Конференциясының ЕҢбектері

146

 

білуге  жҽне  оны  білдіруге,  ҿзіңңнің  ішкі  сезім  кҥш-қуатыңның  бар  екендігін  танытуға  деген 

қҧлшынысты іс-ҽрекеттен білінеді. 

Кеңес  ҥкіметінің  барлық  кезеңдерінде  оның  кҿсемдері,  ірі  ҿнер,  мҽдениет  қайраткерлері 

бҧхара  халықты  кҿркем  ҿнер  шығармашылығына  тарту,  кҿркемдік  ой-сананы  тҽрбиелеу,  оның 

насихаттық  рҿлін  кҥшейту,    кҿркемҿнердің  тҽрбиелік  потенциалын  уақыт  талабына,  қоғамдағы 

ҿзгерістерге  сай  мақсатты  пайдалану  оны  ҧйымдастыруды  жетілдіру  міндет  мақсаттар 

ҿзектілігінің ешқашанда қҧнсызданбайтынын ескертіп отырды.Осы жағдайлардан кеңес ҥкіметінің 

ҿркениетті-жасампаздық тҽлімі ҽлі кҥшін жоймаған қызмет тҥрі кҿркемҿнер жҧмыстарына деген 

кҿз-қарасындағы жасампаздылықты обьективті тҥрде бағалаған дҧрыс. 

Қазіргі  кезде  кҿркемҿнер  шығармашылығын  бҧхаралық  деңгейге  кҿтеру,  оның 

проблемаларын  шешу  бірқатар  қиындықтарға  тап  болып  отыр.  Оның  басты  бір  себебі 

тҧрғындардың  кҿркемдік-эстетикалық  сҧраныстары  мен  қызығушылықтарын  қанағаттандыру 

мҥмкіндіктері  нарық  талабына  сай  шектеуге  тҥсті.  Кҿптеген  мҽдени-ағарту  мекемелері 

жекешелендірілді. Ал олар ҿзінің тол функцияларынан толық ашылады да кҿркемҿнер ҧжымдары 

кҥрт қысқарды.Мҧндай жағдайдың орын алуына мҽдени-тынығу мекемелер санының кҥрт азаюы 

мен  қатар,  кҿркемҿнердің  тҽрбие  қҧралы  ретіндегі  рҿлінің  қҧнсыздануы  да  себепші 

болды.Екіншіден  белгілі  бір  реттілік  пен  ҥйірсек  қалыпта  жҧмыс  істеуге  бейімделген  дҽстҥрлі 

ережелер  мен  нҧсқауларға  негізделген  жетекшілік  ҿнерпаздарды  да  қанағаттандырмайтын 

жағдайға  жеткізді.  Кҿркемҿнердің    комерция  обьектісіне  айналуына  жолдың  ашылғаны  да  оның 

бҧхаралық  сипатына  тежеу  салды.Осындай  жағдайлардан  барып  кҿркемҿнердің  тҽрбиелік  рҿлі 

туралы  кҿзқарастар  қайшылығы  да  пайда  болды.Кҿркемҿнерге  қызығушылықтың  саябыр  тарту 

себептерінің тағы бірі кҿркемҿнерді ҧйымдастыру мен оқу-жаттығу шығармашылық жҧмыстарын 

жҥргізуде  қалыптасып  қалған  топтауларын  ҥлгідегі  ҽдіс-амалдарға  ҥйірсек  болу  ҽдеттерден  де 

болды. 

Соңғы жылдардағы елімізде орын алған қарқынды ҽлеуметтік-экономикалық оң ҿзгерістер, 

мҽдениетті кҿтеру бағытындағы оң қадамдар ҿткен ҿмірдегі ҿнегелі тҽжірибелердің қайтадан жаңа 

сипатта  даму  алуына  жағдайлар  жасап  отыр.Мҽдени-ағарту  мекемелері  мемлекеттік  меншікке 

қайтарылып ҿзінің топ функциясымен айналысуға мҥмкіндік алды.Олар мемлекеттік қамқорлықты 

сезінуде.Ендігі  мҽселе  кҿркемҿнер  жҧмысында  қандай  ҿнер  жанрларына,  тҥрлеріне  бағдар 

ҧстануға болады, эстетикалық дамуға қозғау болатын, тҽрбие жҧмыс формаларын қалыптастыруда 

қандай  ҥлгі  боларлық  ҿнегелі  тҽлімгерге  сҥйенуге  болады  деген  ҿткір  мҽселелердің  шешімін 

табуды  қолға  алу  керек  болып  отыр.Талаптардың,  жаңа  міндеттердің  бҽрі  тек,  жҧмыстың  жаңа 

формалары мен тҥрлері, ҽдістері арқылы ғана шешілуі тағы да мҥмкін емес.Мҧндай тҧжырымды 

қоғамның  тарихи-мҽдени  ҿміріндегі  сабақтастық  принципі.(қағидасы)  терістемейді  қайта  оны  

толықтай растай тҥседі.Ол мҽлім дҥние.Шындығында тарихи тҽжірибе кҿрсеткендей ҿткен кеннің 

ҿркениетті,жасампаз  тҽжірибе  ҥлгілеріне  арқа  сҥйемей  жаңаны  дамыту  екі  талай  екендігі 

белгілі.Ендеше кҿркемҿнер жҧмысын қайтадан бҧхаралық деңгей дҽрежесіне кҿтеру ҽрі бейімділік 

амалдарын  қалау  ҥшін  тарихи  жҧмыс  формалары  мен  тҥрлерін  жаңа  ҽдістермен  тҥрлендіре 

отырып  кейбір  кҿркемҿнер  жанрларын  жаңғыртуды  қолға  алуды  керек  етеді.Тарихи  жанрлар 

арасынан эстетикалық танымдық, кҿркемдік тҽлімге тҽрбиелейтін хор жанры тҽрбие жҧмысының 

кҿпшілікті  тҥрі  ретінде  жаппайылық  сипат  алуға  қолды  дҥние  ьолып  табылады.Оның  мынадай 

себептері бар. 

-Біріншіден хор-ҧжымдық оындаушылық ҿнер болғандықтан мҧнда қрым қатынасқа тҥсуге 

ҥлкен  мҥмкіндік  қаланған.  Ал  қарым-қатынас  функциялары  хорға  қатысушылардың 

серіктестік,ҽріптестік  жолдастық,  достық  рухын  оятып,  қалыптастырып  жҽне  дамуға 

ынталандырады. Осы жағдай хор ҿнерінің орындаушыларын ой сана –арман, аңсар, ерік, іңкҽрлік, 

сезімдеріне  тҽрбиелеуде,  ҥлкен  армандарға  жетелеуде  басқа  ҿнер  жанрлары  мен  тҥрлеріне 

қарағанда мҥмкіндігінің басым екндігін де аңғартады. 

-Екіншіден  хормен  ҽн  айту-ҿнер  ҽлеміне  қатысудың  ең  ықтималды  жолы.Хор    ҧжымына 

қатысу арқылы жеке орындаушылыққа бейімделу жҥзеге асады, таным-талғам ҿседі, ҿнерге деген 

кҿз-қарас орнығады, оны жетілдіру жалғасады. 

-Ҥшіншіден  хор  ҥйірмесін  ҧйымдастыру  онымен  жҧмыс  жҥргізу,  басшылық  жасау  оқу-

жаттығу жҧмысының ықшамдылық сипаты, орындаушылық қабілет-шеберлікке  қойылатын талап 

деңгейінің  басқа  ҿнер  жанрларына  қарағанда  оңтайлы  яғни  жеңілдеу,  қарапайымдылығы, 

дайындық  ісіне  материалдық  кҿп  шығын  жасауды  қажет  етпейтіні  сияқты  ерекшеліктері  хор-

жанрына қатысушылық қызығу мотивтің негізгі қозғаушылары болып табылады. 

147

 

Қазіргі жағдайда ҽсіресе балалар мен жасҿспірімдерді сахна ҿнеріне тартуды қаурыт қолға 

алу  қажет.Сахна  ҿнерінің  жаңа  адам  тҽрбиелеудегі  ҽлеуеті  оның  адам  ой-ҿрісінің,  дҥниетаным 

тҥсінігінің  дамуына  ҥлкен  қозғау  салатын  қайнарлық  қабілетінде.Шындығында  драмалық 

шығармаларда  диалогтар  мен  монологтарды  табиғи  таным  сипатында  дауыс  мҽнерін  сҿз 

мазмҧнына сай сазына келтіріп мҽнерлеп айту, іздену мен талдауға эстетикалық жоғары талғамға 

негізделеді.Ҽр-бір кейіпкердің жан сырын ҧғып, оның кҿңіл -кҥй толғанысы мен қҧйқылжуларына 

ортақтаса  отырып,  орындаушы  ҿз  дҥние  танымын  ҿмірге  бейімділігін  арттырады.Драмалық 

шығармалардағы  кҿркем  сҿйлеу  оқу  ғана  емес,  кейіпкердің  кҿңіл-кҥл    жағдайына  байланысты 

айтылатын терең сырлы ҽсем ҽн мен толғау, адамның сезімін, қуанышын, білімін, талғамын дене 

қимылдарымен  ҧғындыратын  би,тҧңғиық  мҧң.Осылардың  бҽрі  ойынға  қатысып  жҥрген 

ҿнерпаздардың    ойлау  ҽлемі  мен  кҿңіл-кҥйін,  мінез-қҧлығын  ҿзгертетін  ҥлкен  ҽсер  кҥші.Сахна 

ҿнерінің осындай педагогикалық мҥмкіндіктері ҿнердің осы  жанрына мҽн беріп оның жандануын 

тездетуді  қажеттейді.Сахна  ҿнерінің  жандануына  негіздің  бір  тҥрі  кеңестік  дҽуірдегі  сияқты  ол 

қоғамның  идеологиялық  директивтік  тапсырыстарын  насихаттаушы,  таратушы  рҿлден 

ажырағандығында  Драмалық  шығармалардың  идеялық  мазмҧнға  ғана  негізделуі,  репертуар 

қҧрылымының  тақырыптық-идеялық  рамкамен  шектелуі,  оның  қҧрылымының  таптауырындыққа 

ҧшырап,  аясының  таралып,бірте-берте  концерватизмге  ҧрынатынын  кеңестік  дҽуір  тҽжірибесі 

тҽлімдеуде. Кезінде жіберілген қателіктерді ескеріп отыру іс-шараның даму алуына оның ықпалын 

жасайды. 

Қазіргі  жағдайда  балалардың  фольклорының  кіші  жанрлық  тҥрлерін  дамытуға  кең 

мҥмкіншілік  ашылды.  Балалар  кҿркемҿнер  репертуарына  халық  шығармашылығының  кіші 

ауызша жанрлары ҥлгілеріне ҥлкен орын беру керек. Оның басты бір себебі ҧлттық ауызша жанр 

балалардың  ҿз  ана  тіліне  оның  кҿркемдік  –логикалық  қҧндылықтар  қор  байлығына  деген 

сҥйіспеншілік  пен  мақтаныш  сезімін  арттырумен  ғана  шектелмейді.  Ол  балалардың  мінез  -

қҧлығына  ҿнегелі мінездерді дарытады, оларды ҽдетке айналдыруға даңғыл жол салады.Ҽсіресе 

халық  шығармашылығының  ауызша  кіші  жанрларының  ерекше  тҥрі  жҧмбақ  шешу,жаңылтпаш 

айтуды  бастауыш  сынып  оқушыларының  кҿркем  ҿнер  шығармашылығы  репертуар  қҧрамына 

кҿптеп  ендіруді  іске  асыру  керек.  Кҿркемҿнер  шығармашылықтың  бҧл  тҥрінен  жеке  байқаулар, 

жарыстар  ҿткізудің  мҽні  зор.Мҧндай  шараларды  ҿткізу  балалардың  фольклордың  кіші  жанрына 

деген  қызығушылығын  ояту  ғана  емес,  олардың  шығармашылық  қиялын  шыңдау  амалын 

жетілдіру  кҿзі  болып  табылады.Балалар  фольклорының  кіші  жанрлары  балалардың  ҿздерінің 

табиғатына  сай  елестету,  қиялдау  қабілеттерінің  жетілуіне  жҽне  дамуына  негіз  қалап,  жҧмбақ 

сҿздерді астарынан метафоралық(астарлы)бейнелерді танып білу қабілеттерінің ҿсуіне, кҿркемдік 

талғампаздығын қалыптастыруға қҧралдық қызмет атқарады. Кҿркемҿнердің студиялық тҥрлеріне 

де  қазіргі  ауқытта  бет  бҧру  қажет  сияқты.Студияда  рухани  микроахуалдың  орнығуы  кҥшті 

жҥреді.Сондықтанда  студия  ҿнерпаздардың  адамгершілік  қасиеттерін,  сын  мен  сымбаттың  аса 

қҧнды  элементтерін  дамытып,адамның  тҧлғалық  қалыптасуына  жағдай  жасайды.  Студия 

шығармашылық 

лаборатория.Ол 

ҿз 

жҧмысында 

негізінен 

ҥш 

қағиданы 

трек 

етеді.Оларға:шығармашылықтағы  ортақ  ойлампаздылық  қағидасы,  кҽсіпқойлық  қағидасы  жҽне 

ҿзі-ҿзі басқару қағидасы жатады.Осы қағидалардың жҥзеге асырылуы,студияшылардың кҿркемдік 

дҥниетанымдылығын  арттырып,шығармашылық  сапалықты  қалыптастырады.Кҿркемҿнердің 

басқа  жанрларына  қарағанда  оның  студиялық  тҥрінің  ҿнерпаздарына  мынадай  қасиеттер  тҽн 

келеді.  Атап  айтқанда:  мақсат-мҧратқа  жету  қажыртпалық  ширақтық,  ептілік  таныту,  ҿмір 

ағымына  ілесіп  отыру,ҽлемдік  пен  ҽдемілік  ҽлеміне  қызмет  ету  мҥмкіндігінше  сарыла  жҧмыс 

істеу, ҥнемі ҿзіндік стиль мен қолтаңбаны жасау,сақтау, ой батылдығы мен дарқандылығы,терең 

ойлампаздылық  пен  білімдарлық  синтетизмі,ортақ  іске,  шығармашылыққа  жҧмыла  кірісу,  ҿзара 

теңдестік  еркін  жағдайда  қарым-қатынас  жасау  студиялық  ҿмірде  т.б.іс  ҽрекеттерде  этикалық 

қалыпты  қатаң  сақтау,серіктестікпен  еңбек  мейрамын  қалау,  таң  қалдыру  мен  таң  қала  білу 

қабілет  иегері  болу  қасиеттері  тҽн  болады.Сонымен  қатар  студияның  ҥш  мҥмкіншілігінің 

барлығында.Олар:эксперимент  жҥргізу  мҥмкіндігінің  болуы;  ҽркімнің  ҿз  «мені  »ҥшін  кҥресу, 

мҥмкіндігінің  молдығымен  ҿзінің  кҿркемдік  платформасына  сҥйене  отырып  нақтылы,қанықты 

ҧстаным  позициясын  іске  асыру  мҥмкіндіктерінің  болуы.Мҧндай  ерекшелік  кҿркемҿнер 

жырларының  басқа  тҥрлерімен  салыстырғанда  студияның    тҽрбиелік  мҥмкіндігінің 

артықшылығын  кҿрсетеді.Қорыта  айтқанда  елімізде  қалыптасқан  саяси-ҽлеуметтік  жҽне  мҽдени 

ҿзгерістер  кҿркемҿнер  ҽсіресе  балалар  кҿркемҿнерін  жандандыруға  толық  мҥмкіндік  жасап 

отыр.Балалар 

мен 

жасҿспірімдердің 

тіпті 

естиярлардың 

да 

ҽртҥрлі 

ермектермен 

ҽуестенушіліктерден  кҿркемҿнер  жҧмыстарына  қарай  қызығушылықтарын  оятуда  біз  қысқаша 

148

 

тҽрбиелік  ҽлеуеттеріне  талдау  жасаған  кҿркемҿнер  жанрларының  тигізер  ықпалының  зор 

екендігіне  сенімдіміз.Кҿркемҿнер  ҽдеп  сақтау  нормаларын  қалыптастырудың  қуатты  қҧралы 

болып  табылатындығы  туралы  ой-пікірді  біз  жоғарыда  бірнеше  рет  келтіріп  кеттік.Ал  халық 

даналығында ҽдеп бар жерде ҽдемілік «тозбайды» деген қағида бар.Ендеше кҿркемҿнер саламатты 

ҿмірсалтын қалыптастыратын тҽрбие қҧралы да болып отыр.Ендеше тҽрбие жҧмысын кҿпшілікті 

тҥрі ретінде кезінде танымал болған кҿркемҿнер жҧмысының жаппайылық сипатқа кҿтерудің мҽн 

мағынасын  тҥсініп, жҧмысты жандандыру  Қазақстандық  патриотизмді қалыптастыруда  да  ҥлкен 

рҿл атқармақ. 

 

Әдебиеттер 

1.

 

Возраждение 

духовный 

культуры 

народа 

и 

самодеятельное 

художественное 

творчество.Санкт-Петербург,2001. 

2.

 

Р.Сыздыкова.Сҿз сазы. Алматы.2005. 

3.

 

Е.Омар, Ю Сапарова.Кҿркемҿнер шығармашылығы Шымкент:2009 

4.

 

В Разумный.Художественная педагогика-Москва:1999 

5.

 

М.Шибаев.Педагогические  проблемы  творческой  подготовки  участников  театралный 

самодеательности-Москва:2003. 

 

 

 

СЫНЫПТАР ТЫС ЖҦМЫСТАР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ДАРЫНДЫЛЫҚ 

ҚАБІЛЕТІН АРТТЫРУ 

 

Ӛмірәлиев А.С. 

Шиелі ауданы, Қызылорда облысы, Қазақстан

 

 

Резюме 

В  статье  рассматриваются  повышение  творческих  способностей  учащихся  с  помощью 

внеклассной работы. 

 

Summary 

This article is consioureal divide the pupils  work with the exstra correcular work. 

 

«Сенің  елдігің  тарихыңды  зерттеуден  басталады»  -  деп  Қадыр  Мырзалиев  айтқандай, 

шҽкірттерімізді  тарихи  саналы,  қҧқықтық  тҽрбиелі  азамат  етіп  тҽрбиелеу,  шығармашылыққа 

шыңдау  міндет.  Ол  ҥшін  оқушы  бойындағы  табиғат  берген  қабілетті  дамыту,  дарындылықтың 

кҿзін  ашу  қасиетті  парызымыз.  Дарын-адам  бойындағы  асқан  талант,  ерекше  қабілет.Яғни 

дарынды бала, асқан таланттың иесі. Дарындылық бала бойындағы асқан алғырлық, зеректік. 

Демек,  оқушылардың  ғылыми  зерттеу  жҧмыстарына  қызығуын  қалыптастыру, 

шығармашылық  қабілетін  дамыту,  қазіргі  техниканы  тиімді  пайдалану  мҽдениетіне  тҽрбиелеу  – 

мектептің басты бағыттарының бірі. Ал мектеп –еліміздің халыққа білім беру жҥйесінің – кҥрделі 

тармағы.  Сондықтан  мектеп  мҧғалімдерінің  ең  басты    мақсаты:  жеке  тҧлғаны    жан-жақты 

дамытудың  алғы  шарты  ретінде  оқушыларды  сараптап  оқыту  арқылы  шығармашылық  қабілетін 

дамыту. 

Бҽрімізге  белгілі,  бір  сыныпта  қабілетті,  икемділігі,  қызығуы,  дамуы,  ой-ҿрісі,  сҿйлеуі, 

сырт  бейнесі  ҽр  тҥрлі  оқушылар  отырады.  Мҥмкіндігінше  бір  сыныптағы  оқушылардың  жеке 

қабілеттеріне бейімділігімен ой-ҿрістерімен даму дҽрежесіне кҿңіл бҿліп топтарға жинаған дҧрыс. 

Сыныпта  мҧндай  топтарды  қҧру  ҥшін  мектеп  психологімен  бірлесе  отырып  жҧмыс  істеген  оң 

нҽтиже  береді.  Мҧндай  психологиялық  қызмет  тҿмендегідей  жҥйеде  іске  асырылады.  (1-ші 

сызбаға назар аударайық) 

Сызбада кҿрсетілгендей сҧрақтамалардан сҥрінбей ҿткен оқушыны дарынды тҧлға ретінде 

қабылдап  онымен  ҥздіксіз  ғылыми  жҧмыс  жҥргізуге  болады.  Таңдап  алынған  оқушының 

дарындылық қабілетін одан ҽрі арттыру ҥшін, енді сабақтан тыс уақыттарда (география жҽне жас 

эколог ҥйірмелері)  жҥйелі тҥрде жҥргізген ҿз тҽжірибемді ҧсынамын. 

Мақсат  міндеттері  айқындалған,  жылдық  жоспары  жасалып,  бекітілген  ҥйірме  жҧмысы 

негізінен оқушылардың ҿмірге деген танымдылығын, ҿзіндік іс ҽрекет жасауға бейімдейді. 

Барлығымызға  белгілі пҽндік ҥйірме кез келген пҽнде қосымша пҽндік білімді жетілдіру 

ҥшін жҽне оқушының сол пҽнге деген қызығушылығын арттыру мақсатында ҥздіксіз жҥргізіледі. 

149

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

         

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Мен  ҿзім  жҧмыс  істейтін  мектепте  жоғарғы  8-10-шы  сыныптар  ҥйірмесімен  қатар 

қоғамдық  ―Жас  эколог‖  ҥйірмесін  жҥргізіп  келемін.  Жас  эколог  ҥйірмесінің  мақсаты:  дарынды 

оқушылардың  жаратылыстану  пҽндерінен  алған  білімдерін  дамыта  отырып,  айнала  қоршаған 

ортатуралы  кҿзқарастарын,  табиғи  зат  алмасу,  табиғаттағы  қарым-қатынастарға  талдай  жасауға 

ҥйрету.  Айнала  қоршаған  ортаның  кез-келген  ҿзгерістеріне,  ластануына  бақылау  жасап,  оның 

себеп-салдарын ашып баға беруге жҽне ғылыми жҧмыс жасауға ҥйрету болып табылады. 

Оқушылардың    дарындылық  қабілетін  арттыру  ҥшін  сабақтан  тыс  уақыттағы  қоғамдық 

―Жас эколог‖ ҥйірмесі тҿмендегідей  жҥйеде жҥргізіледі.(Сызбаға назар аударайық ) 

Біріншіден  ҥйірмені  ҿзге  ҥйірмелерден  ерекшелеу  жҽне ҥйірмеге  оқушылардың  ҿздігінен 

қызығушылығын арттыру ҥшін туған табиғатқа саяхаттар ҧйымдастыру қажет. 

Саяхат -  оқушылардың табиғат пен ҥндесуіне, табиғи таланттың               шабыт алуына  

ҿзіндік ҥлес қосады. Яғни табиғат -  адам тҽрбиешісі. Адам адам болып туып, адам болып қалуы 

ҥшін    табиғаттың  атқарар  рҿлі  зор.  Табиғат  бҿлшектері:  жан-жануарлар  дҥниесі,  ҿсімдік  ҽлемі, 

ҿзен-сай,  биік  таулар,  сағым  тербеген  сары  дала  -  бҽрі  -  адамның  ойына-  сана,  денесіне  -  қуат, 

бойына – кҥш, ҿнеріне шабыт, кҿңіліне – қанат беретіндігі аян.  «Туған жердің  қара тасын мақтан 

ете  білмеген  адам  бҿгде  жердің  алтын  тасын  да  мақтап  жатпайды»  -  деп  академик    Қ.Сҽтбаев 

айтқандай ҿз туған табиғатының ҿзіндік ҽсерін сезіне білмеген ол туралы ҿзіндік ой тҥйе алмаған 

оқушыны дарынды тҧлға болады деу ҥлкен қателік. Ҥйірменің ерекшеленуіне жҽне оқушылардың 

дарындылық  қабілетінің  артуына  ҿзіндік  жҧмысқа  бет  бҧруына  «Саяхаттың»    ҿзіндік    ҥлесі 

жоғары. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Бақылау 

экспримент 

Тренинг 

Социометрия 

Анкета 

Тест 

тексеру 

Мақсатты жоспарлы қабылдау, іс-ҽрекеттің психологиялық негіздерін 

тіркеу жҽне ғылыми тҥсініктеме беру, тҽртіптік жҽне психиканық басқа 

кҿрсеткіштерін байқау 

Баланың психологиялық қызметінің сапалығын зерттеу, олардың 

кҿрінуіне қажетті жағдай жасау 

Бір-біріне сенімділік, дҧрыс қарым-қатынас, арқылы оқушы жауабын 

талдай отырып, білімін, қҧқығын, ниетін, қызығушылығын арттыру 

Жазбаша сҧрақ-жауап арқылы топтағы қарым-қатынас ерекшеліктерін 

коммуникативтік қасиеттерін табу  

Пайымдау қҧлықтандыру, мақсаттар, мҧраттар қатынасын 

қызығушылығын арттыру  

Тапсырмалар арқылы зейінін, білімін, дағдысын кҽсіптік қасиеттерін, 

қабілетінің бар жоғын анықтау, мінезін байқау.   

Оқушылардың жетістіктері бойынша білімділігін, біліктілігін, қабілетін, 

қызығушылығын білу 

Дарынды оқушы 

150

 

 

Екінші  ҥйірме  барысында  оқушылардың  жылдам  ойлауын,  танымдық  қабілетін,  зейін-

зердесін  дамыту,  тез  шешім  қабылдауға  бағыт  беретін  жҥйенің  бірі  ойындар  ҿткізу.  Ойын  ҽрбір 

сабақта, жҧмысты қорытындылау барысында кең кҿлемді қолданылады. 

Ойын – маңызды іс. Қандай ойын болса да ол негізгі бір мақсатқа жҧмсалуы керек, ҿйткені 

ойын  баланы  дамытады.  Ойын  адам  жанын  ынтықтыру  мен  бірге  оның  бойындағы  кҿптеген 

қасиеттерді  ҧштап,  білім  дҽнін  бойға  білдіртпей  дарытады.  Ойындардың  қай-қайсысы  болса  да 

оқушыдан  тҿзімділікті,  талаптылықты,  ізденімпаздықты,  шеберлікті  тағы да  басқа  толып  жатқан 

қасиеттерді талап етеді. 

Оқушылардың дарындылық қабілетін шыңдау барысында ойындардың мынадай тҥрлерін 

жіктеуге болады. 

1.

 

Жарыс 

2.

 

Музыкалық 

3.

 

Шығармашылық 

4.

 

Тапқырлық. 

Жарыс жылдам ойлауды қалыптастырады, мысалы:  «Спорт жарысын» алайық. 

а) жҥгіру: кім бірінші болып  «қызыл кітапқа» енген 20ҿсімдіктің атын жазады. 

б) биіктікке  секіру: кім бірінші 10 биік тауды жазады деген секілді ойындар ҿткізіледі. 

Ҥшінші  шығарма  бҧл  оқушының  тиянақты  ой  тҥюін  басқа  оқушының  ойын  тҥсінуіне 

жағдай жасайды. 

Шығарманы мынадай 2тҥрге бҿлуге болады. 

1.

 

суреттік шығарма 

2.

 

тақырыптық шығарма 

мысалы:  суретті  шығармада  бір  оқушының  табиғат  жайлы  салған  суретіне  қалған 

оқушылар шығарма (ҽңгіме) жазады, шығармалар оқылып суретшінің пікірі тыңдалады. Мҧнда 2 

151

 

оқушының  ой  ҥндестігі  жҽне  ойлау  қабілеттерінің  ҧқсастығы  мен  айырмашылықтары 

айқындалады. 

Сонымен  қатар  сабақ  барысында  жҽне  сабақтан  тыс  уақыттарда  кҿпшілік  жерлерде  жиі 

қолданылып  жҥрген  конференциялар  жҽне  дебат  (пікір-сайыс)  ҿткізу.  Бҧл  барлық  балалардың 

негізінен  тҥгел  ойларын  кең  кҿлемді  орта  жеткізу  болып  табылады.  Мҧндағы      «Дебат» 

бағдарламасы мынадай мақсатты кҿздейді. 

-

 

оқушыларды  мҽселелерге  ҿз  пікірін,  кҿз  қарасын,  аргументтерін  ашық,  жасқанбай, 

тҥсінікті, тиянақты, ҽдепті тҥрде жеткізе білуге уйретеді. 

Яғни оқушының сҿйлеу мҽдениетін қалыптастыруда пікір-сайыс рҿлі ҿте жоғары. 

Ҥйірме  жҧмысының  барысында  оқушылардың  жекелей  дарындылық  қабілетіне 

байланысты  ғылыми  жҧмыс  жасауды  қалыптастыру  қажет.  Оқушылардың  ғылыми  жҧмысқа 

тақырып  таңдауына,  сексия  бағытын  анықтауға  жоғарыда  кҿрсетілген  бағыттар  ҿз  септігін 

тигізеді. Мысалы: табиғатқа саяхат барысында оқушы оңға, солға секіріп қашып бара жатқан тҥз 

тағысы қоянды кҿрді. Тҥз тағысының секектеп қашуын қызықтаған оқушыға  пҽн мҧғалімі немесе 

ҥйірме  жетекшісі  сол  қоян  туралы  қызық  деректер  (қоянның  кҿбейгіштігін,  емдік  қасиетін  мол 

екендігін,  қолға  тез  ҥйренетіндігін)  айта  отырып  оқушының  сол  қоянды  биологиялық  тҧрғыда  

зерттеуге деген қызығушылығын арттырады. Сол секілді келесі бір оқушыны ҿздері барған табиғи 

орта  туралы  айтылған  аңыз-ҽңгімелер  қызықтырады.  Мҧндай  оқушыны  жетекші    «ҿлкетану» 

бағытында  жҧмыс  жасауға  баулиды.    Осындай  бағыттарға  бет  бҧрған    дарынды  оқушыларға 

жетекші  тақырып  «кҥнделік»  таңдап      береді.  Мақсат  міндеттері  айқындалған  тақырыпты 

зерттеуді оқушы мен мҧғалім бірлесіп немесе  жетекшінің бақылауымен оқушы жеке жҥргізеді. 

Ғылыми  жҧмыс  барысында  оқушының  жасаған  жҧмысының  қҧндылы  ғына  жҽне 

ғылымилығына  назар  аудара  отырып  оның  кҥнделікті  іс-ҽрекетіне,  жасаған  жҧмысына    

«кҥнделік»  жазуына бақылау жасалады. 

Дарынды  оқушылардың  жҥргізген  ғылыми  жҧмысының  міндетті  тҥрде  жаңалығы  болуы, 

ол жаңалық кітап бетінде, газет, журналдар бетінде болмау қажет. Ғылыми жаңалық тҧңғыш рет 

сол оқушының жҧмысынан кҿрініс табу керек. 

Ғылыми зерттеу жҧмысын жҥргізе отырып, оқушы ғылыми жҧмысын қорғаудағы ҿзін-ҿзі 

басқару қадағалау, оқыту, тҽрбиелеу жҧмыстары кезекті ҥйірме барысында жҥзеге асып отырады. 

Себебі, зерттеу жҧмысының негізгі кҿрсеткіші оқушының жҧмысты қорғаудағы ҿзін-ҿзі басқаруы 

болып  табылады.  Оқушының  дарындылығының  дамуы,  қабілетінің  ашылуы  кҿбінесе  мҧғалімнің 

кҽсіби    біліктілігіне,  жҽне  оның  тҧлғалық  қасиетіне  байланысты  екені  айдан  анық.  Олай  болса, 

осындай  жҥйелі  жҥргізілген  сыныптан  тыс  жҧмыстар  арқылы,  мҽселен,  ҥйірме  жҧмысын 

ҧйымдастыра білу жоғарғы нҽтижеге жеткізеді. Яғни, оқушының дарындылық қабілеті артып жеке 

тҧлғаға айналады. 

Жасыратыны жоқ, қоғамымызда ―дарынды оқушы – бҧл жақсы оқитын оқушы‖ деген пікір 

қалыптасқан.  Белгілі  ағылшын  психологі  П.Торранстың  зерттеулері  бҧл  пікірдің  мҧғалімдер 

арасында жиі кездесетінін анықтады. Оларға оқуда қиыншылық туғызбайтын, тҽртіпті, ҧйымшыл, 

білімді,  тҧрақты,  ҧғымтал,  ҿз  ойын  нақты  жҽне  тҥсінікті  жеткізе  алатын  оқушылар  кҿбірек 

ҧнайды.  Ал  қисынсыз  сҧрақ  қоятын,  ҿз  жҧмысымен  ғана  айналысатын,  тҽуелсіз,  кҿбіне 

тҥсініспеушілік туғызатын, қияли, ҽр нҽрсеге кҿзқарасы бҿлек оқушылар ҧнамайды. П.Торранстың 

зерттеулері нақ осы қасиеттер оқушының шығармашылық дарындылығын кҿрсететін жҽне оның 

нашар  оқитын  оқушылардың  арасында  да  аз  емес  екендігін  айқындаған.  Сондықтан  мҧғалімдер 

осы зерттеулердің нҽтижесін есте ҧстағаны жҿн. 

Дарынды оқушымен жҧмыстың негізгі  мақсаты- олардың шығармашылық жҧмыста ҿзінің 

қабілетін  іске  асыруға  дайындығын  қалыптастыру.  Ал  мақсатқа  жету  оқу  бағдарламасын 

тереңдетіп  оқыту  жҽне  оқушының  танымдық  белсенділігін  дамыту  арқылы  жҥзеге  асады. 

Дарынды оқушымен жҧмыс жҥйесіндегі мҧғалім маңызды орын алады.  Оқушының болашақтағы 

мамандығына байланысты, яғни кҽсіби тағдыры тек қана жақсы мҧғалімге байланысты. 

 

жүктеу/скачать 5,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: