Коммуникация

теңесі жок, солтүстікті ғана ешкім жаулауға  ұмтылмады.  Сол  себепті 
де,  отанды  қорғау,  атажуртты  қорғау,  отанды/атамекенді 
қорғау; отан/атамекен/атажурт сөз тіркестері тұрақты және жиі 
қолданылатыны таңданыс тудырмайды.
Жоғарыда  келтірілген  кеңінен  қолданысңа  ие  сөздердің  бар- 
лығына  ағылшын  тілінде  жалғыз  country  сөзі  ғана  сәйкес  келеді. 
Отансыз  адам  -   человек  без  родины  -   a  man  without  a  country. 
Қудай үшін,  патша  үшін және отан  үиіін -  за  Бога,  царя  и отече­
ство - f o r  God,  ту country and  the  tzar.  Ағылшын  тілінде  анажурт 
мағынасын  беретін motherland және атажурт  мағынасын  беретін 
fatherland сөздері бар. Алайда бұл сөздерді ағылшындар өз отанда- 
ры  ретінде  ешуаңытта  қолданбайды.  Ағылшын  тілінің  сезімді  біл- 
діруге келгенде «ойды толық жеткізбейтін», «сезімді толық бағалай 
алмайтын»  understatement  тенденциясына  сай  ағылшындар  үшін 
отан  сөзін  жеткізуге жалғыз country сөзі жетіп жатыр.
Орыс  адамы  үшін  Отан-анаға,  киелі  атамекенге  деген  жеке, 
ашық  (сөз  жүзінде)  эмоционалды  қарым-қатынас  тән.  Орыс  тілі 
отанға/атамекенге/атажуртқа деген махаббатты  паш  етеді: бул 
тұрақты  сөз  тіркестері  тілде  жиі  қолданылады. Дальдің  сөздігінде: 
сүйегінің  өзі  отанды  жоқтайды  (кейбір  молаларда  мүрделердің 
ән  салып  жатқаны  жайлы  аңыз бар);  балыққа -  теңіз,  құсқа -  биік 
кеңістік,  ал  адамға  өзі өмір  сүретін  отаны,  жері керек  (түсінікте- 
ме берудің қажеті жок, шығар); отаны үшін жанын пида еткен (жа- 
уынгерлер жайында) деген тіркестер  кездеседі.
Мектепке  арналған танымал  «Happy English» оқулығының авто­
ры  Брюс  Монк  ММУ-дің  шет тілдер  факультетінде  қазіргі  орыс  мә- 
дениеті жайлы  оқыған лекцияларында:
The  concept  of родина  arouses  a  lot  of 
emotion in Russians.  It is feminine,  you regard 
it as your mother (родина-мать, родина-ма- 
тушка  /Отан-Ана/)  We  have  a  different 
attitude  to  our  country.  We  would  never 
dream of calling it «motherland».  Your people 
feel  nostalgic  during  three-week  Oxford 
summer  courses  of  English.  I  lived  in  Russia 
away from  my  country for  9  years  and  I  did 
not feel  nostalgic.  We  are  on  different  terms 
with our country.
Шынында да, жалпы редакциясын Д.Н.Ушаков басқарған  сөздік- 
те  отанға  деген  сағыныш  -   тұрақты  уғым  ретінде  тіркелген.  1938 
жылы басылған Ушаковтың осы сөздігінде родина (отан) және оте­
чество (атажурт) сөздері  отчизна (атамекен) сөзінен  қарағанда 
көбірек  қолданылады.  Отчизна  сөзінің  жанына  «ескірген»  және
Отан  түсінігі  орыстарда  көп  эмоция  тудырады.  Женский  род- 
та  турған  ол  жиі  ана  түсінігінде  (отан-ана,  отан-анашым)  қа- 
былданады.  Бізде отанға деген  ңарым-қатынас басқаша.  Оны 
«жер  ана»  деп  атау  ешуақытта  миымызға  кірмес  еді.  Сіздер- 
ден  барған  адамдар  Оксфордта  үш  апталық  ағылшын  тілінің 
курсын  өтіп  журген  кезде  сағыныш-естелікпен  өмір  сүреді. 
Мен  отанымнан  жырақта,  яғни  Ресейде  9  жыл  өмір  сүрдім, 
бірақ  менде  отаныма  қатысты  ешқандай  сағыныш-естелік 
жоқ.  Менде отаныммен  қарым-қатынас мүлде басқа.
218

«шешендік  сөздерде»  кездеседі  деген  белгі  соғылған.  Алайда  1949 
жылы  басылған  Ожеговтың  сөздігінде  «отчизна»  сөзі  бұл  белгілер- 
сіз  берілген.  Отчизна  сөзінің  ескі  сөздердің  қатарынан  жаңа  сөзге 
өтуінің  әлеуметтік-мәдени  себебі  бар:  Ушаковтың  II  томдығы  мен 
Ожеговтың сөздігінің арасындағы  он  жылдың  ішінде  патриотизмді 
мүлдем  басқа деңгейге  көтерген Ұлы  Отан соғысы  болып өтті. Солай 
тілдегі  ескірген  терминдерді  тірілту  (реанимация дегенге тілім  бар- 
май тур, бірақ шын мәнісінде солай)  немесе жасарту процесі жүрді.
Кеңес одағы  құлағаннан  кейін, отечество сөзі  және  осы түбір- 
ден  туындаған  отечественный  (отандық)  сөздері  жанданып, 
белсенді  сипатқа  ие  бола  түсті.  Бұған  дейін  ыңғайына  орай,  кеңі- 
нен  пайдаланылып  келген  советский сөзін  (мәселен,  ұлттык, және 
азаматтық,  қазіргі  жағдайға  мүлдем  қарама-қайшы  орыс және ре- 

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: