Конференциясының ЕҢбектері

244 

шығармашылық жҽне зерттеу жҧмыстарын белсенді қалыптастыру; білім тексеру мен бағалаудың 

алуан тҥрлерін ҧтымды пайдалану арқылы оқытудағы кері байланысты жетілдіру. 

Танымдық  қызығу  -  оқушының  іс-ҽрекетінде  жҥзеге  асырылатын  жҽне  бірте  –  бірте 

адамды  тҧлға  ретінде  қалыптастыратын  тҧрақты  қасиет.  Оқушыларда  танымдық  қызығудың 

болуы  олардың  сабақта  белсенді,  білімінің  сапалы  болуына,  оқуға  жағымды  тҥрткісін 

қалыптастыруға,  оқыту  ҥрдісінің  тиімділігін  арттыруға,  белсенді  ҿміршең  позицияны  ҧстауға 

мҥмкіндік береді [2]. 

Бастауыш сынып оқушыларының зейіні тҧрақсыз, импульсивті, қабылдау мҥмкіндіктері де 

ҽр  тҥрлі  болады.  Дегенмен  де  ҽр  баланың  бір  нҽрсеге  бейімі  болады.  Бейімділік  -  оянып  келе 

жатқан қабілеттің алғашқы белгісі. Оқушылардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын арттыра 

тҥсу  ҥшін сабақта  жҽне сабақтан  тыс  уақытта дамытудың  ҽртҥрлі  технологияларын  қарастырған 

жҿн. 

Дҽстҥрлі  оқыту  ҽдістемесі  сандық,  мазмҧндық,  ал  дҽстҥрлі  емес  оқыту  тҥрі  оқушының 

қосымша  білімін,  қабілетін  жетілдіруде  ҿзіндік  ҥлесі  бар,  танымдық  қызығушылықтарын 

арттыратын, яғни сапалық, мҽнділік ҽдіснамасы деп айтуға болады. 

Ҽрине,    дҽстҥрлі  емес  сабақтар  қатаң  қҧрылымы  жҽне  қалыптасқан  жҧмыс  кестесі  бар 

кҥнделікті оқу жҧмыстарына қарағанда ҽдеттегідей емес ойы, ҧйымдастырылуы, ҿткізу тҽсілдері 

оқушыларға  ҿте  ҧнайды.  Дҽстҥрлі  емес  сабақтар  –  қалыптан  тыс,  кҥнделікті  сабақтан  ҿзгеше 

сабақтың жаңартылған тҥрлері. Олар, ҽрине, қоғамның жаңару, жетілдіру жағдайында білім беру 

саласын  жаңалаумен  тығыз  байланыста  іске  асуда.  Оқыту  жҧмысын  ҧйымдастырудың  мҧндай 

дҽстҥрлі емес тҥрлері кҿбінесе оның жеке ҽдістеріне негізделіп қҧрылуда. 

Дҽстҥрлі емес сабақтарды ҿтілу формасы мен мақсат  - міндеттеріне қарай 3 топқа бҿлуге 

болады: ой қорыту сабағы, ойын сабағы, жарыс сабақтары (1-кесте) [3]. 

 

1 кесте 

Дҽстҥрлі емес сабақтардың тҥрлері 

 

 

 

Дҽстҥрлі  емес  сабақ  тҥрінің  бірі  интеграциялық  сабақ.  Бҧл  сабақ  тҥрі  пҽнаралық 

байланысты  жетілдіру  мақсатына  байланысты  пайда  болған  [4-5].  Мҧндай  сабақтарда  бір 

тапқырыпты тҥрлі пҽндерден беретін мҧғалімдер жҥргізеді. Мҧны тағы кіріктірілген сабақ деп те 

атайды.  Кіріктірілген  сабақтың  негізгі  мақсаты  -  мазмҧны  ҧқсас  оқу  материалдарын 

байланыстырып,  сабақта  оқушылардың  терең  білім  беру,  ойлау  қабілеттерін  дамыту,  танымдық 

Дҽстҥрлі емес 

сабақтар 

Ой қорыту сабақтары 

Ойын сабақтары 

 

Лекция 

 

Семинар 

 

Конференция 

 

Баспасҿз 

конференциясы 

 

Сынақ 

 

XXI ғасыр 

кҿшбасшысы 

 

Қоғамдық білім 

байқауы 

 

Телекҿпір 

 

Интегралды сабақ 

 

Бинарлық сабақ 

 

Модулдік сабақ 

 

Саяхат 

 

Театр 

 

Концерт 

 

Тренинг 

 

Жҧлдызды сағат 

 

Ғажайыптар алаңы 

 

Ойлан,тап! 

 

Аукцион 

 

Бақытты сҽт 

 

Іскерлік ойын 

Жарыс сабақтары 

 

Сайыс 

 

Не? Қайда? 

Қашан? 

 

КТК (кҿңілді 

тапқырлар клубы) 

245 

қызығушылығын  арттыру  кҿзделеді.  Оқу  материалдарын  бағдарламаға  сай  пҽндер  бойынша 

біріктіріп  беру  оқушылардың  жан-жақты  тҧтас,  терең  жҽне  берік  білім  алуына  мҥмкіндік 

жасайды. Сондықтан мҧғалім пҽндердегі ҧқсас оқу материалдарын біріктіріп,  яғни пҽнаралық 

байланыс  принципін  қолданып,  интегралды  жоспар  жасайды.  Бҧл  сабақ  балалардың 

танымдық  қызығушылығына  тікелей  ҽсері  жоғары.  Интегралды  сабақ  –  бір  сабақта  ҿтілетін 

тақырыптың басқа пҽндермен ҿзара байланысы қарастырылып екі немесе одан кҿп пҽндердің 

бір  тақырыпта  ҿзара  байланыста  ашып  беруін  айтады.  Бҧл  қазіргі  сабақтастықта  білім  беру 

талабын орындауда негізгі тҥрі болып табылады. 

Қызықты  сабақтар  мҧғалімнің  ашқан  жаңалығы,  ҿзіндік  қолтаңбасы,  ҽдістемелік 

ізденісі, қолданған ҽдіс - тҽсілдері арқылы ерекшеленіп, шҽкірт жҥрегінен орын алады 

Дҥниетану  сабағында  «Кҥз»  тақырыбын  ҿткенде  қазақ  ҽдебиетімен  байланыстырып 

Абайдың  «Кҥз»  ҿлеңі  жатқа  оқылып,  «Кҥз»  ҽні  музыкалық  аспапта  ойнаса,  кҥз  суретін 

салғызса, онда ҥш сабақтан қҧралған бейнелеу ҿнері, ҽн-кҥй, қазақ ҽдебиетімен байланысқан 

интегралды сабақ болады. Интегралды сабақтарда пҽнаралық байланыс орын алады. 

Мектептегі 

оқу 

процесінде 

бастауыш 

сынып 

оқушыларының 

танымдық 

қызығушылығын  арттыру  мақсатында  дҽстҥрлі  емес  сабақ  тҥрлерінің  мҥмкіндігін  ашу 

бойынша  ғылыми  ҽдебеттерді  теориялық  тҧрғыдан  талдау  жҽне  материалдарды  жан-жақты 

оқып-ҥйрену бізге мынандай қорытындылар жасауға мҥмкіндік берді: 

1.  Егер  ҽрбір  жеке  пҽн  сабақтары  тҥрлендіріп,  сабақтарды  дҽстҥрлі  емес  формада 

ҿткізсе  оқушының  танымдық  қызығушылығы  артып,  жан-жақты  қабілеттері  ашылады, 

толығады. 

2.  Оқытуды  ҧйымдастыруда  дҽстҥрлі  емес  сабақ  тҥрлері  кіші  жастағы  балаларды 

дамыту қҧралы ретінде пайдалануға болады. 

3. Дҽстҥрлі емес сабақ тҥрлерін ҧйымдастыру барысында оқушылардың  ҿздерін жаңа 

қырынан таныту мҥмкіндігі жҽне оқушыларды ҿз бетінше ізденуге жол ашады 

4.  Дҽстҥрлі  емес  сабақ  тҥрлерін  жиі  ҿткізу  оқушылардың  нақты  пҽнге  немесе 

жаттығуға қызығушылығының туындауын сипаттайтын мотив қалыптасуға мҥмкіндік туады. 

Ол қызығушылық таныту таза атқарушылық мотивтерімен ҥйлесімді болады жҽне енді ҿркен 

жайып келе жатқан танымдық мотивация элементтерінің болуы бҧл мотивті ең маңызды етеді. 

5.  Дҽстҥрлі  емес  сабақ  тҥрлері  оқушыны  еркін  сҿйлеуге,  бірлесіп  ойды  талқылауға 

мҥмкіндік  береді,  оқушының  бейіндік  бағыт  бойынша  ҿз  мҥмкіндігін  саралай  білуге,  жеке 

дара ерекшелігін ашуға кҿмектеседі. 

 

Әдебиеттер 

1

 

Қазақстан республикасындағы 12 жылдық  жалпы орта білім беру тҧжырымдасы.-Астана, 2005. 

2

 

Қоянбекова С.  Танымдық қызығуды белсендіру // Қазақстан мектебі,  2003, №6.-Б. 46-47. 

3

 

Бҧзаубақова Қ.Ж. Оқытудың инновациялық педагогикалық технология- сы бастауыш сынып 

оқушысын дамыту қҧралы ретінде. Алматы: Жазушы.-2006. -156б. 

4

 

Сакенова  Р.  Пҽнаралық  байланыстан  –  интеграциялық  білімге.  //  Қазақстан  мектебі.  №10, 

2009. Б. 5-9 

5

 

Атабаева  Б.  Бастауыш  сыныптарда  сабақты  тҥрлендіріп  ҿткізу  жолдары.  //  Бастауыш 

сыныпта оқыту. 2007. №5. Б.-16-17 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

246 

ҼОЖ 1373.3 

 

БАСТАУЫШ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ ҤЙ ТАПСЫРМАСЫН ОРЫНДАУЫН 

ҦЙЫМДАСТЫРУ 

 

Сихимбаева С.М., Уалиева З., Тастанов Е.А. 

М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 

 

Резюме 

В  данной  статье  рассматриваются  особенности  методики  организации  домашней  работы 

учащихся начальных классов 

 

Summary 

In  the  given  article  is  written  about  the  methods  peculiarities  of  home  tasks  organization  in  the  primary 

classes 

 

Жаңа  білім  жҥйесіндегі  оқытудың  педагогикалық  –  психологиялық  аспектілері  болып 

табылатын «оқу-тҽрбие жҧмысын ҧйымдастыру кез келген ситуацияны шешуге дайын, ҿмірдің сан 

алуан  жағдайына  бейімделе  алатын дара  тҧлғаның  негізін  қалауға  бағындыру»  бағыты  бойынша 

«ҽрбір  оқушының  ерекшелігі  мен  мҥмкіндігіне  қарай  оның  қабілеті  мен  эрудициясын 

қалыптастырып,  олардың  ҿздігінен  білім  алуға,  алған  білімдерін  салыстыруға,  қорытындылауға 

жҽне  тиісті  жеріне  қолдануға  дайындығын  дамыту»  мақсатын  шешу  кҿзделуде  [1].  Осыған 

байланысты бастауыш сыныптан бала дербестігін қалыптастыру ҥшін ҥйге берілген  тапсырманы 

дҧрыс  орындау  белсенділігін,  жауапкершілігін  дамыту  ҽдістемесін  жҥйелеу  қажеттігі  туып 

отыр.Ол ҽрине баланың жас ерекшелігіне сҽйкес оқу-еңбек режиміне сай ҧйымдастырылуы тиіс. 

Жҧмыс қабiлетi деп адамдардың максимум энергияның жҧмсалуы, оны тиiмдi мҿлшерлеп, 

алға  қойған  ақыл-ой  жҽне  дене  жҧмыстарын  сапалы  орындауын  айтады.  Ақыл-ой  жҧмысы  да 

бҧлшықет  жҧмысы  да  адамның  жас  ерекшелiктерiне  тiкелей  байланысты.  Балалардың  ақыл-ой 

жҧмысы жасы артқан сайын жоғарылай тҥседi. 6-8 жасар балалар белгiлi бiр уақытта 15-17 жасар 

балалардың  атқаратын  жҧмысының  39-53%-iн  ғана  орындайды  екен.  Ақыл-ой  жҧмыс  қабiлетi 

жасына қарай бiрқалыпты жҥрмейдi, гетерохронды жҥредi. Жылдық ақыл-ой жҧмысының артуы 

2%-тен 53%-ке дейiн ауытқиды екен [2]. 

Орындалатын  жҧмыстарды  жасына  орай  жҥйелi  орындау  ақыл-ой  жҧмыс  қабiлетiн 

жетiлдiре тҥседi. Ақыл-ой жҽне бҧлшықет жҧмыс қабiлетiнiң тҽулiктiк кезеңдерi тҧрақты сипатта 

болуы  керек.  Оқу  кҿлемiнiң  шектен  тыс  кҿп  болуы,  оқу-еңбек  режимiнiң  дҧрыс  қҧрылмауы 

айтарлықтай ағзаның шаршауын туғызады. 

Ҥй  тапсырмаларын  орындау  жҽне  ҿзiнше  сабаққа  дайындалу  тҽулiктiк  оқушы  режимiнде 

айтарлықтай  уақыт  алады.  Тҽжiрибелер  екiншi  класс  оқушыларының  тиiмдi  жҧмыс  жасауы  1 

сағатқа, 3-4  класта  1,5 сағат  екендiгiн кҿрсеттi [3].  Жоғарыда  кҿрсетiлген уақыттан  артық  уақыт 

оқушылардың  ҥй  тапсырмасын  орындағанда  жҧмыс  қабiлетiн  тҿмендетедi.  Сондықтан  да 

кҿрсетiлген уақытты тиiмдi пайдалану керек. 

Жоспарлы  сҧрақ-жауап  ҽдiсiн  қолдану  арқылы  оқушылардың  ҿз  бетiнше  жҧмыс 

уақытының гигиеналық нормативтерге сай келетiнiн, келмейтiнiн бiлуге болады. Бiрiншi кезекте 

оқитын  оқушылар  ҥй  тапсырмасын  тамағын  iшiп,  актив  тыныққаннан  кейiн,  ал  екiншi  кезекте 

оқитын балалар сабақтарына дайындалуды 8,30-9 сағатта бастаулары керек. 

Мектепте  оқушылардың  уақытын  рационал  пайдаланып,  ҥйдегi  сабаққа  дайындалу 

уақытын  айтарлықтай  қысқартуға  болады.  Алайда,  баланы  ҿз  бетінше  жҧмыс  істеуге, 

шығармашылықпен  ізденуге  баулу  сияқты  талаптары  бар.  Сондықтан  бастауыш  сыныпта  кҥндік 

режимді дҧрыс ҧйымдастыру мақсатында ҥй тапсырмасын орындауға уақытты дҧрыс жҧмсау, ҿз 

бетінше жҧмыс істеу ынтасын қалыпты ҧстаға, белсендіруге арнайы ҽдістеме қажет етеді. 

Ҥй  жҧмысын  орындау  сабақтан  тыс  оқу  тҥріне  жатады.  Сондықтан  бҧл  оқу  тҥрі 

ҽдістемелік тҧрғыда дҧрыс ҧйымдастырылуы ҥшін де мҧғалімнің нҧсқауы қажет етіледі. 

Оқушылардың ҥйдегі оқу жҧмысын ҧйымдастырудың танымдық жҽне тҽрбиелік мҽні зор. 

Ҥй  тапсырмасын  кҥнделікті  орындаудың  нҽтижесінде  оқушылардың  дербестігі  артады,  олар 

ҿздігінен білім алуға жҥйелі тҥрде дағдыланады. Баланың ҥйдегі оқу жҧмысы сабақтағы жҧмысты 

жалғастырып, толықтырып отырса, баланың білімінің терең жҽне берік болуына ҽсер етеді [4]. 

Баланың  ҥйдегі  оқу  жҧмысының  тҽрбиелік  мҽні  мынада:  оқу  тапсырмаларды  ҿздігінен 

орындау  барысында  еңбекқорлыққа,  жҥйелі  тҥрде  ой  еңбегімен  шҧғылдануға,  ерік  пен  мінез 

247 

сапаларын  тҽрбиелейді.  Баланың  ҥйдегі  оқу  жҧмысы  сабақтағы  алған  біліммен  ҧштасса, 

оқушының жалпы дамуына жақсы ҽсер етеді де, дербес шығармашылық қабілеті артады. 

Бастауыш сынып балаларының ҥйдегі оқу жҧмысын ҧйымдастыру дҧрыс қалыптасу  ҥшін 

тҿмендегі мынандай шарттар қатаң сақталуы тиіс.Олар: 

1.  Мҧғалім  ҥй  тапсырмасының  қалай  орындалу  керектігіне  нҧсқау  беріп,  тҥсіндіріп 

жіберген жҿн. 

2.  Ҥйге  берілген  тапсырмалар  баланы  қызықтыратындай,  ҿмірмен,  іс-тҽжірибемен 

байланысты болғаны жҿн. 

3. Ҥй тапсырмасының мазмҧны барлығында біркелкі болмай тҥрлі нҧсқада болу керек. 

4. Ҥйге берілген тапсырманың орындалуын мҧқият тексеріп, бағалап отыру қажет. 

5.  Ҥйге  берілген  тапсырманы  бағалауда,  оқушылар  жауаптарының  дҧрыс  немесе  теріс, 

толық,  терең  немесе  шала,  ҥстірт  екенін  тҥсіндіріп  отыру  пайдалы.  Сондай-ақ  бала  тапсырманы 

орындауда  ҿзінің  ықыласын,  дербестігін  кҿрсете  білсе,  оны  мҧғалім  ерекше  атап,  бағалаудың 

тҽрбиелік мҽні зор. 

6.  Мҧғалімнің  берген  бағасы  ҽділетті  болса,  ол  оқушының  ҥй  тапсырмасын  жақсы 

орындауына себеп болады. 

7. Мҧғалім баға қоймаған жағдайда атап кҿрсету, мадақтап, мақтап отыру ҿте пайдалы. 

8.  Мҧғалім  ҿзінің  бағалауын  оқушылырдың  ҿзін-ҿзі  бағалаумен  ҧштастырса,  бағаның 

тҽрбиелік ролі артады. 

9.  Жаңа  сабақты  пысықтау  кезеңінің  алдында  ҥй тапсырмасын  беріп,  тҥсіндіріп  ҥлгерген 

дҧрыс. Егер ҥй тапсырамасы сабақтың соңында берілсе, ҥзіліс белгісімен қабаттасып, бала зейіні 

басқа  жағдайға  ауысуымен  қатар  келіп,  ҧғынбай,  тіпті  жазып  алмауы  да  мҥмкін,  бҧл  ҥй 

тапсырмасын орындамай келуіне себепші болады. 

10.  Ҥйге  берілетін  тапсырма  ҽр  кез  оқулықтан  тыс  ҿз  бетінше  орындалатын  қҧрастыру, 

салыстыру,  бақылау,  тҽжірибе  қою  сияқты  қызықты,  баланың  танымдық  белсенділігін 

арттыратындай  тапсырмалармен  алмасып  отырғаны  жҿн.  Сонда  баланың  орындаған  нҽтижелі 

жҧмыстары жҽне одан алған марапат, ылтипат оны одан ҽрі дамуға жетелейді [5]. 

Бастауыш  сыныпта  жҥргізілетін  ҽр  пҽндер  бойынша  ҥй  тапсырмасы  тҥрлі  ҽдістемелік 

жағдайды талап етеді. Сондықтан ҽр пҽннің ҿзіндік ерекшелігіне орай ҥй тапсырмасын беруді де 

соған ыңғайластырған жҿн. Айталық, дҥниетану пҽні бойынша ҥй тапсырмасы табиғатқа тікелей 

бақылау  жасау,  оны  бақылау  кҥнделігіне  тҥсіру,  суретке  тҥсіру,  картасын  сызу,  тҽжірибе  қою, 

табиғи заттар коллекциясын жинақтау, оларды ҿңдеу, жҥйелеу жҽне одан тҥрлі заттар қҧрастыру, 

тарихи  фактілі  ҽңгімелер  оқу,  оқулықтағы  тапсырмаларды  іс  жҥзінде  тексеру,  сҿзжҧмбақ  қҧрау, 

сияқты тапсырмалармен ҧласып, алмасып отырылады. Осыдан баланың кез келген тапсырмаларды 

ҿз бетінше дербес орындауға қҧлшынысы, танымдық қабілеті дамып, жауапкершілік қабілеті жҽне 

қосымша ҿз бетінше біліп, тануға деген белсенділігі қалыптасып, жҥйеленеді. 

Бастауыш  сыныптарда  сабақ  ҿткізгенде  бастама,  ҿнертапқыштық,  шығармашылық 

кҿрсетудің  маңызы  зор.  Мҧғалімнің  ҽрбір  сабақта  меңгеретін  ережелерді,  жағдайларды, 

қҧбылыстарды, оқиғаларды игеруін жеңілдететін немесе қиындататын логикалық операциялар мен 

тҽсілдерді  таба  білуі  қажет.  Шведтік  нейробиолог  Холгер  Хиден  ҿз  зерттеулерінде  баланың 

миындағы  клеткаларды  бір-бірімен  байланыстыратын  талшықтар  (нейрондар)  тек  ойлау  ҽрекеті 

болған жерде ғана молайып, жиілей тҥсетіндігін, сондықтан ҿте жас кезде баланың миын жҧмыс 

істеуге ынталандырып  отыру  керектігіне  назар аударады. Белсенді  ой қызметінсіз  клеткалар бай 

талшықтар  қҧра  алмайтындығын,  содан  барып  олардың  қызметі  тҿмендеп,  бара-бара  семе 

беретіндігін  дҽлелдеп  кҿрсетеді  [6].  Олай  болса  жоғары  қиындықта  оқыту  принципін  ҧстануды, 

бастауыш класс балаларының қиындатылған тапсырмаларды орындауға мҥмкіндіктері бар екеніне 

кҿзіміз  жетті.  Мҧғалім  оқушылардың  ойлау  қызметтерінің  жалпы  жҽне  жеке  ерекшеліктерін 

жақсы  тҥсінген  жағдайда  ғана  оқытудың  қазіргі  мазмҧнын  балалар  игере  алады.  Бҧл  ҽрине  ҥйге 

берілетін тапсырмалардың да кҿлеміне кіруі қажет. 

Білім тексеруді дҧрыс ҧйымдастыру мҧғалімге бҥкіл сыныптың дҥниетану тҥсініктері мен 

ҧғымдарының  қалай  қалыптасатынын  ҥнемі  кҿріп,  біліп,  бағалап  отыруына,  ал  оқушыларға  оқу 

материалдарын меңгеру процесінде олардың алға қарай қалай жылжитындарын ҧғынуға мҥмкіндік 

береді.  Тексеру  нҽтижесінде  балаларда  білімнің  обьективті  бағасы  жинақталады,  ал  оның 

тҽрбиелік  маңызы  зор.  Дҥниетанудан  білімді,  іскерлікті  жҽне  дағдыларды  тексеруді 

ҧйымдастыруға қойылатын талаптар мына тҿмендегідей: 

-оқушылардың білімін жеке тексеру, олардың ҽртҥрлі даму деңгейін ескертеді. 

-балалардың білімін тексеруге ҧқыпты тҥрде дайындалу. 

248 

-нақты сҧрақтар, проблемалық тапсырмалар ҽзірлеу. 

Оқушыларға  ҧсынылған  сҧрақтар  ойды  оятып,  олардың  танымдық  қабілетін  дамытатын, 

ойлауға,  талдай  білуге,  жинақтап  қорытындылап  салыстыруға  мҽжбҥр  ететін  болуы  қажет. 

Мысалы;  дала  мен  шҿл  ҿсімдіктерін  салыстырып,  олардың  ҧқсастық  жҽне  айырмашылық 

ерекшеліктерін  атап  кҿрсетіңдер;  Кҥзде  ағаш  жапырақтары  неліктен  тҥседі?  –  деген  сияқты 

ойландырарлықтай сҧрақтар болуы шарт. 

Мҧғалім  оқушылардың  білімін  тексеруді  ҽртҥрлі  тҽсілмен  жҥзеге  асырады.  Ауызша 

тексеруді жаппай ҽңгімелесу формасында ҿткізуге болады, мҧғалім сол кезде барлық оқушыларға 

сҧрақ береді. Мҧндай кезде мҧғалімнің класпен тікелей байланысы пайда болады. Оқушылардың 

бірінен сҧраған кезде қалған оқушылардың барлығы берілген жауапты мҧқият қадағалап, тҥзетіп, 

толықтырып  отыруы  тиіс.  Жаппай  ауызша  тексеру  меңгерілген  тҥсініктерді  толық  анықтауға 

мҥмкіндік  бере  алмайды,  бірақ  аз  уақыттың  ішінде  мҧғалім  оқытылған  обьекті  немесе  қҧбылыс 

туралы бҥкіл кластың қаншалықты дҽрежеде меңгергенін, білімді бір жҥйеге келтіріп, қарапайым 

байланыстарды  анықтай  алады.  Бҧдан  басқа  жеке  сҧрау  ҽдісі,  шағын  жазбаша  тексеру,  кесте, 

сызба толтыру, бақылау кҥнделіктерін жинап алып тексеру арқылы жҥзеге асады. 

 

Әдебиеттер 

1.

 

Қазақстан Республикасында 2005-2010 жылдарда білім беруді дамытудың тҧжырымдамасы 

.- Астана, 2004 

2.

 

Алиакбарова  З.М.  Мектеп  жасындағы  балалардың  анатомиясы,физиологиясы  жҽне  мектеп 

гигиенасының негiздерi. Алматы, РБК,1993. 

3.

 

Ҽбілқасымова А.Е. Қазіргі заманғы сабақ. Алматы, 2004.-218 б. 

4.

 

Сабыров Т. Болашақ мҥғалімдердің дидактикалық дайындығын жетілдіру. Алматы 1999. 

5.

 

Сихимбаева  С.М.  Дҥниетану  теориясы  мен  технологиясы.  Оқу  қҧралы.  -Шымкент:  Нҧрлы 

бейне, 2008.- 148 б. 

6.

 

Тҧрғынбаева Б.А. Дамыта оқыту технологиялары. -Алматы: Баспа, 2000.-84б.  

 

 

УДК 37.018.3 

 

ОСОБЕННОСТИ МЕТОДИКИ ЗАНЯТИЙ ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРОЙ С ЛИЦАМИ 

СТАРШЕГО И ПОЖИЛОГО ВОЗРАСТА 

 

Столярова О.С., Ахметова Г.И., Нурымбетов Д.О. 

ЮКГУ им. М.Ауезова, Шымкент, Казахстан 

 

Түйін 

Бұл  мақалада  егде  жастағы  адамдардың  дене  шынықтыру  жаттығуларымен  айналысу 

әдістерімен құрал жабдықтарымен түрлері көрсетілген 

 

Summary 

In the article investigating missions, resources and methods of physical culture in advanced age.  

  

К пожилому возрасту относят период с 55 до 75 лет (у женщин), с 60 до 75 лет (у мужчин). 

Вслед  за  ним  начинается  старший,  или  старческий,  возраст  (75  –  90  лет).  Люди  старше  90  лет 

называются долгожителями. 

В пожилом и старшем возрасте происходят необратимые изменения в системах и органах 

человеческого  организма,  называемые  старением.  Постепенно  уменьшаются  размеры  сердца, 

снижается сила сердечных сокращений, уменьшается количество крови, выбрасываемой сердцем в 

сосудистую  систему  за  одно  сокращение.  Понижается  эластичность  кровеносных  сосудов, 

оболочка  их  утолщается,  просвет  уменьшается,  в  результате  чего  повышается  артериальное 

давление. 

Возрастные изменения в дыхательной системе характеризуются ухудшением эластичности 

легочной  ткани,  ослаблением  дыхательных  мышц,  ограничением  подвижности  грудной  клетки, 

уменьшением  легочной  вентиляции.  Максимальное  потребление  кислорода  после  25  –  30  лет 

постепенно уменьшается и к 70 годам составляет 50 % от уровня 20 лет. 

Возрастные  изменения  в  мышечной  системе  и  связочном  аппарате  выражаются  в 

ухудшении эластических свойств мышц и связок, что при неправильном дозировании физических 

249 

нагрузок  может  привести  к  их  разрыву;  а  также  в    уменьшении  величины  проявляемой  силы; 

уменьшения объема мышц (атрофии). 

Существенные  изменения  отмечаются  с  возрастом  и  в  костно-суставном  аппарате. 

Суживаются  суставные  полости,  разрастаются  образования  по  краям  эпифизов  костей, 

разрыхляется костная ткань (остеопороз), кости становятся хрупким 

Инволюционные  изменения  происходят  и  в  нервной  системе,  что  выражается  в 

затрудненном  образовании  новых  двигательных  координаций,  ухудшении  точности  движений  и 

уменьшении их вариативности. 

Совокупность  отмеченных  возрастных  изменений  морфофункционального  характера 

проявляется  в  ухудшении  работоспособности  и  отдельных  физических  качеств.  Падают 

показатели  быстроты  и  точности  двигательных  действий,    менее  совершенной  становится 

координация движений, постепенно уменьшается их амплитуда. 

Инволюционные  изменения,  их  темп  и  интенсивность  во  многом  определяются  как 

характером физической активности пожилого человека, так и образом его жизни в юном, молодом 

и зрелом возрасте. 

Главной социальной функцией физического воспитания людей в возрасте 55 лет и старше 

становится оздоровительная функция. 

Основные  задачи  направленного  использования  средств  физического  воспитания  в 

пожилом и старшем возрасте заключаются в том, чтобы: 

-  содействовать  творческому  долголетию,  сохранению  или  восстановлению  здоровья; 

задержать  и  уменьшить  возрастные  инволюционные  изменения,  обеспечив  расширение 

функциональных возможностей организма и сохранение его работоспособности; 

- не допустить регресса жизненно важных двигательных умений и навыков, восстановить 

их (если они утрачены), сформировать необходимые; 

-  пополнить  и  углубить  знания,  нужные  для  самостоятельного  применения  средств 

физического воспитания; последовательно эти знания в практические умения. 

В пожилом и старшем возрасте используются многие из средств физического воспитания, 

применяемые  в  зрелом  возрасте.  Однако  предпочтение  все  больше  следует  отдавать 

гигиеническим  и  естественным  факторам  оздоровления,  а  также  тем  физическим  упражнениям, 

которые предъявляют сравнительно невысокие требования к организму и легко могут быть точно 

дозированы по нагрузке. 

К числу основных средств сохранения и восстановления функций двигательного аппарата 

в  пожилом  и  старшем  возрасте  относится  гигиеническая,  основная  и  лечебная  гимнастика. 

Специальные  комплексы  гимнастических  упражнений,  методически  разработанные  для  людей 

этого  возраста,  позволяют  направленно  воздействовать  на  ослабленные  мышечные  группы, 

обеспечивать  прогрессивные  изменении  в  опорно-двигательном  аппарате,  не  допускать  утраты 

силовых качеств и поддерживать нормальную осанку. Существенно при этом, что гимнастические 

упражнения могут быть точно дозированы как по направленности, так и по степени нагрузки. 

В  общеоздоровительных  целях  и  для  направленного  воздействия  на  функции  сердечно-

сосудистой  и  дыхательной  систем  широко  используются  дозированная  ходьба,  бег  умеренной 

интенсивности,  прогулки  на  лыжах,  езда  на  велосипеде,  плавание  и  другие  упражнения 

циклического 

характера, 

соответственно 

регламентированные 

по 

интенсивности 

и 

продолжительности нагрузки. Применяются также такие игры, как городки, теннис, бадминтон. 

В этом возрасте доступным и эффективным средством является дыхательная гимнастика, 

которая имеет три основных назначения: 

-  улучшить  дыхание  во  время  выполнения  физических  упражнений:  провентилировать 

легкие, ликвидировать возможную кислородную задолженность и оказать помощью сердцу в его 

усиленной работе; 

-  совершенствовать  дыхательный  аппарат  и  поддерживать  на  высоком  уровне  его 

работоспособность; 

-  выработать  умение  дышать  правильно,  оказывая  тем  самым  постоянное  массирующее 

действие на внутренние органы. 

В  целом  удельный  вес  двигательной  активности  в  режиме  жизни  людей  пожилого  и 

старшего  возраста  может  не  только  не  уменьшаться  по  сравнению  с  предыдущим  возрастным 

периодом,  но  и  возрастать,  хотя  интенсивность  двигательного  режима  становится  меньшей.  С 

уходом  на  пенсию  существенно  увеличивается  время  досуга,  которое  целесообразно  отдавать 

ежедневным  занятиям  физическими  упражнениями,  активному  туризму  и  другим  формам 

250 

физической  культуры.  Увеличивается  также  возможность  использования  оздоровительных 

факторов природной среды, соблюдения адекватного особенностям режима занятий. Отдыха, сна, 

питания и других специальных гигиенических условий. 

Физическое  воспитание  людей  пожилого  и  старшего  возраста  проводится  на 

самодеятельных  началах  и  осуществляется  в  различных  формах  организации  занятий: 

коллективные  (занятия  в  группах  здоровья,  секциях  общей  физической  подготовки,  клубах 

любителей бега и др.); туристические походы; самостоятельные занятия. 

Занятия в группах здоровья и секциях общей физической подготовки проводятся 2-3 раза в 

неделю под руководством инструкторов, преимущественно на открытом воздухе по определенным 

программам  с  учетом  возраста,  состояния  здоровья  и  степени  физической  подготовленности 

занимающихся. 

Продолжительность занятий в начальном периоде не должна превышать 45 минут, которая 

с течением времени может быть увеличена до 60-75 минут. Такая продолжительность обусловлена 

замедленной  врабатываемостью  и  приспособляемостью  стареющего  организма  к  физическим 

нагрузкам. 

В  содержание  самостоятельных  (индивидуальных)  занятий  физическими  упражнениями 

входят:  утренняя  гигиеническая  гимнастика,  аэробные  упражнения  циклического  характера 

умеренной  интенсивности,  при  которых  не  возникает  резкого  усиления  кровообращения  и 

дыхания (оздоровительная ходьба, оздоровительный бег и т.д.), различные игры по упрощенным 

правилам, спортивные упражнения, но с ограничением тренировочных нагрузок и соревнований. 

Человек, самостоятельно занимающийся физическими упражнениями с целью укрепления 

и  сохранения  здоровья,  должен  знать  правила  организации  тренировочного  занятия,  понимать 

сущность  основных  его  частей,  их  функциональное  назначение.  Он  должен  уметь  подобрать  с 

помощью методической литературы, или опираясь на опыт занятий в школе, вузе, в спортивной 

секции и т.п., нужные средства оздоровительной тренировки и их правильную дозировку. 

Для большинства занятий в «группах здоровья» и секциях общей физической подготовки 

характерно  комплексное  применение  различных  физических  упражнений.  Занятия  проводятся 

круглогодично  на  протяжении  многих  лет  с  частичным  изменением    средств,  в  зависимости  от 

возраста  и  других  условий.  По  мере  старения  организма  нагрузки  теряют  общую  тенденцию  к 

возрастанию.  Они  периодически  меняются  по  форме,  но  сохраняют  стабилизирующую 

направленность.  Удельный  вес  нового  материала,  подлежащего  освоению,  уменьшается. 

Начальный период занятий продолжается 3-6 месяцев. Основные задачи в этот период состоят в 

том,  чтобы  обеспечить  постепенное  повышение  функциональных  возможностей  вегетативных 

систем и двигательного аппарата, особенно мышц, слабо функционировавших, улучшение общего 

самочувствия,  восстановление  утраченных  двигательных  навыков,  необходимых  для 

последующих  занятий.  В  дальнейшем  обеспечивается  развитие  основных  физических  качеств, 

формирование и совершенствование необходимых двигательных навыков. 

Первостепенное  внимание  при  конкретизации  заданий  и  регулировании  нагрузок 

уделяется  принципу  доступности  и  индивидуализации.  Во  всех  случаях,  когда  нет  твердой 

уверенности,  что  заданная  степень  нагрузки  вполне  соответствует  возможностям  организма, 

следует  уменьшать  ее  при  первых  же  индивидуальных  симптомах  утомления.  В  пределах 

отдельных  занятий  и  периодов  может  выдерживаться  тенденция  возрастания  нагрузок,  но  с 

подчеркнутой  постепенностью,  и,  главным  образом,  в  отношении  их  объема.  Особой 

осторожности  требуют  скоростные,  силовые  упражнения,  и  упражнения,  характеризующиеся 

резким изменением положения тела (кувырки, перевороты, висы вниз головой и т.п.). 

Ряд  упражнений  относительно  локального  характера,  не  играющих  важную  роль    в 

противодействии  возрастной  инволюции  опорно-двигательного  аппарата  и  органов  дыхания, 

целесообразно выполнять ежедневно. К ним относятся: упражнения с небольшими отягощениями 

для  основных  групп  мышц,  не  связанные  со  значительной  нагрузкой  на  вегетативные  органы 

(упражнения  для  рук  и  ног  с  резиновым  амортизатором  или  гантелями  и  т.д.),  упражнения  в 

растягивании  и  регулируемом  расслаблении  мышц,  упражнения  на  «осанку»  и  дыхательные 

упражнения. 

Постоянное  внимание  важно  уделять  и  упражнениям,  препятствующим  старческим 

изменениям  в  области  позвоночного  столба  (старческий  кифоз).  Систематические  упражнения  в 

растягивании  здесь  не  противопоказаны,  если  они  применяются  с  разумной  осторожностью 

(достаточно продолжительное предварительное разогревание, постепенное увеличение амплитуды 

движений). 

251 

Возрастным  особенностям  людей  пожилого  и  старшего  возраста  при  использовании 

упражнений  циклического  характера  наиболее  соответствуют,  как  уже  отмечалось,  нагрузки 

умеренной  интенсивности.  Специальная  тренировка  в  упражнениях  максимальной  и 

субмаксимальной мощности (например, в беге на короткие и средние дистанции) в этом возрасте, 

как  правило,  нецелесообразна.  Резкое  повышение  интенсивности  нагрузки  даже  у  бывших 

спортсменов может вызвать сердечную недостаточность и другие отрицательные явления. 

Нагрузка  в  продолжительной  ходьбе,  наиболее  широко  используемой  на  первых  этапах 

занятий, дозируется, исходя из следующих примерных норм. Скорость ее изменяется обычно от 4-

6  км/час  (на  первом  этапе)  до  6-7  км/час.  Длительность  пешеходных  прогулок  для  практически 

здоровых  людей  составляет  70-100  минут.  Для  тех,  у  кого  есть  незначительные  отклонения 

функционального  характера,  либо  начальные  формы  заболеваний  –  60-80  минут.  Для  имеющих 

серьезные отклонения в состоянии здоровья – 30-60 минут. 

Прогулки в режиме дня рекомендуется совершать по возможности в одно и то же время, 

начиная  с  1,5-3  км  и  постепенно  удлиняя  путь  до  5-8  км.  Во  время  ходьбы  важно  следить  за 

дыханием, вдох и выдох делать ритмично на определенное число шагов. 

Дальность пеших походов в пожилом возрасте составляет от 10 до 25 км, велосипедных – 

до 30-50 км. Средняя скорость движения – 4-5 км/ч. 

Занятия  урочного  типа  с  комплексным  содержанием  строятся  в  соответствии  с 

общепринятой  структурой.  Подготовительная  и  заключительная  части  занятия,  как  правило, 

имеют  тем  большую  продолжительность,  чем  старше  занимающиеся,  поскольку,  как  уже 

отмечалось,  с  возрастом  замедляются  процессы  врабатывания  и  восстановления.  По  тем  же 

причинам  после  основных  упражнений  предусматривается  достаточный  отдых  (активный  и 

пассивный), проводятся дыхательные упражнения и упражнения в расслаблении. 

Общая  динамика  нагрузки  в  занятии  должна  иметь  вид  волнообразной  кривой  с 

тенденцией к постепенному нарастанию. Наиболее значительная нагрузка приходится на середину 

или вторую треть основной части занятия. Моторная плотность варьируется в широких пределах. 

Наиболее значительной она может быть в занятиях, включающих продолжительные упражнения 

циклического  характера.  Как  уже  говорилось,  с  увеличением  возраста  занимающихся,  общий 

объем  работы  поддерживается  по  возможности  на  достигнутом  уровне,  а  интенсивность 

постепенно снижается. 

Физические  нагрузки  волнообразного  характера  оказывают  значительное  влияние  на 

организм  занимающихся,  существенно  изменяя  состояние  практически  всех  его  систем.  Причем 

ответные реакции организма на нагрузки весьма индивидуальны, несмотря на выполнение одних и 

тех  же  физических  упражнений  в  процессе  занятия.  В  этой  связи  имеет  важной  значение 

самоконтроль за состоянием организма и его реакциями на физические нагрузки. 

Применяются  объективные  и  субъективные  методы  контроля.  К  субъективным  методам 

относят:  самонаблюдение  и  оценку  общего  самочувствия,  сна,  физической  и  умственной 

работоспособности, настроения, а также общую оценку состояния опорно-двигательного аппарата 

и мышечной системы. 

В  качестве  объективных  методов  самоконтроля  используют  наиболее  доступные: 

наблюдение  за  частотой  сердечных  сокращений  и  артериальным  давлением,  измерение  массы 

тела, показателей уровня развития физических качеств. 

 

жүктеу/скачать 5,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: