беріледі, бірақ түсініктемеде берілген мәліметтердің өзі объективті
сипатта болғандықтан, таза энциклопедиялык, түсініктеме санала-
ды. Мұнда не лингвоелтанымдық, не контекске байланысты айқын-
далатын коннотация да ашылмайды.
London, 1945:
The battle which was fought at Borodino on August 24-26, 1812.
The Russian lost 50 thousand killed and wounded, but the engagement
was not fought to a finish, and Napoleon understood that the war with
Russia was only beginning [1812 жылы 24-26 тамыз аралығында Бо
родино үшін шайқас өтті. Орыстардан елу мың әскер қаза болып,
сонша әскер жараланды, бірак, олардың сағы сынбады. Наполеон
Ресеймен соғыстың енді ғана басталғанын түсінді].
Oxford, 1947:
The Battle Borodino was fought on 7-th September, 1812 (according
to the Russian calendar, 26-th August) [Бородино үшін шайқас 1812
жылы 7 қыркүйекте болды (орыс күнтізбесі бойынша 26 тамыз)].
Moscow, 1975:
On the 26-th of August, 1812, a most important battle of the
Patriotic War was fought between the Russian and the French armies
at the village of Borodino (approx. 69 mi. from Moscow) [1812 жыл-
дың 26 тамызында орыс жэне француз әскерлері арасында Бороди
но елді мекеніне жақын жерде (шамамен Мәскеуден 69 километр
қашықтықта орналасқан) Отан үшін шайқас өтті].
Міне, энциклопедиялық тусініктеме дәл осылай беріледі. Де-
генмен реалияларға берілетін түсініктемелерге шығармашылық
түрғыдан келуге болады. Бүл жағдайда түсініктеме жалпы фило-
логиялык, және әлеуметтік-мәдени ерекшеліктерді қамтиды, соны-
мен қатар мүндай нақты ақпараттар, қосымша мәліметтерді иеле-
неді. Атап айтқанда, бір жағынан саяси, ұлттык, мәдени-тұрмыстык,
ерекшеліктерді қамтиды, екінші жағынан берілген фактілермен,
жеке атаулармен, көркем шығарма авторымен және кейіпкерлері-
мен байланыс орнатады.
Түсініктеменің мүндай түрін зерттеу немесе шығармашылың
түсініктеме ретінде тануға болады. Өйткені тілден тыс фактілер тү-
сініктеме авторынан зерттеу жүргізуді, шығармашылықпен қарау-
ды талап етеді.
Реалияларға зерттеу жүргізуді қажет ететін түсініктеме өз құра-
мына энциклопедиялықтүсініктемені ала отырып, мынадай қасиет-
терге ие болуы тиіс:
1. лингвоелтанымдық (тілден тыс фактілердің ұлттық
ерекшелік-
терін айқындайды);
2. контекске бағытталған коннотация (берілген көркем шығар-
мадағы тілден тыс фактінің рөлін айцындап көрсетеді).