Коммуникация

§3.  Әлеуметтік-мәдени 
комментарийдің түрлері
14 «Нетворческий харак­
тер носит объяснение 
различных географи­
ческих, исторических и 
прочих реалий.  Пре­
имущество коммента­
тора  перед читателем 
в данном случае  в том, 
что в его распоряжении 
имеются многочислен­
ные справочные  изда­
ния, которыми учащийся 
обычно не располагает» 
(В.И.  Фатющенно.
  О фи­
лологическом коммен­
тарии к учебному тексту 
// Melbourne Slavonic 
Studies,  1971,  Nos 5-6,
P. 52).
Салыстырмалы  зерттеулер,  реалияларға  берілген  түсініктеме- 
лер тіл мен мәдениеттегі өзгерістерді, яғни әлемнің тілдік бейнесін- 
дегі  мәдени  өзгерістердің бейнеленуін  айқын,  нақты  көрсетіп  бере 
алады.
Орыстілін үйренуші ағылшынтілді оқырмандарға арнайы бағыт- 
талып шығарылған «Белкин повестеріне» берілген түсініктемелерді 
мысалға алып  қарастырайық:
1.  Лондон  (Three  Tales  by  Pushkin.  Translated  by  R.  T.  Curall. 
London,  1945).
2.  Оксфорд  (a.  S.  Pushkin.  Tales  of  the  Late  Ivan  Petrovich  Belkin. 
Oxford,  1947).
3.  Мэскеуде  «Руский  язык»  баспасынан  шыққан  (А.  С.  Пушкин. 
Повести  Белкина. -  М.,  1975).
4.  Калифорния (A.  Pushkin. Complete Prose Fiction. Translated by P. 
Debreczeny. California,  1983).
Мұнда  орыс тілін үйренушілерге тілді  меңгерудегі  қиындықтар, 
тілден  тысқары  жатқан  фактілер:  мәдениет  пен  тұрмысқа  тән  реа- 
лиялар,  тарих,  халықтың  әлеуметтік өмірі  және т.б.  жайында  түсін- 
діреді.  Тілден  тыс  фактілерге,  оның  ішінде,  географиялык, атаулар, 
кісі есімдері, Ресейдің әлеуметтік және мәдени өміріндегі құбылыс- 
тарға  тоқталамыз.  Тілден  тыс  мұндай  фактілерге  түсініктеме  беру 
тілдік түсініктемеден  гөрі  оңайырақ саналады.14
Бір  қызығы, тілде  әбден  орныққан,  түсіндірілуі  жеңіл деген  ма- 
териалдың  өзіне  комментатордан  улкен  шығармашылықты  талап 
етпейтін түсініктеме  берудіңтүрлі тәсілдері  бар.
Шынында,  бұл  пікірдің қандай да  бір фактіге  байланысты түсінік- 
теме анықтамалық сөздіктерден  алынған жағдайда, берілетін түсінік- 
теме энциклопедиялык, турғыдан  сипатталғанда  ғана  негізі  бар деуге 
болады. Ал  түсініктеменің бул  түрін  шартты түрде  энциклопедиялың 
түсініктеме  деп  атауға  болады.  Дәл  осылайша  «Сенатские  ведомос­
ти»,  Бородино,  Артемиза,  Никитские  ворота,  «Недоросоль»,  Фонви­
зин,  «Жоконд»,  Георгий  в  петлице және тағы  басқа  реалияларға  бай­
ланысты түсініктеме энциклопедиялык, түрде жүргізілген.
Жоғарыда  аталған  фактілерге  қатысты  берілген  барлық түсінік- 
темелер  көркем  мәтінмен  байланыссыз  түрде,  энциклопедиялык, 
негізде  жүргізілген.  Комментаторларға  қойылатын  басты  талап- 
оқырманды  шатастырмайтын  дәл  аңпаратты  беру.  Мәселен,  «Ме­
тель»  шығармасындағы  Бородиноны  еске  түсіргенде,  осы  атау- 
ға  қатысты  барлық  мәліметтер  әртүрлі  деңгейде  толықтырылып
114

беріледі, бірақ түсініктемеде берілген мәліметтердің өзі объективті 
сипатта  болғандықтан,  таза  энциклопедиялык,  түсініктеме  санала- 
ды.  Мұнда  не лингвоелтанымдық, не контекске байланысты айқын- 
далатын коннотация да  ашылмайды.
London,  1945:
The  battle  which  was fought  at  Borodino  on  August  24-26,  1812. 
The  Russian lost 50 thousand killed and wounded,  but the engagement 
was not fought to a finish,  and Napoleon  understood that the  war with 
Russia was  only beginning  [1812  жылы  24-26 тамыз  аралығында  Бо­
родино  үшін  шайқас  өтті.  Орыстардан  елу  мың  әскер  қаза  болып, 
сонша  әскер  жараланды,  бірак,  олардың  сағы  сынбады.  Наполеон 
Ресеймен  соғыстың енді ғана  басталғанын түсінді].
Oxford,  1947:
The Battle Borodino was fought on  7-th September, 1812 (according 
to  the  Russian  calendar,  26-th  August)  [Бородино  үшін  шайқас  1812 
жылы  7  қыркүйекте  болды  (орыс күнтізбесі  бойынша 26 тамыз)].
Moscow,  1975:
On  the  26-th  of  August,  1812,  a  most  important  battle  of  the 
Patriotic  War  was fought  between  the  Russian  and  the  French  armies 
at  the  village  of Borodino  (approx.  69  mi.  from  Moscow)  [1812  жыл- 
дың 26 тамызында орыс жэне француз әскерлері арасында Бороди­
но  елді  мекеніне  жақын  жерде  (шамамен  Мәскеуден  69  километр 
қашықтықта  орналасқан)  Отан үшін  шайқас өтті].
Міне,  энциклопедиялық  тусініктеме  дәл  осылай  беріледі.  Де- 
генмен  реалияларға  берілетін  түсініктемелерге  шығармашылық 
түрғыдан  келуге  болады.  Бүл  жағдайда  түсініктеме  жалпы  фило- 
логиялык, және әлеуметтік-мәдени  ерекшеліктерді  қамтиды,  соны- 
мен  қатар  мүндай  нақты  ақпараттар,  қосымша  мәліметтерді  иеле- 
неді. Атап  айтқанда,  бір  жағынан саяси, ұлттык, мәдени-тұрмыстык, 
ерекшеліктерді  қамтиды,  екінші  жағынан  берілген  фактілермен, 
жеке атаулармен,  көркем  шығарма  авторымен  және  кейіпкерлері- 
мен  байланыс орнатады.
Түсініктеменің  мүндай  түрін  зерттеу  немесе  шығармашылың 
түсініктеме  ретінде тануға  болады.  Өйткені  тілден  тыс  фактілер тү- 
сініктеме  авторынан  зерттеу  жүргізуді,  шығармашылықпен  қарау- 
ды талап  етеді.
Реалияларға  зерттеу  жүргізуді  қажет ететін  түсініктеме  өз  құра- 
мына энциклопедиялықтүсініктемені ала отырып, мынадай  қасиет- 
терге  ие болуы тиіс:
1. лингвоелтанымдық (тілден тыс фактілердің ұлттық ерекшелік- 
терін  айқындайды);
2.  контекске  бағытталған  коннотация  (берілген  көркем  шығар- 
мадағы тілден тыс фактінің рөлін  айцындап  көрсетеді).

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: