Коммуникация

малардың  басты  кейіпкері  өз  заманының  батыры,  сымбатымен 
көз  тартады,  қазіргі  заманғы  түсінік  бойынша,  супермен,  олар  өз 
халқын  барлык,  жамандықтан,  айдаьардан,  диюдан,  құбыжықтар- 
дан, түрлі стихиялық апаттардан қорғайды.  Бұл  кейіпкерлер қандай 
да  бір  жоғары тылсым  күшті  иеленеді, жоқ жерден  оның алтын  қа- 
натты  тұлпары,  алмас  қылышы  немесе  қасиеттілігімен  ерекшеле- 
нетін заты пайда болады. Ол  Робин  Гуд секілді сұр мерген, Илья  Му­
ромец  сынды  таңғажайып  күшке  ие  батыр  болып  келеді.  Мұндай 
кейіпкерлер халықтың арман-тілегінен туындайтыны  белгілі.
Орыс  фольклорлық  шығармалары  мұндай  кейіпкерлерге  өзін- 
дік құрметін көрсетеді, орыс халқының батырлары туған жерін, елін 
«Калевалы»  шығармасының  кейіпкерлеріндей  немесе  грузиялық 
Давид  Сосунский,  «Жолбарыс терісін  жамылған  жиьангез»  секілді 
қаьармандар бар ынта-жігерімен  қорғай  білді.  Бұл жолда  батырлар 
үнемі жеңіске жетіп  отырды.
Орыс халық ертегілеріндегі кейіпкерлер бірегей саналады, олар- 
дың қазіргі супермендерден  көптеген  ерекше  ңасиеттері  бар.  Орыс 
халқының ішкі жан дүниесінің, ұлттық мінезінің сыры да осында жат- 
қан  шығар.  Мәселен, тырнақшаның  ішіндегі  «Иван-дурак»  (ақымақ 
Иван)  немесе еркелете айтқанда  «Иванушка-дурачок» сынды таны- 
мал  кейіпкерді  алайық.  Бір  жағынан,  бул  кейіпкер  жоғарыда  аты 
аталған  «Батырларға»  мінез-құлқы  тұрғысынан  мүлде  қарама-қар- 
сы. Ол батыр да, сымбатты да емес, оған  қоса ақымақтығы тағы бар. 
Ұсқынсыз,  күлкілі,  ебедейсіз,  ақымақ,  қорланған,  өзін төмен  санай- 
тын кейіпкер қатал әрі зулым адамдарға бас ұрады. Дегенмен басқа 
түскен барлық қиыншылықтарды үнемі жеңіп отырады. Бұған қарап 
Иванушка-дурачоктің ішкі  қарама-қайшылықтан тұратын образ еке- 
нін  байқаймыз.  Ол  ақымақ болып  көрінгенімен,  өте  қиын  сәттерде 
ең ақылды  болып  шыға  келеді;  оның түріне  қарасаң жалқау әрі  ен- 
жар  көрінеді,  алайда  шешуші  кезенде  белсенді  түрде  шапшаң  әрі 
батыл  қимылдайды; дөрекі  және  сыпайы,  бейқам  және  қамқор,  қу 
және сенгіш адам. Ертегінің соңында ол бәрін өзінің шыдамдылығы- 
мен,  қайырымдылығымен, тапқырлығымен жеңеді. Өзінің мейірім- 
ділігі  мен  тәжірибесіздігі  арқылы  айналасындағы  ашкөз  адамдарға 
әлсіз, ақымақ болып  көрінеді, сол себепті оны жынды деп санайды, 
өзге  адамдар  оны  ақылды,  тапқыр,  батыл  адам  ретінде  көре  ал- 
майды.  Халық  ертегілерін  тындап  өскен  балалар  адамның  сыртқы 
бет-әлпетіне,  істеген  іс-әрекетіне  қарап  оның  мінін  табуға  асықпау- 
ды үйренеді.
Осындай  «кішкентай»  батырдың  образын  қалыптастырған  ха- 
лық  -   ұлы  халық.  Орыс  ақыны  Владимир  Солоухин  Ресей  үшін 
қиын-қыстау  заманы  туғанда  өз  жерін  қорғай  алмайтын  қазіргі  за- 
манның «Иванушкалары» туралы  өкінішпен жазады:

Старик хворает. Ткет холсты старуха, 
Румяна дочка.  Полон сундучок.
А на печи, держа  в руках краюху, 
Иванушка -  простите -  дурачок.
В тонах доброжелательных и красках, 
Русоволосы, мыслями легки,
На  всех печах,  во всех народных сказках, 
Иванушки -  простите -  дурачки.
На теплых кирпичах, объяты ленью, 
Считая мух, они  проводят дни.
Зато потом -  по щучьему веленью -  
Все моментально делают они.
Драконов страшных тотчас побеждают 
И, огненные головы  рубя,
Невинных из темниц освобождают,
Берут царевен замуж за себя.
Забыв о печках, мамках и салазках,
На Сивках-Бурках мчат во все концы.
Как хорошо:  во всех народных сказках 
Иванушки  выходят-молодцы.
Ан нет, и впрямь: и царство все проспали, 
И отдали  в разор красу земли...
Царевен в сказках доблестно спасали,
А подлинных царевен  не спасали.
(«Иванушки»)
Халык, ауыз әдебиетінде батырға тән мінез-қулык, орыс ханшайы- 
мына да тән болып келеді. Орыс ертегілеріндегі ханшайымының ішкі 
жан сұлулығы  мен дарындылығы өте тереңде сақталған.  Қарапайым 
қурбақадан  -   сулу  әйеліңді,  ңұбыжықтан  патша  күйеуіңді  тани  білу 
үшін  көзбен  емес,  жүрекпен  сезе  білуің  керек.  Көзі  тірі  кезінде  бір- 
де-бір  шығармасы  жарық  көрмеген  мәскеулік  орыс  тіл  мен  әдеби- 
еті  пәнінің  муғалімі  Иван  Игоревич  Соловьев  орыс  ертегілеріндегі 
ханшайым  мен  патшайымдар  туралы  жақсы  жазбалар  қалдырады. 
Оның «Русская  красавица»  (Орыс аруы) этюдінен үзінді келтірейік: 
«Орыстың сулу ханшайымының міндетті түрде ұяты  бар  болып 
келеді.  Ол  өзінің  ажарлы  келбетін  өзгелерге  көрсетпес  үшін  қо- 
лымен бүркемелеп жасыруға тырысады,  жүргені  білінбейді,  кешке 
ұясына  батып  бара  жатқан  күн  секілді  өз  қамалында  елеусіз  ғана 
өмір сүреді.  Гректің Афродитасы  секілді  сулулығына тамсанбайды,
179

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: