  дербес 
мәнерімен  танылған  ақындардың  бірі  -  К.Мырзабеков.  Ақын 
шығармашылығы  монографиялық  зерттеудің  нысаны  болмағанымен, 
мерзімді басылымдарда Н.Оразилин, Б.Сарбалаев, Б.Майтанов тәрізді 
сыншылардың,  А.Кеңшілікұлының  естелік  мақалалары  жарық  көрді. 
Дарынды  ақын    Кеңшілік  Мырзабеков  өз  туындыларында  өмірдің 
алуан  құбылыстарын  негізгі  нысанаға  алып,  қазақ  поэзиясының 
көкжиегін  кеңейтті,  ақынның  пішіндік,  мазмұндық  ізденістері 
нәтижесінде  туған  жыр  жинақтары  оқырман  қауымның  ыстық 
ықыласына бөленді.  
Ақындық  ерекшелік  дегенді  дара  стиль  деп  бағамдасақ, 
Кеңшілік  ақын  да  дарын  қуатымен  дербес  стиль  қалыптастырған 
қаламгер.  Ақынның  әр  жылдары  жарық  көрген    жинақтары  –  «Іңкәр 
дүние»  (1972),  «Көктем  көкжиегі»  (1978),  «Қасиетті  қас-қағым» 
(1985), «Дүбірлі дәурен» (1978), «Ауыл мен Астана» (1984), «Балалық 

 
 
109 
шақ  балладалары»  (1986)  -  қаламгердің  ізденісі  мен  жетістігін, 
ақындық шеберлігін танытқан дүниелер болды.  
К.Мырзабеков  поэзиясындағы  суреткерлік  шеберлігін,  дара 
стилін    айқындайтын  арналы  сала  –  сюжетті  өлеңдері.  Әдебиетші 
ғалым  Қ.П.Жүсіп  лирикадағы  сюжет,  оның  өзіндік  ерекшеліктері 
туралы  былай  деп  жазады:  «Эпоста  адамдар  қарым-қатынасы 
неғұрлым кең алынады да, ол қатынастың туа бастауы, биігіне жетуі, 
аяғыны жетуі, бәрі қамтылады. Ал лирика соның бәрін алмайды, үнемі 
бір сәтін ғана бөліп көрсетеді» [1, 112 б.].  
Ақынның  сюжетті  өлеңдеріне    «Ақ  көйлек»,  «Апам»,  «Анар», 
«Тобық»,  «Жолда»  т.б.  өлеңдерін  жатқызуға  болады.  Мәселен, 
сыншылар  назарына  көп  іліккен  «Ақ  көйлек»  өлеңі  -  астарлы, 
ишаралы  өлең.  Өлеңнің  өзі  астарлы  бір  ойға  мегзейді.  Ақынның 
қылаусыз сезімі, тап-таза көңілі, жүрек бұлқынысы өлең құрылымын 
тұтасымен жанды суретке айналдырып, ерекше бір әсер қалдырады.  
Қаладан көкем әкелген маған ақ көйлек, 
Жұп-жұқа сәтен, өзіме ғана шақ көйлек.  
Ойлайтын едім, дәл мұндай мата жоқ қой деп, 
Киер-ем  күнде  ...  ауылда,  әттең,  көп  той  жоқ  [1,  79],  -  деген 
жолдармен басталатын өлең әрі қарай ақынның сол ақ көйлекке деген 
ерекше  сүйіспеншілігімен  өріліп  келіп,  алаңсыз,  қылаусыз 
балалықтың белгісіндей болған ақ көйлектің «қап-қара топас құйынға 
жем  болғаны»  тебіреніспен  суреттеледі.  Ақ  көйлекпен  бірге  кеткен 
балалық дәурен лирикалық қаһарманның көңіліне қаяу түсіреді:  
Қара бет құйын құлдилап төмен жөңкіліп, 
Соңынан мен де өшкенше өкпем ентігіп, 
Жеткізбей маған көңілімдей аппақ көйлегім, 
Бозбала болдым. Балалық көңілім мертігіп... [1, 81] 
К.Мырзабеков 
лирикасы 
сыршылдығымен, 
сезімтал 
сергектігімен 
ерекшеленеді. 
Ақынның 
лирикалық 
қаһарман 
тұлғалаудағы  стильдік  ізденісі  өзгеше  көзге  түседі.  Ақын 
лирикасындағы  қаһарман  -  табиғатқа  барынша  жақын,  табиғат 
құбылысын  қалтқысыз  бағып,  оның  әрбір  сәтін  көңіл-күйімен 
үндестіріп,  қазақы  тірліктің  ортасынан  қайнап  шыққан,  сағыныш 
сезімімен өмірді сүйе білген сыршыл тұлға.  
Ақын  өлеңдерінде  символға  ұласқан  табиғат  құбылысы,  уақыт 
мезгілі  лирикалық  қаһарманның  көңіл-күйімен  астасып,  тығыз 
бірлікте бейнеленеді: 
Қараңғы түсті. 
Көз байланады, 
Түнге айналады төңірек. 

 
 
110 
Аспанда жұлдыз маздай жанады. 
Әдеттегіден көбірек. 
Бір қарағанда кәдімгі түн көрінісі қарапайым суретпен берілген 
тәрізді.  Алайда  «аспанда  жұлдыздың  әдеттегіден  көбірек  маздай 
жануы»  деген  лирикалық  қаһарман  көңілі  қабылдаған  суреттен, 
бейнелі жолдардан ақын романтикасы терең таныла түседі.  
Енді  ақын  лирикасының  көркемдік  ерекшеліктеріне  тоқталсақ, 
басқа  ақындардан  өзгешеленетін  даралығын  анық  байқаймыз.  Ақын 
лирикасында    шендестіру,  қайталау  тәсілі  маңызды  орын  алады. 
К.Мырзабеков  өлеңдерінде    қайталаудың  барлық  түрлері  кездесумен 
бірге,  сол  қайталаулар  бір-бірімен  сабақтасып,  күрделенген  сипатта 
жиі  көрініс  береді.  Сондай-ақ  дыбыстық  қайталау  да  ақын 
өлеңдерінде  көркемдік  мәнге  ие.  «Анар»  өлеңіндегі  дауыссыз 
дыбыстардың 
қайталануы 
(аллитерация), 
ішінара 
дауысты 
дыбыстардың  қайталануы  (ассонанс)  лирикалық  қаһарман  сезімін 
әсерлі бейнелеуде маңызды орынға алады.  
Томардан түскен шоққа ұсап, 
Томсарып көзің жанғанда, 
Тай-сезіміңе ноқта сап, 
Тулатпай ұстап алғанда [1, 9]. 
 
Жаға мен жеңнен жел гулеп, 
Жел тиген етек желпілдеп, 
Ақ жапа тердік арқаға, 
Алаша  қапшық  төркіндеп  [1,10],-  деген  өлең  жолдарындағы 
дауысты,  дауыссыз  дыбыстардың    қайталануы  өлеңнің  көркемдігіне 
нәр беріп тұрғаны анық.  
К.Мырзабеков  өлеңдерінде  кездесетін  психологиялық  егіздеу 
тәсілі тұспалдаумен, ауыстырумен  ұласып жатады. Ақын өлеңдерінің 
көркемдік  жүйесінде  егіздеу  түрлері  қатарласа  келетін  тұстар  бар. 
«Құрақ  жыры»  өлеңі  -  әрі  психологиялық,  әрі  синтаксистік 
параллелизм үлгісімен жазылған:  
Көл жиектеп желкілдейтін көк құрақ, 
Жел иектеп селкілдейтін көк құрақ. 
Өсе-өсе қамыс болдың сен міне, 
Өсе-өсе жігіт болдым мен міне [1, 42]. 
Өлеңнің соңғы шумағында  философиялық түйін жасалады: 
Ей, жас құрақ, біздегі сәл айырма, 
Адамға тән ...мен айтпай-ақ пайымда. 
Біздің жыр да сендерге ұқсас, тек қана, 
Әр дауыспен айтылатын қайырма [1, 42].  

 
 
111 
Екі  құбылыс  салыстырыла,  егізделе  келе,  тіршілік,  ғұмыр 
заңдылығын  танытар  тұжырым  осылайша  шығарылады.  Тағдыр  мен 
табиғат ақын үшін егіз құбылыс.  
Қара  бұлтты үйіріп, селмен ұрып, 
Дауылымен түйіліп, желмен ұрып, 
Тағдыр мені тезіне салып  алып,  
Жібергісі келеді «пенде» қылып.  
 
Бұлт артында білдім мен шуақ барын, 
Дауыл ғой деп- дәмемді құлатпадым [1, 136]. 
Өлең жолдарынан көріп отырғанымыздай, тағдырды табиғатпен 
ұқсастыра  отырып,  табиғатқа  тән  әрекетті  тағдыр  әрекеті  түрінде 
сипаттау арқылы психологиялық егіздеу тәсілі туындаған, және де бұл 
жерде символ, яғни тұспалдау да көрінеді. Психологиялық  егіздеудің 
маңызды    көркемдік  қызметі  құбылыстарды,  заттарды  егіздей, 
салыстыра  суреттеу  арқылы    адам  санасына  әсер  етер,  эстетикалық 
ләззат  берер  поэтикалық  сурет  туындату  болса,  ақын  бұл  тәсілдің 
мүмкіндігін өзінің лирикалық туындылары арқылы кеңейте түскен.  
Қарама-қарсы  ұғымдар  мен  құбылыстарды  қатарластыра 
қолданатын  шендестіру  тәсілі  де  К.Мырзабеков  өлеңдерінде  жиі 
кездеседі. 
Асқынып ағатын бұлағың, 
Бастығып қалған ба, шырағым. 
Басылмай келіп-ем құмарым. 
Басыңа жеттім де құладым. 
 
Баяғы ағысың қайда асау, 
Булығып жатыр ма, бар  ма сау?!  [1, 26]. 
Өлеңде  шендестіру  табиғат  пен  адам  болмысындағы  қарама-
қарсы әрекеттерге байланысты көрініс тапқан. Лирикалық кейіпкердің 
сабырсыз, алабұртып келген сәтіне бір кездегі асау ағысты бұлақтың 
саябырсып,  ағысының  баяулап  қалуы  шендестіріледі.  Сол  арқылы 
тұтастай  тынымсыз  өмір,  мазасыз  сезім  бейнеленеді.  Қарама-қарсы 
ұғымдар  мен  әрекеттер  ақын  өлеңінде  қарама-қайшылықты  сезімдер 
арпалысын беру мақсатында жұмсалған: 
Шабандарға бұйрық іс - бүлкіл аяқ, 
Жараулардың жүйрігі алдымда жүр. 
 
Жүрген жолды өрде де, ылдида да, 
Күндер болды малтыққан, құлдилаған. 

 
 
112 
К.  Мырзабеков  өлеңдеріндегі  қайталау,  шендестіру,  егіздеу 
тәсілі  ақын  тіліне  тән  өнекпен  бедерленіп,  сыршыл  лирикалық 
өлеңдердің дүниеге келуінн негізгі тірек болғаны анық. 
Өлеңдерінен  ауыл  тіршілігі,  табиғат  суреті  көп  орын  алатын 
К.Мырзабеков  стиліне  тән  ерекшеліктердің  бірі  -  сол  табиғи  тірлікті 
суреттеудегі  ауыстырулар  жүйесі.  «Он  жыл  ғой»    өлеңіндегі 
ауыстырулар  ақынның  поэтикалық  әлемін  таныта  түсуге  мысал  бола 
алады:. 
«Япыр-ай, содан бері он жыл уақыт»- 
Дедім де, демім шықпай қалдым қатып.  
Ғұмырдың кештім екен қанша жолын,  
Арбасын тіршіліктің салдырлатып. 
Өлең  жолдарындағы  «ғұмыр  жолы»,  «тіршілік  арбасы»  - 
Кеңшілік  ақында  ғана  ұшырасар  ауыстырулар.  Сондай-ақ,  өлеңдегі  
«тағдыр  заңы»,  «дүние-көкпар»    қолданыстары  да  ақынның 
поэтикалық қарымын танытар суретті сөздер: 
Тағдырдың заңы қандай тастай қатты... 
Келемін дүние-көкпар додасында. 
Кеңшілік қаламынан көркемдік бояуы қалың, сезімге суарылған 
өлеңдер көптеп туған.  
К.  Мырзабеков  тек  лирик  ақын  ғана  емес,  шебер  эпик  ақын. 
«Сарыөзек  сағыныш»  атты  поэмасы  аналарға  арналған.  Соғысқа 
аттанған  әкені  сағынған  қасіретті  ана  мен  шеркөкірек  баланың  жан 
дүниесі  сезімталдықпен  жырланды.  Ауыр  тарихи  кезең  сол  уақыт 
құрбандарының отбасына, туған туыстарының жүрегіне айықпас жара 
салғаны, көңіліне қаяу түсіргені, тағдыр тауқыметі ақын өлеңдерінде 
құрғақ  баядауға  бой  ұрмай,  ой  сүзгісінен  өткізіліп,  лирикалық 
кейіпкердің жан әлемімен әсерлі өрнектеледі. 
Жаутаңдап бала... айрылғысы жоқ анадан, 
Жылаған Ана –  
                       бұрылып теріс қараған. 
Көрші үйде құйттай көрпесін оған жабар-ау, 
Сәбиге бірақ артық жоқ туған анадан (141 
Балладалары  мен  поэмаларының  негізгі  өзегіне  айналған 
адамгершілік, қайсарлық, адалдық сияқты адами қасиеттер белгілі бір 
оқиғаның,  белгілі  бір  уқыт  шындығының  аясында  бой  көрсетіп, 
ақындық ұстанымды танытады.  
Ақынның  өнер  тақырыбына,  өнер  адамдарының    тағдырына 
арналып  жазылған  поэмалары  «Біржан  сал.  Қоянды  жәрмеңкесі», 
«Иманжүсіп»  тарихи  кезең  шындығының  бір  көріністері  деуге  де 
болады. Өнер адамының бейнесін жасаудағы көркемдік ізденістер оң 

 
 
113 
нәтиже  беріп,  Ақан  сері,  Молықбай,  күйші  жігіт,  Қорқыт  сияқты 
замана шеңберіне сыймаған тұлғалардың көркем  бейнесі жасалған.  
Көркемдік  қуат,  тіл  өрнегі  жағынан  ақынның  поэзиясы  белгілі 
бір  дәрежеде  лирикалық  сыршылдығы,  азаматтық  әуеннің  анықтығы 
тұрғысынан бағалауға тұратын дүниелер. 
 
Әдебиет 
1. Жүсіпов Қ.П. Өлең – сөздің патшасы. – Алматы: Жазушы, 1991. – 212б. 
2.  Мырзабеков  К.  Менің  мұңым  -  махаббат.  Өлеңдер  мен  поэмалар. 
Құраст.З.Ибраимқызы. -Алматы: Атамұра, 2003. - 192 б.  
 
 
 
ҒЫЛЫМДЫ БАҒЫНДЫРҒАН ҒАЛЫМ 
 
Б.Н. Мұзафаров  
ПМПИ, Павлодар қаласы 
 
Ұлы Ертістің қойнауын артқа тастап киелі де қасиетті Баянаула 
жаққа  жол  түскенде,  жалпақ  даланың  жазығы  мен  ұсақ    шоқылары 
соңында  қалып,  алдыңнан  мен  мұндайлап  Баян  таулары  көзіңе 
ұшырайды.  Осы  кезде  бойыңды  сәл  жиып,  бейне  бір  жаратылысын 
жұмбақ  қылған Жаратушы Иемізге мың да бір шүкіршілік дейсің!  
Қазақ  тарихында  аса  маңызды  орын  алатын  «Ақтабан 
шұбырынды, Алқакөл сұлама», яғни  қазақ-қалмақ  қырғыны тұсында, 
ел  болып  ақ  киізге  көтеріп  «сұңқар  құстай  түлеген»  хан  Абылайды 
Сабындыкөл  жағасында  сайлаған  да  осы  өңір  болатын.  Жалпы 
Баянаула  елі  не  бір  би-шешендермен,  абыз-жыраулардың,  жаужүрек 
батырлармен,  ғұлама  ғалымдардың,  әншілермен  қоса  ақындардың 
мекені екені белгілі. 
Міне,  осы  киелі  мекеннің  тумасы,  көрнекті  қазақ  ғалымы, 
жерлесіміз,  профессор  Хабиболла  Құсайынұлы  Оспанов  дүние  жүзі 
ғалымдарын үш рет ғылыми жаңалықтарымен таңғалдырған. 
Дүние жүзіндегі ең беделді қоғамдық ұйым саналатын Ресейдің 
Ғылыми  жаңалықтар  ашушы  авторлар  мен  өнертапқыштар 
халықаралық    қауымдастығы  (ҒЖААӨХҚ)  бұған  дейін  физика-химия 
саласында  екі  мәрте  әлемдік  жаңалық  ашқан  химия  ғылымының 
докторы,  әл-Фараби  атындағы  Қазақ  ұлттық  университетінің 
профессоры,  Нью-Йорк  академиясының  академигі,  2002  жылы  «XXI 
ғасырдың  көрнекті  ғалымы»  кітабына  енген  тәуелсіз  «Платиналы 
Тарлан» сыйлығының иегері, 22 монография авторы, кітаптарының 5-
уі  Лондонда,  2-уі  Берлинде,  1-уі  Мәскеуде  жарық  көрген.  1000-нан  

 
 
114 
аса  ғылыми  еңбегінің  115-сі  авторлық  куәлік  пен  патентке  ие 
ғалымның 
жаңа 
технологиялары 
бүгінде 
көптеген 
өндіріс 
орындарында қолданыс табуда. Орыстың белгілі оқымыстылары, тіпті 
әлем  ғалымдары  қазақ  ғалымының  бұл  жетістігіне  үлкен  таңданыс 
білдіруде [1]. 
КСРО  және  Қазақ  КСР-нің  еңбек  сіңірген  өнертапқышы 
Х.Оспановтың еңбегін дүние жүзіне белгілі ғалымдардың мойындауы, 
тек  қана  өзі  еңбек  етіп  жүрген  университетке  емес,  бүкіл 
Қазақстанның  ғылыми  өмірінде  аса  маңызды  оқиға  десек  артық 
айтқандық  болмас.  Халқымыздың  мақтанышы,  абыройы,  сондай-ақ 
химия  саласындағы  отандық  ғалымдардың  кәсіби  біліктілігіне 
берілген нағыз әділ баға деп білуіміз керек. 
Өте  сондай  қарапайым,  кішіпейіл,  ашқан  жаңалығына,  жасаған 
еңбегін  еш  бұлдамайтын,  тек  таза  ғылым  жолын  қуған  үлкен  зор  
ғалым деп білеміз. 
Ғалымның  әлемдік  деңгейде  ашқан  бірінші  жаңалығына 
қысқаша  тоқталсақ.  Демек,  қазіргі  уақытта  физикалық  химия 
саласындағы  негізгі  проблема-ол  минералдарды  қатты  заттардың 
реакцияға  түсу  қабілетін  болжау  теориясын  құру  мен  бүгінде 
қолданылып  жүрген  және  зерттелмеген  бәсекелес  реакцияның 
жылдамдығын  бағдарлау  болатын.  Міне,  осы  шешімді  табуда 
профессор  Хабиболла  Құсайынұлы  бірінші  рет  дүние  жүзінде  қатты 
заттарға  арналған  жаңа  термодинамикалық  функцияны-орташа 
атомдық энергия Гиббсінің түзілуін ұсынды. Бұл функцияның маңызы 
тек  қана  минералдардың  реакцияға  түсу  қабілетін  болжап  қана 
қоймай,  яғни,  тәжірибе  жүргізбей-ақ,  зерттелмеген  бәсекелес 
реакциялардың  еру  жылдамдығын  болжай  алады.  Мұны  қазірдің 
өзінде  ғалымның  көзі  тірісінде-ақ  «Оспановтың  ара  қатынасы»  деп 
атап кетті [2]. Ғалымның екінші ашқан жаңалығы да өте күрделі деп 
айтуға  болады.  Мәселен,  екі  сульфид  табиғатта  ылғалды  жерде 
ұшырасса,  екеуінің  ортасында  гальваникалық  эффект  пайда  болады 
екен.  Яғни,  біреуі  оң,  екіншісі  теріс  болған  жағдайда,  біріншісі 
екіншісін  еріткіштің  көмегінсіз-ақ  ерітіп  жібереді  екен.  Алайда,  осы 
қасиеттерді  ғалым  аға  алғаш  рет  зерттеп,  оның  сапалы  заңдылығын, 
сондай-ақ,  қос  сульфид  арасындағы  гальваникалық  тиімділікті 
реттестіріп  отыратын  жалпы  қағиданы  тұңғыш  рет  ұсынып,  теория 
ашқан. Осы жаңалығы үшін 2004 жылы қазақ ғалымына №255 диплом 
мен алтын медальмен марапаттаған еді. 
2009  жылы  Ресейдің  аталмыш  қауымдастығы  профессорға 
үшінші  рет  ғылымда  ашқан  үлкен  жаңалығы  үшін  №  373  дипломы 
мен және алтын медалын қоса берді. Бұл жаңалықтың маңыздылығы-

 
 
115 
келтірілген  химиялық  ұқсастық  арқылы  қатты  заттардың  реакцияға 
түсу қабілетін болжау және бәсекелес реакцияның ретті түрде жүруін 
дәлелдеп,  ең  бастысы  қатты  заттарға  (минералдарға)  керекті 
еріткіштерді 
физикалық-химиялық 
негіздеріне 
сай 
жалпы 
қағидаларын ұсынып ғылыми түрде дәлелдеген болатын. 
Қазақ  халқында  «Шәкіртсіз  ұстаз  тұл»  деген  нақыл  сөз  бар. 
Өзінің  ұстазы  сол  кезде  С.М.  Киров  атындағы  ҚазМУ-дың 
профессоры,  һәм  зор  ғалым  Батырбек  Ахметұлы  Бірімжанов  ғалым 
ағаның  тікелей  ғылыми  жетекшісі  болды.  Профессордың  батыл 
шешімі, нық қадамы көрегендік еді. Неге десеңіз, қызығы мен қиыны 
қатар  жүретін  ғылым  биігіне  жету  жолында,  өзін  мықты  ғалым 
ретінде дәлелдеу немесе басқаларды мойындату үшін аз тер төгілген 
жоқ.  Алайда,  тек  қазақ  халқында  емес  болар,  дейтұрғанмен  өзінің 
асыл  ұлдарын  дер  кезінде  көрсоқырдай  көре  алмайтын  кейіпте 
болатынымыз  өтірік  емес  рас.  Себебі  Х.Оспанов  докторлық 
диссертациясын  екі  мәрте  қорғаған  адам.  Алғашқы  рет  өз  елі 
Қазақстанда қорғады. Көре алмағандар бекікпізбеуге тырысты. Екінші 
мәрте  Ресей  елінде,  яғни  Новосібир  қалсында  ойдағыдай  қорғап, 
ғылым жолында үлкен жетістікке жетті. Айтулы абырой, зор атақ, бәрі 
тегіс  үлкен  еңбектің  арқасында  келетіні  айтпаса  да  түсінікті  шығар. 
Хабиболла аға Одақ кезінде  Ресейдің әскери-өндірістік кешенінде көп 
жылдар бірігіп жұмыс жүргізген. 115 авторлық куәлігі пен патентінің 
20-ы  өндірісте  қолданылып  отыр.  Атап  айтсақ,  Алматы  зергерлік 
зауытында,  Балқаш,  Жезқазған, Мәскеудегі  химия  зауыттарында іске 
асуда.    Бір  ерекше  айта  кететін  жайт,  Қазақстан  тәуелсіз  мемлекет 
болғалы  барлық  саланы  қосқанда  әлем  мойындаған  алты  ғана 
жаңалық  ашылса  керек.  Біріншісін  Шымкент  химия-технология 
институтының  пофессоры  Оразалы  Балабеков,  екіншісін,  химиялық 
физикадан  профессор  Зұлқайыр  Мансұров,  үшіншісін  академик 
Ә.Бектұров 
атындағы 
Химия 
институтының 
профессорлары 
Т.Жұмаділов,  И.Сүлейменовтар  болатын.  Ал  енді  басқа  үш 
жаңалықты  профессор,  жерлесіміз  Хабиболла  Құсайынұлы  Оспанов 
ашып отыр. 
«Хабибола  Құсайынұлы  Оспанов  1932ж.  10.06  -  да  Баянауыл 
ауданы,  Торайғыр  ауылында  дүниеге  келген»  [3].  Ерте  есейіп 
ересектер  қатарына  ерте  қосылған  Хабиболла  аға  еңбек  жолын 
Александровка  руднигінде  қарапайым  жұмысшыдан  бастаған 
болатын.  Бүгінгі  таңда  Хабиболла  Құсайынұлы  40-тан  аса  ғылым 
кандидаты  мен  7  ғылым  докторына  жетекшілік  жасап,  ғылымға  сара 
жол салған екен. 

 
 
116 
Зерделі  зерттеуші,  білікті  ұстаз  әсіресе  түсті  металлургия,  кен 
байыту өндірісінде және геохимияда аса маңызды зор жаңа теорияны 
ашқан майталман, химияның хас білгірі, демек  ғылымдағы ауқымды 
жетістігі  Егемен  елімізге  ортақ.  Қасиетті  Баянауыл  жерінен  шыққан 
ұлы  ғалым  академик  Қаныш  Сәтбаевтың  соңынан  ерген  ізбасар 
шәкірттерінің  арасынан,  әлбетте,  профессор  Хабиболла  Құсайынұлы 
Оспановты да көретінімз хақ. 
 
Әдебиет 
1. Недра// - 1993 - № 5 – 27 - б. 
2. Сонда. – 1995 - №3 18 б. 
3. Баянаула перзенттері.- Павлодар: ЖШС ҒПФ «ЭКО», 2008.-330 б.
 
 
 
 
 
РОЛЬ НАЦИОНАЛЬНОЙ КНИГИ В СОХРАНЕНИИ 
КУЛЬТУРЫ НАЦИОНАЛЬНЫХ МЕНЬШИНСТВ (НА 
ПРИМЕРЕ СИБИРСКИХ КАЗАХОВ) 
 
Н.В. Огурцова 
ОмГУ г. Омск 
 
Общественно-политические 
процессы 
последних 
лет, 
протекающие на территории Российской Федерации, вызвали всплеск 
этнического  сознания.
  Россия  -  полиэтническое  государство,  в 
котором  нормой  сосуществования  населяющих  ее  народов  является 
толерантность, 
взаимодействие 
различных 
культур, 
языков, 
национальных обычаев и традиций. Омская область отражает общую 
этнографическую  ситуацию.  В  ней  проживает  около  100 
национальностей. 
Вопросы,  связанные  с  этнокультурными  процессами,  активно 
обсуждаются  в профессиональной  печати.  Ими  занимаются  этнологи 
и  культурологи.  Эти  вопросы  становятся  предметом  рассмотрения 
представителей библиотечного дела. 
Сформировалось 
понимание 
того, 
что 
библиотечное 
обслуживание  этнических,  языковых  и  культурных  меньшинств 
должно 
рассматриваться 
как 
составная 

жүктеу/скачать 2,14 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: