Кодекс орындалуымен қҰнды елбасы қР ҚОРҒаныс министрлігінің басшылық ҚҰрамымен кездесті

–  Бізге  жалпы  жеңіл  өнеркәсіпті 

дамыту керек. Әйтпесе, қалған тірлік 

бос әурешілік. Менің ойымша, тікелей 

жеңіл  өнеркәсіппен  айналысатын 

холдингтің құрылғаны маңызды. Неге? 

өндірсек,  біртіндеп  аяқкиім  нарығы 

импортты  ығыстыра  бастайды  деген 

сенім пайда болар еді.

Киім тігуден 

кенде емеспіз

Жалпы  алар  болсақ,  ертеден 

қазақ  киім  тігуден  ешкімнен  кем 

түскен  емес.  Оқалы  шапан,  бүрмелі 

көйлек,  кестелі  орамал,  құндыз 

бөрік  тіккен,  алтынмен  апталған, 

күміспен күптелген ат-әбзелін жаса-

ған  қазақ  емес  пе  едік?  Ендеше, 

қазіргі  заманауи  киімдер  тігуге  неге 

шамамыз  жетпей  отыр.  Тіпті,  сонау 

кеңес  кезінде  де  жеңіл  өнеркәсіп 

еліміздегі  ең  дамыған  саланың 

бірі  болған  деседі.  Сол  кездегі 

көрсеткіштерге  қарасақ,  біздегі 

жеңіл  өнеркәсіптің  үлес  салмағы 

15,8  пайызға  жетіп,  ел  бюджетінің 

25 пайызын құраған екен. Ал мұндай 

көрсеткіш  әлемді  тауарымен  жаулап 

алған Қытайдың өзінде әлі күнге дейін 

болмаған. Дүниежүзілік даму банкінің 

мәліметіне қарағанда, бүгінде аспан 

асты еліндегі жеңіл өнеркәсіптің үлес 

салмағы  10  пайызды  көрсетеді,  бұл 

Қытай  мемлекеттік  бюджетінің  20 

пайызы.  Іс  жүзінде  өзіндік  табиғи 

ресурстары  жоққа  тән  Түркияда  да 

бұл саланың үлес салмағы 10 пайыз, 

жеңіл өнеркәсіптен түскен қаржы ел 

бюджетінің 40 пайызын құрайды.

Жеңіл  өнеркәсіп  халықты  жұмыс-

пен  жоғары  деңгейде  қамтитын 

әлеуметтік  сала  болғандықтан,  кез 

келген  мемлекетте  ерекше  мәнге 

ие. Мысалы, Қырғызстан бұл салаға 

қосымша  құн  салығын  салмайды, 

м ұ н д а й   ә д і с   Т ү р к и я д а   д а   б а р . 

Үндістанда жекелеген қорлар қолдау 

көрсетеді. Қытай елі өндірісшілеріне 

субсидия  береді  екен.  Ал  жеңіл 

өнеркәсіпке  ерекше  мән  берілген 

Корея,  Жапония  сынды  елдер  70-80 

пайыз өз өнімдерін тұтынады деседі. 

Бұл ең бірінші – тұрғындар үшін жұмыс 

Келілеп киім сату 

пайдалы

Елімізде қолжетімді киім-кешектің 

тапшылығы  ма  екен,  соңғы  кездері 

келілеп киім сататын дүкендер қаптап 

кетті.  Әсіресе,  Алматы  қала сында 

аттап  басқан  сайын  шетелдің  ескі 

киімдерін  саудалаған  дүкендерді 

кездесертіресің.  Халық  та  Second 

hand, Stokk секілді киім дүкендеріне 

барғыш  болып  кетті.  Әрине,  бағасы 

қолжетімді. Киімнің бір келісі 1500 бен 

2500  теңгенің  аралығында.  Салмағы 

200-300  граммнан  аспайтын  бір 

жеңіл  футболканы  500-700  теңгеге 

аласыз.  Ал  базарда  15-20  мың 

тұратын  киімдерді  мұнда  төрт-бес 

мың теңгеге табуға болады. Дегенмен 

Еуропа  елдерінің  халқы  киіп-киіп 

күресінге  тастаған  ескі  киімдеріне 

халқымыз неге кіріптар болып отыр?! 

Әрине  ең  алдымен  арзандығы  үшін. 

Оның  үстіне,  сұраныс  болмаса  олар 

қаламызда қаптап ашылмас еді.

Г ү л с і м   А С Қ А Р О В А ,   А л м а т ы 

Мемлекеттік  дәрігерлер  білімін 

жетілдіру  институты  тері-венеро-

логия кафедрасының меңгерушісі, 

медицина  ғылымының  докторы, 

профессор:

–  Шынында  да,  бізде  Second 

hand  деген  өлшеп  сатылатын  киім 

дүкендері қаптап кетті. Олардан киім 

алатындар да күннен-күнге көбейіп 

отыр.  Әрине,  мен  көпшілікке  ондай 

жерлерден  киім  сатып  алмаңдар 

деп  айта  алмаймын.  Өйткені,  әркім 

қалтасына, шамасына қарай киінеді. 

Десек  те,  қазір  бізде  денесіне 

аллергиялық жаралар пайда болған 

науқастар  көбеюде.  Ал  аллергия 

киімнен де жұғады. Мұның барлығы 

Еуропадан әкелінген ескі киімдерден 

жұғып жатыр десек ыңғайсыз болар. 

Дегенмен,  солай  болуы  да  мүмкін, 

тек оны науқас білмей қалуы ғажап 

емес.  Осы  орайда  тұрғындарға 

ондай  дүкендерден  аяқкиім  мен  іш 

киім  алуға  болмайтынын  ескерткім 

келеді.  Өйткені,  туфлидің  бұрынғы 

и е с і н і ң   а я ғ ы н д а   с а ң ы р а у қ ұ л а қ 

жарасы  бар  болатын  болса,  ол 

міндетті  түрде  екінші  киген  адамға 

жұғады.  Оның  үстіне,  оның  аяғын-

дағы  қолаңса  иіс  жұқса,  оны  да 

кетіру оңай емес. 

Естуімізше,  мұндай  киімдердің 

барлығы  бізге  АҚШ-тан,  Ұлыбри-

т а н и я д а н ,   Г е р м а н и я д а н   к е л е д і 

екен.  Ол  жақта  арнайы  бір  күн 

белгіленіп,  кедей-кепшікке  ұсынған 

көмегі ретінде тұрғындар есіктерінің 

алдына өздерінің керексіз заттарын 

шығарып  қояды.  Оны  арнайы  көлік 

жинап  алып,  сұрыптаудан  өткізіп, 

жоғары  температурадағы  қайна-

тылған  суға  салып,  дезин фекция-

лайтын көрінеді.

Дегенмен,  Украина  шетелден 

әкелінген  ескі-құсқы  киімдерді  өз 

елінде саудалауға заң жүзінде тыйым 

салып  отыр.  Ел  басшыларының 

айтуынша,  бұл  отандық  жеңіл  өнер-

кәсіптің  дамуына  кесірін  тигізіп  әрі 

сырттан әкелінген, санитарлық сапасы 

күмәнді тауарлар украиналықтардың 

денсаулығына  зиян  келтіреді  екен. 

Әрине, бізде жеңіл өнеркәсіп дамып 

отырған жоқ, бірақ санитарлық жағын 

ескере  отырып,  келілеп  сатылатын 

киім бизнесіне шектеу қою қажет пе 

еді?! 

ЖЕҢІЛ ӨНЕРКӘСІПТІ ДАМЫТПАЙ, 

орны.  Мәселен,  Үндістан,  Түркия, 

Қытайда жеңіл өнеркәсіп саласында 

тұрғындардың  21  пайызы  жұмыс 

істесе,  Қырғызстанда  халықтың  30 

пайызы  өз  нәпақасын  осы  саладан 

табады  екен.  Және  оларда  жұмыс 

орындарының  көптеп  ашылуына 

біздің  де  үлесіміз  бар.  Өйткені, 

еліміз  Қытайға,  Қырғызстанға, 

Түркияға  олардың  өнімін  тұтыну 

арқылы  инвес тиция  салып  отыр 

деген  дұрыс.  Әрі  біздің  ақшаға  ол 

жақта  қосымша  жұмыс  орындары 

ашылып жатыр. Олай дейтініміз, бізге 

сырттан келетін киім-кешек килолап 

емес,  тонналап  әкелінеді.  Ал  бұдан 

сыртқа  аз  ақша  кетіп  жатпағанын 

аңғару қиын емес.

Қазір жеңіл өнеркәсіппен айналысам 

деушілерде  еркіндік  жоқ.  Бүгінде 

кластерлік  жүйені  қалыптастыру 

мәселелеріне  аса  мән  берілмейді. 

Мысалға,  қазір  ауылдағылар  қолда 

бар терілерін жинап-теріп Қытайға екі 

жүз теңгеге сатып жүр. Яғни, тері-жүн 

бизнесі елімізге қызмет етіп отырған 

жоқ. Осыдан келіп, сапалы былғарыға 

мұқтажбыз дейміз. Егер елдегі бүкіл 

жеңіл  өнеркәсіптің  басын  бір  арнаға 

тоғыстыратын холдинг болса, бәлкім 

мұндай  келеңсіздіктер  орын  алмас 

та еді ғой. Жеңіл өнеркәсіпті осылай 

ұйымдастыра  алғанда  ғана  аяғынан 

тік тұрғызамыз. Бұл айтып отырғаным, 

тікелей аяқкиім нарығына да қатысты. 

Сапалы  былғарыны  өз  елімізде 

керек. Әйтпесе, бүгінгі күні ауылдық 

жердегі  мал  терілері  мен  жүндері 

шіріп,  қалғаны  өртеліп,  желге  ұшып 

жатыр.  Дайын  шикізаттың  қадірін 

білмей отырмыз. 

Қазақстандағы  киім-кешектің  70 

пайызы  бізге  Түркия,  Қытай,  Ресей 

және  Қырғызстаннан  келеді  екен.

Алайда,  бұл  бізде  отандық  киім 

өндірушілер  жоқ  деген  сөз  емес, 

бар. Бірақ, қазір біздегі киім тігумен 

аты шыққан мекемелердің көбі – сән 

үйлері.  Аты  айтып  тұрғандай,  олар 

Ө

З  ХАЛҚЫМЫЗДЫ  ІШЕР  АС,  КИЕР  КИІММЕН 

ҚАМТАМАСЫЗ  ЕТУ  ЕҢ  АЛДЫМЕН  ҰЛТ  ДЕН­

С А У Л Ы Ғ Ы Н А   Ж А С А Л Ғ А Н   Ж А Ғ Д А Й   Б О Л С А , 

Е К І Н Ш І   Ж А Ғ Ы Н А Н   Е Л І М І З Д І Ң   Э К О Н О М И К А С Ы 

ҮШІН  МАҢЫЗДЫ  ҚАДАМ.  МҰНАЙҒА  ИЕК  АРТЫП 

О Т Ы Р А   Б Е Р М Е Й ,   Б А С Қ А   С А Л А Л А Р Ы М Ы З Д Ы 

ДАМЫТУ  ҚАЖЕТТІГІН  КЕШЕГІ  КЕЛГЕН  ДАҒДАРЫС 

СЕЗДІРУДЕЙ­АҚ  СЕЗДІРІП  ЖАТЫР.  СОНДЫҚТАН, 

ЖЕҢІЛ  ӨНЕРКӘСІП  САЛАСЫНА  БАТЫЛ  ҚАДАМ  МЕН 

ШҰҒЫЛ БЕТБҰРЫС ҚАЖЕТ­АҚ.

Қуаныш ӘБІЛДӘҚЫЗЫ

Ж 

Т

Ү

Й

І

Н

ТҰТЫНУШЫ ҚҰҚЫҒЫ

№101/1 (2879) 

15 қыркүйек 2016

11

zangazet@mail.ru

Күлтөбенің басында Төле би, Қа­

зыбек  би,  Әйтеке  билер  бас  қосып, 

«Тәуке  ханның  жеті  жарғысы»  деген 

атауға  ие  болған  заңдар  жиын тығын 

қабылдады.  Халқымыздың  ежелден 

заңға бағынған, тәртіпке бас иген ел 

болғанының бұл нақты айғағы.

Ол заманда ең көп 

таралған жазалау 

түрі құн төлеу 

болса, бүгінде – 

айыппұл

Сол  замандағы  заңдарға  көз  жі­

түрі – құн төлеу болған. Қылмыс кер­

дің  және  өлген  адамның  әлеуметтік 

жағдайына  байланысты  құн  мөлше­

рі  өзгеріп  отырған.  Мысалы,  өлген 

ер  адамның  құны  1000  қой  болса, 

әйел адамның құны 500 қой болған. 

Өлген  адамның  әлеуметтік  жағдайы 

ескерілген, ақсүйек болса құн мөлшері 

жеті есе өскен, яғни, сұлтан немесе 

қожа тұқымынан өлтірілгендерге жеті 

адамның  құнын  төлеген.  Сұлтан  не­

месе қожаға тіл тигізгені үшін 9 мал, 

қол жұмсағаны үшін 27 мал төленетін 

болды. Құлдың құны бүркіттің немесе 

тазы иттің құнымен теңескен. 

Дене мүшелеріне зақым келтір ген 

қылмыскер де белгілі мөлшерде құн 

төлеген.  Атап  айтқанда,  бас  бар мақ 

–  100  қой,  шынашақ  20  қой  болған. 

Депутаттарымызды 

50 заң күтіп тұр

Қыркүйек айының басынан бастап 

Мәжіліс пен Сенат депутаттары қай­

тадан  жұмысына  кірісті.  Көктемде 

ғана  сайланған  Мәжіліс  небары  үш 

ай  жұмыс  істеп  үлгерген  болатын. 

Осы  сессияда  Мәжіліс  13  заң  жоба­

сын  мақұлдап,  Парламент  12  заң 

жобасын  қабылдады.  Ал,  Сенат  72 

заңды  қабылдағаны  есімізде.  Пар­

ламент  қабылдаған  құжаттардың 

қатарында жерді шетелдіктерге жал ға 

ха лықтың  назары  жер  туралы  заңға 

ауып тұр. Мұны байқаған Елбасы да: 

«Жер реформасы бойынша құрылған 

комиссия  біраз  шаруа  тындырды. 

Қоғамның көкейінде жүрген пробле­

маларды  талқылап,  бұған  дейін  ес­

керілмей  келген  көптеген  кемші лік­

терді анықтады. Осыған байланысты 

бірқатар ұсыныстар әзірленді. Соның 

барлығы бөлек бір заңда көрініс тауып, 

Парламенттің  қарауына  енгізіледі. 

Шыны керек, бір қолға жүздеген мың 

гектар  жерді  бірден  беріп  тастауға 

болмайды. Біз осыны ескермей келдік. 

Әлем бойынша ондай тәжірибе жоқ. 

Біз  болсақ  бас  кезінде  жерді  оңды­

солды  таратуға  кірістік.  Жерді  алған 

әрбір  адам  оған  жауап  беруі  керек. 

Жер  ауыл  шаруашылығы  саласында 

тәжірибесі бар азаматтарға берілгені 

жөн. Оның білімі бар, тәжірибесі бар 

дегендей. Бізде болса кім көрінгеннің 

бәрі жерді алып алды. Қазір біз про­

куратура  арқылы  ол  жерлерді  мем­

лекетке қайтарып жатырмыз. Себебі, 

осы уақытқа дейін ол жерлерді қурай 

басып кетті», – деп мәселеге ерекше 

назар  аударған  еді.  Сондай­ақ,  ел 

басшысы Н.Назарбаев «Жер туралы» 

заңға  ауыл  шаруашылығы  жерлерін 

тарату жүйесін жетілдіру, жерді тиімді 

пайдалануды бақылау мәселелерінің 

бұрын ескерілмей қалған тұстары бұл 

жолы назардан тыс қалмауы тиіс екенін 

ескертті.  Ендеше,  көптің  талқысына 

түсіп,  мәселесі  күрделенген  «Жер 

туралы» заң алдағы уақытта шешімін 

табар деген үміттеміз.

Ең бастысы – 

қауіпсіздікті сақтау 

мен қоғамдағы 

тұрақтылық 

Өткен жылы «Жер туралы» заңмен 

қоса, «Еңбек туралы» заң, «Жол қоз­

ғалысы  туралы»  заңдар  да  қоғамда 

кеңінен  талқыға  түсіп,  ел  назарын 

аудартса, биылғы жылы терроризммен 

күреске, педофилге қарсы бағытталған 

құқықтық құжаттар маңызды бола тын 

түрі  бар.  Өйткені,  қазіргі  уақытта 

елі міздегі  қауіпсіздікті  сақтау  үшін 

заң намалық  негіздерді  күшейту  бі­

рінші  орында  тұр.  «Қазақстанға  да 

басқа  елдердегі  сияқты  террористік 

қауіп төніп отыр. Террористік әрекет­

тердің  салдарынан  Ақтөбедегі  жә­

не  Алматыдағы  атыстардан  ұлттық 

гвар диядағылар,  полициядағылар 

және  бейбіт  тұрғындар  қаза  тапты. 

Менің  берген  тапсырмам  бойынша 

Мәжілісте  экстремизм,  терроризм, 

қарсы  барлау  қызметі,  еліміздегі 

ақ параттық  қауіпсіздікті  нығайтуға 

ба ғытталған  жеті  заңнама  енгізіліп 

жатыр. Ең бастысы – қауіпсіздікті сақ­

тау мен қоғамдағы тұрақтылық», – деп 

мәселенің  күрделі  екенін  Елбасы  да 

атап өтті. 

Елімізде  өлім  жазасына  бірнеше 

жылдан бері мораторий енгізілгенімен, 

террористік  әрекеттерге  деген  ел 

наразылығы лаңкестерге өлім жазасын 

сұрауға  ұласты.  Сондықтан,  алдағы 

уақытта  Парламент  қабырғасында 

өлім жазасын қолдану мәселесі қайта 

қаралуы әбден мүмкін.

Құжаттардың 

насихаты әлсіз

Заңның  қабылдануынан  бөлек, 

оның жұмыс істеуі, халықтың құлағдар 

болып,  пәрменін  сезінуі  маңызды. 

Бұл  жайында  Нұрсұлтан  Назарбаев: 

«Парламенттегілер  заңнама  не гізін 

құру  үшін  Үкіметтегілермен  бі ріге 

отырып,  қалай  жұмыс  істеуге  бо­

латыны  жайлы  ұсыныстарды  айтуы 

керек.  Заңнаманы  құру  жұмыстары 

барысында  Үкіметтегілермен  тығыз 

байланыста  болу  керек.  Барлығы 

же тілдірілуі керек. Сондай­ақ, заң на­

маны құру барысында тұрғын дармен 

ақылдасып, комиссиядағылар тексеріс 

жүргізуге міндеттеледі. Меніңше, осы­

ған  дейін  өткен  тәжірибеміз  алды­

мен  заңнаманы  халыққа  түсіндіру 

қажет  екенін  айтады.  Халыққа  жаңа 

қабылданған  заңнаманың  мақсаты 

мен  тапсырмаларын  түсіндіру  үшін, 

әсіресе,  Сенат  пен  Мәжілістегі  де­

путаттардың  рөлін  күшейту  өте  ма­

ңыз ды. Расында да, кез келген заң ды 

алып  қарасаңыз,  ол  қандай  да  бір 

мәселенің  түйінін  шешуге  ба ғыт­

талады.  Алайда,  ол  жұмыстар  со­

ңы на  дейін  атқарылмайды.  Ал,  осы 

заңдар дың не үшін қажет екенін қа­

рапайым  тілмен  түсіндіру  жағы  біз­

де  жоқ.  Ең  алдымен  басты  назарды 

ха лыққа  аудару  керек.  Қабылданған 

заңнамалар  халықтың  әлеуметтік­

эко номикалық  жағдайын  жақсартып, 

аза маттардың бизнесін дамыту сияқ­

ты  жұмыстарға  бағытталуы  қажет. 

Шын мәнінде заңдар сол үшін қабыл­

данады», – деп атап өтті.

Шынында  да,  халықтың  өз  құқы­

ғын,  заңдарды  толық  білмеуінің 

салдарынан  елімізде  қабылданған 

заңдар жұмыс істемей жатады. 

ДАЛА ЗАҢЫНАН – ДАРА 

ЗАҢҒА ДЕЙІН

қателікке толы болып жатады. Бұл да 

болса  ана  тіліміздің  беделін  түсіріп, 

қадірін қашыратын жағдай.  

Тиісті  органдардағы  мамандар­

дың  айтуынша,  еліміздегі  қабылдан­

ған  заңдар  мен  Президенттің  жар­

лықтарында  орыс  тіліндегі  бір  сөз 

қазақ  тілінде  төрт  түрлі  етіп  ау да­

рылған.  Оның  бір  себебі  Термин­

ком  отырысының  жылына  бір­ақ  рет 

оты рыс  өткізетін  мардымсыз  ша­

ла­жансар  тірлігі  мен  қабылдаған 

сөз дердің  Үкімет  қаулысымен  бекі­

тіл мегендіктен,  заңды  күшінің  жоқ­

ты ғымен  байланысты  көрінеді.  Әрі 

асы ғыстық, ақсап жататынымыз тағы 

бар. Осыған орай, Елбасы «кезек күт­

тірмейтін  заңдар  деп,  былтырғыдай 

заңның сапасын жоғалтып алмайық» 

деп  асығыстыққа  жол  беріп,  заңның 

сапасына  нұқсан  келмеуін  де  қа таң 

ескертті.  Сондықтан,  алдағы  қа был­

данатын  заңдар  барлық  жағынан 

сапалы  болып,  нағыз  халықтың  сұ­

ра ны сындағы  заңдарға  айналуын 

тілейміз.

Жалпы,  «әр  елдің  заңы  басқа, 

ит тері  қара  қасқа»  болатыны  бесе­

не ден  белгілі.  Алайда,  біздің  ел­

дің  заңдары  бұл  қағидаға  бағынбай 

тұр.  Яғни,  заңдарымыздан  еліміздің 

менталитетіне  негізделген  өз  ерек­

шелігі  байқала  бермейді.  Себебі, 

олардың  көпшілігі  «жазылмайды», 

кө бінесе  «көшіріледі».  Мұны  жақын­

да  былтыр  Мәжіліс  төрағасы  болған 

Қабиболла Жақыпов мырза да айтты. 

Үкімет  тарапынан  заң  әзірлеушілер 

өзіміздің  ұлттық  заңнаманы  ескер­

мей,  шетелдік  заң  нормаларын  то­

лық  көшіре  салатынын  сынға  алған 

Мә жілістің  экс­төрағасы  «Дербес 

де ректер  туралы»  заң  жобасының 

көптеген  нормалары  ТМД­дағы  бір 

елдің заң нормаларын тұтастай қай­

талап шыққаны туралы дерек те кел­

тірді.  «Мұндай  көшіру  ұлттық  заң­

намамызға, оның ішінде Қазақстанның 

7 кодексі мен 27 заңына қайшы кел­

ген.  Нәтижесінде  депутаттарға  заң 

жобасын толығымен қайта дайындауға 

тура келді», – деді спикер. Заңымызға 

қатысты  мұндай  сынның  айтылуы 

абырой әпермесі анық.

Ұлттық 

ерекшеліктің 

Мамандар «заң ұлттың өз ерекше­

лігін ескеріп жазылмаса, жұмыс істе­

мейді»  дейді.  Демек,  халықтың  сұ­

ранысы мен қалауын ескерген заңның 

болашағы  зор.  Осындайда  еске  тү­

седі,  біршама  уақыт  бұрын  елімізде 

педофилдер саны күрт көбейіп кеткен 

—  Әрине,  заңның  қоғам  сұранысын 

ескере отырып жазылғаны дұрыс. Мәселен, 

Сингапурде көшенің тазалығы соншама — 

егер біреудің көшеде сағыз шайнап жүргенін 

көрсе  400  доллар  айыппұл  салады.  Бізде 

сағыз шайнап жүргенімен қоймай, оны қоқыс 

салатын жәшікке де тастамайды.

Жаны бар сөз, әрине. Айта кетер жайт, 

заңгер  келтірген  мәліметтердің  ішінде 

маған Канадада маңдайшалардағы барлық 

жазулар француз тілінде жазылуы керектігі 

ұнады. Заң бойынша егер фирманың иесі 

ағылшынша жазғысы келсе, ағылшын әрпі француз әрпінен екі есе 

кіші болуы тиіс екен. Басқа тілде жазуға заң қайшы. Үлгі аларлық 

дүние. 

Біздің елімізде тіпті кейбір сауда орындарынан қазақ тіліндегі 

заңнан  басқа  қандай  жолмен  тәртіпке  шақыруға  болады 

деп  бас  қатырасың.  Әрине,  тек  қатаң  заң  керек.  Сондай-ақ, 

Таиландта  ұлттық  ақшаны,  тиынды  басуға  болмайтыны 

туралы  заң  шыққан  екен.  Өйткені,  олардың  ақшаларында 

патшаларының суреті басылған. Біздің елімізде де елтаңбамыз 

басылған  1-2  теңгеліктердің  автобустардың  кіреберісінде, 

көшенің  қалтарыстарында  шашылып  жататынын  ескерсек, 

осындай  мықты  заңның  керек  екенін  түсінесің.  Мәселе  1-2 

теңгеліктердің керексіз болғандықтан шашылып жатқанында 

емес,  сол  ұлттық  теңгенің  бір  бетіндегі  елтаңбаға  деген 

құрметте. Осыны көпшілікке ұғындыру үшін тиынды таптағанды 

неге заңға сай тәртіпке шақырмасқа?! Халық заңға бағынып, заң 

жұмыс істесін десек, бәлкім, біздің елімізге де қоғамның сұранысына 

құлақ түру керек шығар.

Шикіліктің 

сыры неде?

Жасыратыны  жоқ,  елімізде  заң 

жобасының  барлығы  ресми  тілде 

жазылады  да,  соңында  мемлекеттік 

тілге  аударылады.  Өз  алдымызға 

еге мен  ел  атанғанымызға  25  жыл 

толса да, әлі күнге қалыптасқан жағ­

дай  осы.  Қазақ  тілінде  жазылатын 

заңдар аударма құжаттың күйін кешіп 

отырғандықтан, көп жағдайда заңның 

қазақ тіліндегі нұсқасы шалажансар, 

кезде  халық  «педофилдерді  өлім 

жазасына кесейік, ең құрығанда кас­

т рация жасайық» деп шулаған бола­

тын.  Сондай­ақ,  жемқорлыққа  ие 

бола алмай, ұрлық күрт дендеп кеткен 

кезде  де  халықтың  тілегін  орын дап 

заңдарымызға  өзгеріс  енгізе  қой ма­

дық. Ал, басқа елдер көшеде ше міш­

кенің  қабығы  күрт  көбейіп  кетсе  де 

заңмен  шегелеп,  көпшілікті  тәртіпке 

шақыра  қояды.  Ендеше,  заң  жазар­

да  ұлттық  менталитетті  ескеруге  не 

кедергі?!

–  Заңдарымыз  көбіне  орыс  тілінде 

жазылады  немесе  алдымен  орыс  тілінде 

жазылып алып, сосын барып қазақ тіліне 

аударылады.  Алдымен  орыс  тілінде 

жазылғаннан  кейін  аудармасының  тілі 

жатық бола бермейді. Мәселен, Азамат-

тық  кодекстің  орыс  тіліндегі  нұсқасы 

түсінік ті. Ал, қазақ тіліндегі нұсқасының 

тілі өте ауыр. Грамматикалық қате өріп 

жүр, баяндауышы басында, бастауышы 

аяғында. Тілі түсініксіз болғаннан кейін 

Азаматтық кодекстің қазақ тіліндегі нұсқасын ешкім қолына да 

алмайды. Сондықтан, заңдарымыздың сапасы дұрысталсын десек, 

олардың ең алдымен нағыз қазақ тілді мамандар қолымен қазақ 

тілінде жазылуын талап етуіміз керек.

Жасыратыны  жоқ,  заңдарымызға  қатысты  кемшіліктер 

жетерлік. Олар қоғамымызда ашықтан-ашық айтылып та жүр. 

Бірақ,  айтылып  жүрген  сындардан  қорытынды  шығарылып, 

олқылықтың орны толтырылар емес. Естуім бойынша, заңдарымыз 

іске қосылғанға дейін 4000-нан астам маман жұмыс істейді екен. 

Ендеше, сол 4000 маман жан-жақты талдап, олқылықтардың 

орнын толтырып, талапқа сай етіп жазып шығуы керек емес пе?! 

Сондықтан, бұл жерде заңдармен жұмыс істейтін мамандарға қояр 

талапты күшейтуіміз керек секілді. 

Негізі, заң мықты болса, қоғамда заңсыздықтар аз болады. 

Сондай-ақ, бізде заңдар ұлттық ерекшеліктерімізді, қоғамның 

сұранысын ескере бермейді. Әрине, басқа елдерден көшіріп алына 

салған заң халықтың қалауына сай жұмыс істемейді. Сондықтан, 

жемқорлыққа  қатысты  қылмыстардың  көбеюіне  орай  бізде 

де жемқорлыққа қатысты жазаны ауырлатса, кеселдің алдын 

алуға мүмкіндік туар еді. Ең болмаса басқа елден көшіріп алынған 

заң өз еліміздің сұранысына сай қайта бейімделіп жазылса екен. 

Заң қоғамды тәртіпке шақырушы күш екенін ескерсек, көптеген 

қызықты  деректерге  кездескенмен,  олардың  барлығы  қоғам 

талабынан туындағанын түсінгенде еш олқылық байқамайсың. 

Бізге де өзге елдерден осы тұрғыда үлгі алу артықтық етпейтін 

секілді.

тың  құны  иесіне  «үш  тоғыз»  етіп 

қай тарылған. Мысалы, ұрланған 100 

түйе 300 жылқыға немесе 1000 қойға 

те ңелген.  Бұл  баптардан  біз  «Жеті 

жарғыға»  сай  қылмыс  істеген  әр 

әлеу меттік  таптың  құқықтары  заң­

дас тырылғанын көреміз. Осы орайда 

айта кетер бір жайт, бүгінгі күні жем­

қорлыққа байланысты эконо микалық 

қылмыстардың  айыппұл  арқылы  жа­

заланып  жатқанын  ескерсек,  бүгінгі 

заңдардың  сонау  дала  заңдарымен 

тікелей  астасып  жатқанын  байқай ­

мыз.

«Жеті  жарғыны»  қазақ  халқы  ХІХ 

ланып келді. Ал, кейбір заңдар Қа зан 

төңкерісіне  дейін  қолданылды.  Енді 

бүгінгі күні қабылданып жат қан заң­

дар  халқымыздың  бол мы сын  сақтай 

отырып,  еліміздің  одан  әрі  дамуына 

арқау болуда. Хал қымыздың құқықтық 

болмысын  және  мәде ниетін  толық 

игермей,  оны  өзі міздің  мемлекетіміз 

бен  құқық тық  жүйеміздің  алтын  ар­

қауы етпей, рес публикамызда құқық­

тық мемлекет құруымыз мүмкін емес.

беру  мен  ел  азаматтарына  аукцион 

арқылы  сатуды  жыл  соңына  де йін 

тоқтату  туралы  заң  да  бар.  Бірін ші 

сессияда жалпы 3 бірлескен оты рыс, 

Мәжілісте  12  және  Сенатта  6  пле ­ 

н арлық  отырыс  өттi.  Парламентке 

42 заң жобасы ұсынылған, оның 18­і 

өт кен  шақырылымнан  ауысқан  құ­

жат тар  болса,  24  заң  жобасы  осы 

сес сия жұмысы барысында түстi. Сон­

дай­ақ,  депутаттардың  өздері  7  заң 

жобасына бастамашы болған. Сессия 

барысында  Мәжiлiс  13  заң  жобасын 

мақұлдап, Сенатқа жіберген. 

Енді демалып келген депутаттарды 

Жер  туралы,  Салық  кодекстері,  тер­

роризмге қарсы күрес сынды ірі заң 

жобалары күтіп тұр. Парламент депу­

таттарының алдында 50 заң жобасын 

талқылау міндеті күтілуде.

Қоғамның назары – 

«Жер туралы» заңда

Парламент қарауы тиіс заң жоба­

ларының  қатарында  жер  туралы  заң 

да  бар.  Расында,  көктемнен  бері