Коммуникация

17 И. 
Солоневич.
  Н арод 
и  м о нархия.  - М .,  1991. 
160  б.
юмор  және  ирониядан  тұратын  анекдоттардан  классикалық  дең- 
гейдегі  әдебиетті  қалыптастырды.  Бұған  Джонатан  Свифт,  Бернард 
Шоу,  Оскар  Уайлд,  Диккенс,  Теккерей,  Шекспир  сынды  классик- 
тердің  шығармалары  дәлел  болады.  Ағылшындардың  бес  траге- 
диялы туындысына  жиырма  екі  комедиялық  шығармалары  сәйкес 
келеді.  Ешбір мәдениетте юмор дәл  осылай жоғары  бағаланбайды.
Ал темірдей тәртіпті  қатаң ұстанатын,  кез  келген  жағдайда  өзін- 
өзі  ұстай  білетін  немістер  халықаралык,  сипаттағы  анекдоттардан 
Гете мен  Гейненің нәзік сезімді, терең иірімді  поэзиясын тудырды.
Ішімдік  ішуді  жақсы  көретін,  кез  келген  анекдотта  тек  бұзақы 
ретінде  танылатын  орыстар  әлемдік  әдебиеттің  асыл  ңазынасына 
құнды  шығармаларымен  өзіндік  үлес  қоса  білді.  Бұл  ойымызды 
дәлелдеу үшін  әлемдік деңгейдегі  шығарма ретінде танылған  Пуш­
кин, Лермонтов, Толстой, Тургенев,  Чехов, Достоевский  сынды  жа- 
зушылардыңтуындыларын айтсак, болады. Классик жазушылардын, 
шығармаларында  философиялык,  ізденісі  мен  ішкі  жан  дүниесінің 
қайғы-қасіретімен  ерекшеленетін  кейіпкерлер  өзге  классикалык, 
шығармаларда  сомдалатын  персонаждар  арасында  интеллигент- 
тер  саналады  (интеллигент  сөзінің  еуропа  тілдеріне  орыс  тілінен 
енуі тектен-тек емес).
Олай  болса,  орыс  халқына  тән  ұлттык,  мінез-құлык,  қайдан  көрі- 
неді?  Анекдоттан  ба,  әлде  классикалык,  әдебиеттен  бе?  Орыстың 
типтік бейнесі қандай болады? Қолындағы бір шелек арағымен тоңа- 
зытқышы бар камераға  кіріп  кеткен орыс па, әлде Пьер Безухов  па?
Белгілі болғанындай, екінші дүниежүзілік соғыс кезінде фашис­
т а   Германия  Ресейге  шабуыл  жасамас  бұрын  Ресей  және  орыс 
халқы туралы  барынша толық ақпарат жинай  бастайды.  Жиналған 
ақпарат  бойынша,  герман  басшылары  орыс  халқының ұлттық  мі- 
нез-құлқы  жайында  пайымдаулар жасайды.  Олар  Ресейді  «колос­
сом  на  гляняных  ногах»  (батпаққа  батқан  аяқты):  түртсең  болды, 
мемлекеттің  күл-талқаны  шығады»;  «Безухов,  Нехлюдов,  Мыш­
кин,  Раскольников, дядя  Ваня  мен  Иванов сынды  адасқандар  мен 
психикалық  көңіл  күйіне  назар  аударатын  көңілшек  интеллигент- 
тер»  ретінде таныды.  Иван  Солонович  бул  туралы  күйіне  отырып 
былай  жазады:  «Ресей  туралы  барлық  шетелдік  аңпарат  орыстың 
классикалық  әдебиетінен  алынды.  Міне,  сіздерге  Обломовтар, 
Маниловтар,  кедей  адамдар,  басы  артық  адамдар,  нацурыстар 
мен  жалаңаяқтар».17
Ацпараттың қайнар көзі ретінде орыстың классикалық әдебиеті- 
не  сыни  турғыдан  қараған  Иван  Солонович  әдебиетке  «халықтың 
ішкі  жан  дүниесінің теріс  көрсетілген  айнасы» деп  баға  береді.  Ол: 
«Әдебиет -  өмірдің теріс  көрсетілген айнасы.  Бірақ орыс мысалын- 
да  бір  нәрсені  теріс  көрсету  төртінші  өлшемге  дейін  өтіп  кетеді.
176

Біздің  әдебиетіміз  орыс  халқының  шынайы  өмірін  ешқашан  бейне- 
лемеген.  Орыс  әдебиеті  Ресейдің  әлсіз түстарын  көбірек  жазады,  ал 
оның бір де бір жақсы жағын  көрсеткен емес. Оның үстіне әлсіз тұста- 
ры да  ойдан  шығарылған дүние. Сүрапыл  соғыс  пен төңкеріс жылда- 
ры  халык, өмірін  сипаттауда  әдеби  адасуды  былай  қойғанда,  көркем 
түрде  қолдан  жасалған  жалған  Манилов  пен  Обломовтар,  Каратаев 
пен  Безуховтар,  Щигровский  уезінің  Гамлетові,  гарольдтік  плащтағы 
мәскеуліктер,  басы  артык,  адамдар  мен  жалаңаяқтар  -   ерік-жігері 
мықты адамдардың әдебиетте қайдан  пайда  болғаны белгісіз.18
Немістерді  орыс  халқының  ұлттық  мінез-қүлқы  туралы  бө- 
тен  сенімге  әкелген  орыс  әдебиетін  ақтап  алуға  тырысайық.  Шын 
мәнінде,  Манилов  пен  Безуховтар  Брест  қамалында  болған  емес. 
Егер олар дэл сол  Брест қамалында  болса,  өздерін  қалай  ұстар еді? 
Мүмкін  сол  кезде  олардың  өн  бойында  орыс  ұлтына  тән  қайтпас 
қайсарлық пен  қайрат пайда  болар ма  еді?  Солоневичтің пікірінше, 
мұның  өзі  душпандарды  өмірді  терісінен  көрсететін  айна  секіл- 
ді  алдаған  болатын.  Бул  жерде  Солоневичтің  ойы  мынаны  аңғар- 
тады:  «Салынып  жатқан  мемлекеттік  маңызы  бар  нысандардың 
құрылысын,  еліміздің әскери  күшін, адамзаттарихында  болып  көр- 
меген ерік-жігерді, қайсарлық пен табандылық сынды қасиеттердің 
бәрі  біздің  әдебиетте  көрсетілмеді».19  Мұндай  қасиеттер  көркем 
әдебиетте  бейнеленетін  болса,  онда  соғыс та  болмас еді.  Иван  Со- 
лоневич  осы туралы  айтқысы  келіп  отыр.
Ұлттық  мінез-құлық  туралы  берілетін  ақпарат  көздеріне  қай- 
та  оралайық.  Солоневичтің  бүкіл  көркем  әдебиетке  деген  нара- 
зылығын  ескере  отырып,  көркем  туындының  өмірді  терісінен 
емес,  шынайы  өмірдің  тек  жартылай  жағын  көрсету  деп  білеміз. 
Сол  кездегі  шынайы  өмірді толығымен  суреттеу мүмкін  емес,  орыс 
жазушысы  А.К.Толстой  шығармасының  кейіпкері  Кузьма  Прутков- 
тың  сөзімен  айтңандай,  «ұшы-қиыры  жоқ,  шексіз  нәрсені  құшаққа 
сыйдыра  алмайсың».  Көркем  әдебиетте  шынайы  өмір  жартылай 
әрі  субъективті түрде  суреттеледі,  себебі  жазушының жеке  өміріне 
байланысты  қалыптасқан  дүниетанымы,  шығармашылык,  қиялы, 
өзіндік  қабілеті  болады.  Қорыта  айтқанда,  көркем  шығармалар- 
ды  улттық  мінез-құлык, туралы  ақпарат  алуға  болатын  қайнар  көз- 
дердің бірі  ретінде санауға  болады.
Халыцтың  ішкі  жан-дүниесі  мен  ұлттық  мінез-құлқы  туралы 
ақпарат алудың үшінші  қайнар  көзі  ретінде фольклорлық шығарма- 
ларды, халықтың ауыз әдебиетін  айтуға  болады.  Көркем әдебиетке 
қарағанда фольклорлық шығармалардың өзіндік артықшылықтары 
бар.  Өйткені  фольклорлык,  шығармалардың  авторы  халықтың  өзі, 
ужымдықтуынды саналады. Ұлттық мінез-құлықты ашып  көрсетуде 
халық ауыз әдебиетінің рөлі  қандай? Ең алдымен, эпикалык, шығар-
18 

жүктеу/скачать 11,31 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: