Конференциясының ЕҢбектері

260 

 

ҼОЖ 373. 31: 51  

 

БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЛОГИКАЛЫҚ ОЙЛАУЫН ДАМЫТУ 

 

Сыздықова А.Т., Койшыбаева Н., Жораева С.Б. 

М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 

 

Резюме 

В работе рассмотрены проблемы развития логического мьшления младших школьников в процессе 

обучения математике. Приведены некоторые еѐ особенности. 

 

Summary 

The paper considers the problem of logical mshleniya younger students in learning mathematics. Are some 

of its features. 

 

Бастауыш сынып оқушыларының іс- ҽрекетін ҧйымдастыруда, білімін жетілдіруде ҿзін-ҿзі 

тануға  жҽне  дамытуға,  ҽлеуметтік  қҧндылығын  анықтиауда,  тҧлғалық  жҽне  шығармашылық 

ҽлеуетті субъектілік ҧстаным болып табылады. 

Математика  сабақтарында  оқушылардың  логикалық  ойлау  қабілетін  дамытатын  ҽр  пҽнге 

деген қызығушылығын арттыратын жҧмыс тҥрі – логикалық ойын ҿрістетеді. 

Логикалық есептерді шығару оқушыны тапқырлыққа, логикалық ойлауға баулып, ойының 

ҧшқырлығына,  тез  есептеуге,  ҿздігінен  шешім  қабылдауға,  салыстыруға  ҽсер  етеді.  Сондықтан 

пҽнге деген қызығушылықты арттыруды, оқушының ойлау қабілетін дамытуды мақсат ете отырып 

проблемалық тақырыбым «Бастауыш мектепте оқушылардың логикалық ойлауын дамыту». 

Мақсаты:  оқушылардың  зейінін  ойлау,  зерде  ҥрдістерін,  қиял  –  елесін  дамыту.  Қызықты 

ойындар  мен  тапсырмаларды  орындауда,  пҽнге  деген  қызығушылықты  арттыру.  Қиялын  ҧштау, 

шығармашылық дарындылығын дамыту. Оқушыны тапқырлыққа, іскерлікке жетелеу. 

Міндеттері:  Оқушылардың  есептерді  талдай  біле  іскерліктерін  қалыптастыру, 

оқушылардың  ойлау  ҽрекетін дамытуға  ықпал  ету.  Заттың  схемалық  (нҧсқа) бейнесін  пайдалану 

арқылы оқушының ойлау ҽрекетін арттыру. Логикалық есептерді шығаруда қажетті білік дағдыны 

қалыптастыру.  Оқушының  математикалық  тілде  сҿйлеу  шеберлігін  шыңдау.  Оқушылардың 

логикалық ойлау қабілеттерін дамытуға қойылатын ҿлшемдер: 

1.

 

мазмҧнды есептерді талдап шығару. 

2.

 

сиқырлы фигуралар. 

3.

 

тірек сызба, нҧсқалар арқылы есеп ҿрнектер қҧрастыру. 

4.

 

логикалық есептер шығару. 

5.

 

менің есебім (оқушы шығармашылығы) 

Бала бойындағы қабілетті ашу оқушының шығармашылық бағытта дамуына жете мҽн беру 

болып  табылады.  Осы  орайда  логикалық  ойлау  қабілетін  дамытудың  ҿзіндік  іс-  ҽрекетін 

ҧйымдастырудың  мынадай  тҥрлерін  атауға  болады:  басқатырғы  тапсырма,  сиқырлы  кесте, 

сҿзжҧмбақ  қҧру,  шешу,  фигураларды  ҿзгерту,  қҧрастыру,  логикалық  есептер  жҽне  т.с.с. 

оқушының  жоғары  жетістікке  жетуіне  логикалық  есептерді  тҥсініп  шығарудың  ықпалы  зор. 

Мысалы: 

1.

 

шанаға қосарланып жегілген  ҥш ат 30км жҥріп ҿтті? 

2.

 

екі  қайың  ҿсіп  тҧр.  Ҽр  ағашта  2  бҧтақ,  ҽр  бҧтақта    2  алмҧрттан.  Барлығы  неше 

алмҧрт?т.б. 

Сонымен қатар қазақтың ҧлттық ойын есептері де тапқырлыққа баулиды, 

Мысалы  «Ата  болсаң.ақыл  айт».бір  ҥйде  ҽкесі  баласымен  жҽне  атасы  немересімен  

отыр.Осы ҥйде неше жан отыр? Ақыл айтсаң мақҧл айт.т.т. 

Басқатырғы 

тапсырмалар 

оқушының 

логикасының 

дамуын,байқағыштығын.есте 

сақтауының нҽтижелерін кҿрсетеді. 

Оқушылардың логикалық ойлауын дамыту туралы сҿз етпес бҧрын логика ғылымы туралы 

қысқаша  тҥсініктеме  айту  керек.  Логика  (грек  logike-сҿз,  сҿйлем,  ой,  ақыл)-  дҥниені  танудағы 

абстрактілі  ойлаудың  формалары  мен  заңдары  жҿніндегі  білімдер  жиыны.  «логиканың  негізгі 

мақсаты  мен  зерттеу  пҽні  танымның  ақиқаттылығы,  танымдық  тҽсілдер  мен  ҽдістердің  дҧрыс 

жҥйусін  қалыптастыру.  Логика  ҧғымы  объективтік  дҥниенің,  шындықтың  даму  заңдылықтарын 

бейнелеу мағынасында да қолданылады» дейді  Н.И. Кондаков. 

261 

Логикалық тҧжырым теориясын ең алғаш грег философы Аристотель негізін қалаған . Ол 

танымды  ойлауды,  оның  қҧрлымы  мен  қҧрлысын  қарастырып  формалды  логиканың  негізін 

қалаған. Формалды логика адамның ойлау ҽдісін оның нақтылы мазмҧнына мҽн бере зерттеп ―біз 

қалай  ойлаймыз?‖деген  сҧраққа  жауап  береді.Формалды  логика  б.з.б  4-ғ-да    Аристотель    жеке 

ғылым    деп  қарастырады.  Дидактикалық    логиканың    басты    идеялары    таным  теориясының 

шеңберінде дамып жетіледі. Сҿйтіп, формалды  логика мен  дидактика  философиясының  тҥйінді  

мҽн- мазмҧны  болады. Қазіргі кезде философиядан нақтылы ғылымдардың бҿлінуіне байланысты 

―...бҥкіл  бҧрынғы  философияның  ішінен  ойлау  мен  оның  заңдары  туралы  ілім  ғана  –формалдық 

логика мен диалектика ғана дербес мҽнісін сақтап қалады‖ деп жазды. Аристотель кҥнделікті ҿмір 

тҽжірибесі  мен  сол  кезде  енді  –енді  қалыптаса  бастаған    ғылымдардағы    ғылыми  ойды  қорыта  

келе  пікірлер  мен  ой    қорытындыларын    логикалық    форма  жағынан    талдаудың    ең  алғашқы  

ҥлгілерін    жасады.  Біздің    зерттеу  жҧмысымыздың    кҿкейтесті  мҽселесі  осы  формалды  логикаға 

сҥйенеді.Ҿйткені, ойлауды дамыту формалды  логикада қарастырады. 

Оқушылардың  логикалық  ойлау  қабілетін  дамыту-  білімді,  дағдыны  жҽне  шеберлікті 

белсенді  меңгеру  ҥдерісін  мақсатты  бағытталған  тҥрде  басқару,оқушылардың  танымдық  қажетті 

ҽдістерімен жҽне тҽсілдерімен қамтамасыз ету, танымдық қажеттіліктерді тҽрбиелеу жҽне соның 

негізінде  гуманистік  кҿзқарас,  пайдалы  еңбекке  ҽдеттенуді  ҥйрету.  Сонымен,  оқыту  ҥдерісіндегі 

оқушылардың  ойлау  қабілетін  қалаптастыру  ҿзіндік  мақсатемес  ол-  белсенді  тҧлғаны  тҽрбиелеу 

қҧралдарының  бірі  деп  В.  В.  Давыдовтың  ―Бастауыш  сынып  оқушысының  психикалық  дамуы‖ 

атты еңбегінде айтылған. 

Логикалық  ойлауды  дамыта  оқытуды  негіздеу  ҥшін  ―логикалық  ойлау‖  ҧғымын  терең 

тҥсіну,  бҧл  ҧғым  жҽне  олармен  байланысты  мҽселелер  психологиялық,  педагогикалық  оқу 

ҽдістемелік  ҽдебиеттерді  жҽне  ғылыми  зерттеу  жҧмыстарын  қарап  шағып,‖логикалық  ойлауды 

дамыту‖  ҧғымы  ―ойлауды  дамыту‖  ҧғымын  қамтиды  деген  пікірге  келдік.―Ойлау  логикалық 

заңдылықтары  мен  формаларына  бағынады.Бірақ  ҿздерінің  ойлауы  логика  заңдылықтары  мен 

формалары арқылы болып жатқанын білмейді‖ – дейді В. Кириллова . 

Ҧғым  ойдың  ғана  ісі  ,сондықтан  оны  ойда  ғана  қалыптастыруға  болады.  Ҧғым  кҿп 

заттардың  ортақ  сандарын  алып  жиа  білу,  басқаша  айтқанда  зат  туралы  ой.  Ҧғымды  

қалыптастыру ҥшін алдымен бір тектес заттардың ҽрқайсына тҽн дербес белгілерін алып тастап, 

дерексіздендіріп, олардың бҽріне ортақ берлігін кҿрсететін жалпы белгілерін анықтап алу қажет.  

Ҧғым  туралы ҿз ойын жалғастыра келе М.Жҧмабаев- заттардың  белгілерін олардың  ҿзінен бҿліп 

алып, жеке бір зат сияқты  ойлауды жалаңаштау  деп  айтады  да,  осы  заттан  бҿлініп  алған сын 

(белгі) туралы  ҧғымды жалаңаш ( абстракт) ҧғым деп айтады. 

Логиканың  заңдары  мен  формаларының  дҧрыс  орындалуы  арқылы  ғана  оқушылар  алған 

білімдерін  меңгереді  жҽне  логикалық  ойлауы  дамиды.  Логика  адам  ойлауын  ҿзінің  нысанасы 

ретінде қарастыратын ғылым болғандықтан оны философия, психология, педагогика, ҽлеуметтану, 

жоғары жҥике қызметінің физологиясы жҽне басқа ғылымдарда қарастырады. Философия ҿз пҽні 

ретінде тҧтастай ойлау мазмҧнын алады, адамдардың ҽлемге деген кҿзқарасы мен ҽлемнен алатын 

орнын, олардың таным қабілеттерін жҽне т.б зерттейді. Адамның жоғары жҥике физологиясы адам 

ағзасында  ҿтетін  физологиялық    ҥдерістердің  механизімі  мен  заңдылықтарын  қарастырады. 

Психология  жҽне  педагогика  адамның  тҥрлі  топтарының  ойлау  ерекшеліктерін,  олардың  ҿзара 

ҽрекетін  айқындайды,  олардың  жасерекшелігі  дене  жҽне  психикалық  дамуына  жҽне  т.б 

байланысты  зерттейді.  Оқушылардың  ойлау  қабілеті  –  танымдық  мҽселені  шешу  ҥдерісінде 

оқытудың  мақсатында  жетуге  бағытталған  белсенді  іс-ҽрекет.  Бҧл  анықтаманың  негізінде  адам 

психикасын  тҥсінуге  ҧмтылыс  бар,  ал  кҿрнекті  тҥсініктің  сапсы  оқытудың  мақсаттары  деп 

аталады:білімді, дағдыны меңгеру, оқушылардың тҽрбиелеу жҽне дамыту. 

Логикалық  тапсырмалар  арқылы  оқушылардың  шығармашылық  қабілетін  дамыту  ҥш 

негізгі бағытта іске асады. 

1.

 

Қызығушылығын арттыру; 

2.

 

Ойлау жҽне қабылдау қабілетін дамыту; 

3.

 

Шығармашылық ізденісін дамыту 

Логикалық  тапсырмалар  арқылы  оқушылардың  шығармашылық  қабілетін  арттыру 

мақсатына негізделген дҽріс моделін қҧрастыруға болады. 

Мҧндай сабақтардың қҧрлысы 4 кезеңнен тҧрады: 

 

Машық пен сергіту; 

 

оқушылардың 

шығармашылық 

қабілетінің 

негізі 

болатын 

психологиялық 

механизмдердің дамуы (ес, зейін, қабылдау,ойлау); 

262 

 

іздену тапсырмаларын орындату; 

 

оқушыларға  белгілі  тҥсінік  пен  жаңалықты  кҿруге  тҽрбиелеу  мақсатында  логикалық 

тапсырмаларды орындату; 

Осы мақсатта берілетін тапсырмалар тҥрлері. 

 

Кҿру  қабілетін  дамытатын  тапсырмалар  (ребус,  сҿзжҧмбақ,  анограмма,  сиқырлы 

шаршылар, гиометриялық фигуралар); 

 

Есту  қабілетін  дамытатын  тапсырмалар  (  математикалық  мақал-  мҽтел,  логикалық 

есептер, қалжың есептер); 

А.Н.Леонтьев  «логикалық  ойлау»  ҧғымына  нақты  анықтама  берген.  «Логикалық  ойлау» 

дегеніміз  –  логика  заңдылықтарын  пайдалана  отырып,ой-  пікірлерді,  тҧжырымдарды  қолдануға 

негізделген  ойлаудың  бір  тҥрі.  Баланың  логикасын  дамыту  ҧғымдарын  ҿсіру,  оқу  тҽрбие 

ҥдерісіндегі  ҧдайы  жҥргізілетін жҧмыс.  Оқушылардың  логикалық  ойлауын  дамытудың  ең  басты 

қҧралы-  оқыту.  Оқыту  ҧдерісі,  тҽрбие  ҥдерісі  секілді  педагогикалық  аса  бір  маңызды  саласы. 

Оның  ғылыми  анықтамасы-  дидактика  немесе  оқыту  теориясы  деп  аталады.  Дидактиканың 

зерттейтін пҽні  – ол білім беру мен оқытудың теориясы мен тҽжірибесі, басқаша айтқанда білім 

беру  мен  оқыту  ҥдерісінің  заңдылықтары  мен  ерекшеліктері.  Оқыту  білімді,  біліктілік  пен 

дағдыны меңгертіп, оқушыларды дҥниеге ғылыми кҿзқарасты  қалыптастыратын, олардың дҥние 

танымы мен шығармашылақ кҥш- қайраты жҽне қабілетін шыңдап дамытатын ҥдерісі. 

Логикалық тапсырмалардың басқа бір тҥрі – хабарламақ ойдың логикалық жҥйесін сақтап, 

ҽңгімені  жоспар  бойынша  айтуға  жҽне  жазуға  ҥйрету.  Мысалы:  «  Жазғы  демалыс  аяақталды. 

Балалар сабаққа барады.» деген сҿйлемдердің орнын ауыстырып, «балалар сабаққа барады. Жазғы 

демалыс аяақталды» деп қҧруға болады. 

«Оқушылардың логикалық ойлау қабілетін арттыру субъект ретінде дамуының алғы шарты» 

 

Ақыл-ой 

Оқушының  

логикалық ойлау 

қ

абілетін арттыру  

субъект ретінде  

дамуының алғы  

шарты 

Мотивация  

1.

Мен концепциясы

2.

Құ

зырлық

3.

Ө

зін-өзі басқару

4.

Басқа адамды

субъект деп тану

 

Шығармашылық  

Субъект- 

субъектілік 

 

 

1.  Ерекше есте сақтау 

2. Байқағыштық  

3. Танымдық қажеттілік 

4. Икемділік 

1.

 

Дарындылық  

2.

 

Ӛзін-ӛзі дамыту 

3.

 

Ассоциативті  

       есте сақтау 

4.

 

Эмоцианальді  

       белсенді  

 

1.

 

Білімге қҧштарлық 

2.

 

Еңбексҥйгіштік  

3.

 

Мақсатқа жету 

4.

 

Субъект ерекшеленетін 

       мҥмкіндік 

 

263 

 

Осындай  психологиялық  диагностикалық  зерттеудің  барысында  логикалық  ойлау 

оқушыны  жылдамдыққа,  тапқырлыққа  ҥйретеді.  Қортындылай  келе  оқытудың  ақпараттық 

технологиясы  негізінде  жҥзеге  асыру    оқушының  шығармашылық  потенциялын  дамытуға 

мҥмкіндік береді. Ҿз бетімен танымдық жҽне зерттеушілік қызметін меңгереді,  логикалық ойлау 

қабілетінің суъектілігінің алғы шартын қалыптастырады деп ойлаймын.  

Осы  жҧмысты  қорыта  келе,кҿрсетілген  жҧмыс  тҥрлері,оқушы  ҥшін,оның  танымын 

логикасын арттыру ҥшін ҿмірде қажетті екендігін кҿрсетіп отыр,ягни оларды шыгармашышылық 

деңгейін кҿрсетеді,математика пҽніне деген қызығушылығын арттырады. 

 

Ҽдебиеттер 

1.

 

Ҧстаздық шығармашылық Б.А. Тҧрғынбаева Алматы, 2007 ж.  

2.

 

Шығармашылық қабілеттер жҽне дамыта оқыту Б.А. Тҧрғынбаева Алматы, 1999 ж.  

3.

 

Математикадан қызықты тапсырмалар Ш.Х. Қҧрманалина, С.Ш. Сҽрсенбаева, Р.Қ. Ҿміртаева  

4.

 

Бастауыш білім журналы № , 2004 ж.  

5.

 

Математиканы оқытудағы методикалық кҿмек М. Сҽтімбаева  

6.

 

Бастауыш сыныпта оқыту журналы №  1, 2, 2008 ж.  

7.

 

Мен жҽне бҽрі, бҽрі, бҽрі Алматы, «Аруна», 2006 ж.  

8.

 

Ҽрекеттегі RWCT философиясы мен ҽдістері, Алматы, 2004 ж.  

9.

 

Бастауыш мектеп журналы, № 1, 2006 ж.  

10.

 

Что такое развивающее обучение Н.В. Репкина «Пеленг», 1993  

11.

 

Педогогическая риторика Пермь, 1995  

12.

 

Оқушыларға тіліді меңгерту жолдары Алматы «Ана тілі», 1997 ж.  

13.

 

Шешендік сҿздер С. Негимов Алматы, «Ана тілі» 1997 ж 

 

 

УДК 581.9 

 

БАТЫС ТЯНЬ-ШАНЬ ТАУЛЫ ӚҢІРІНДЕГІ ЖУСАНДАР ТУЫСЫНА ЭКОЛОГИЯЛЫҚ 

ТАЛДАУ 

  

Тағайбекова Д.С. 

М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 

 

Резюме 

В статье дается экологический анализ полыней в системе гор Западного Тянь-Шаня. 

 

Summary 

Ih the article are ginen ecological analij Artemisia  of  the  west  Tyan -Shan 

 

Батыс  Тянь-Шань  таулы  ҿңіріндегі  жусандар  тҥрлері  сан  алуан  жҽне  биологиялық, 

морфологиялық,  экологиялық  ерекшеліктеріне  қарай  белгілі  бір  территорияларда  орналасқан. 

Олар  ормандарда,  далаларда,  шҿл  далаларда,  таулы  аймақтарда  тіршілік  етеді.  Кҿптеген  тҥрлері 

ксерофиттер,  мезофиттер,  ксеропетрофиттер,  галофиттер.  Жоғары  ылғалды  орта  жағдайларында 

мҥлдем кездеспейді, сондықтан гигро жҽне  гидрофиттер жусандарға тҽн емес. 

Экологиялық талдау барысында ҿсімдік тҥрлерінің белгілі бір экологиялық тіршілік ортасына 

бейімделуі  ескерілді.  Сонымен  қатар  кейбір  тҥрлердің  кең  экологиялық  амплитудалық  қасиетіне 

байланысты  ҽртҥрлі  тіршілік  ортасында  ҿсу  қабілеті  бар  тҥрлер  де  кездеседі.  Онда  тҥрлердің 

экологиялық  топтарға  енгізу  барысында  олардың  кездесу  жиілігі  ескерілді.  Зерттеу  аймағында 

кездесетін жусандар туысы тҥрлерінің экологиялық тіршілік орталары анықталды  (кесте1). 

 

Кесте 1- Оңтҥстік Қазақстан жусандар  туысының экологиялық топтарға бҿлінуі 

Тҥр 

Ылғалдылық 

Artemisia vulgaris L. 

мезофит 

A.annua L. 

мезофит 

A.tournefortiana Reichenb. 

мезофит 

A.santalinifolia Turez.ex Krasch.  

мезоксерофит 

A.austriaca Jacg. 

ксерофит 

264 

A.aschurbajevii Winkl. 

мезоксерофит 

A.rutifolia Steph Ex Spreng. 

ксерофит 

A.persica Boiss. 

ксерофит 

A.absinthium L. 

мезоксерофит 

A.rupestris L. 

ксерофит 

A.sieversiana Willd. 

ксерофит 

A.macrocephala Jueg ex Bess. 

мезофит 

A.dracunculus L. 

мезоксерофит 

A.pamiricia Winkl. 

мезофит 

A.scoparia Waldst et Kit. 

ксерофит 

A.tianschanica Krasch ex Poljak. 

ксерофит 

A.lehmanniana Bunge. 

мезоксерофит 

A.juncea Kar. Et Kir. 

ксерофит 

A.leucodes Schrenk. 

ксерофит 

A.ferganensis Krasch ex.Poljak. 

ксерофит 

A.porrecta Krasch ex. Poljak. 

ксерофит 

A.serotina Bunge. 

ксерофит 

A.valida Krasch ex Poljak. 

ксерофит 

A.cina Berg et. Poljak. 

ксерофит 

A.karatavica Krasch . 

ксерофит 

A.mucronulata Poljak. 

мезоксерофит 

A.kemrudica Krasch. 

ксерофит 

A.sogdiana Bunge. 

ксерофит 

A.schrenkiana Ledeb. 

ксерофит 

 

Ҿсімдіктердің  экологиялық  жҥйелік  типтерін  анықтауда  қолданыста  жиі  пайдаланатын 

Б.А.Быковтың  экологиялық  сҿздігі  қолданылды.  Онда  ҿсімдіктердің  ылғалдыққа  ара  қатынасы 

ескерілген.  

Зерттеу  аймағында  кездесетін  туыс  тҥрлерінің  кҿпшілігі  ксерофилді  қҧрғақ  тастақты, 

далалық  беткейлерде  жҽне  жартасты,  қиыршық  тасты  ортада,  шалғындық  жерлерде  ҿседі. 

Олардың  ішінде  морфологиялық  жҽне  физиологиялық  белгілеріне  қарай  Artemisia  vulgaris 

L.,A.annuaL., A.tournefortiana Reichenb., A.macrocephala Jueg ex Bess., A.pamiricia Winkl., мезофит 

ал,  A.santalinifolia  Turez.ex  Krasch.,  A.aschurbajevii  Winkl.,  A.absinthiumL.,  A.dracunculusL., 

A.lehmanniana Bunge., A.mucronulata Poljak. мезоксерофит  екендігін кҿрсетеді, ал қалған ҿкілдері 

ксерофиттер (2-кесте). 

 

Кесте 2- Жусандардың ылғалдылыққа бейімделу кҿрсеткіші 

№ 

Экологиялық топтар 

Тҥрлер саны 

Жалпы санының % ҥлесі 

1 

Ксерофиттер 

18 

62,1% 

2 

Мезофиттер 

5 

17,24% 

3 

Мезоксерофиттер 

6 

20,66% 

 

Барлығы 

29 

100% 

Жоғарғы  кестеден  кҿріп  отырғанымыздай  Батыс  Тянь-Шань  таулы  ҿңіріндегі  ылғалдылық 

бҿлім бойынша жусандардың негізгі тҥрлік қҧрамы  ксерофиттерге жатады. 

 

Әдебиеттер 

1.

 

В.Г.  Хржановский  ,С.В.  Викторов,  П.В.  Литвак,  Б.С.  Радионов  „Ботаническая  география  с 

основами  экологии растений― Москва- 1986, 99-116с. 

2.

 

Б.А. Быков «Экологический словарь» Алма-Ата-1983. 

3.

 

М.С.Байтенов  «Астрагалы Тянь-Шаня»Алма-Ата-1977, 105-135с. 

4.

 

Крашенинников И.М. Новые виды рода Artemisia. // Бот.мат.Гербария ГБС РСФСР,1922.Т.3 

5.

 

Поляков П.П.  Род Artemisia// Флора СССР. М; Л:1961а. Т.26. 425-631с. 

6.

 

«Флора Казахстана» Т.2, 1958,  86-121с. 

7.

 

«Иллюстрированный определитель растений Казахстана» т. 1, 1969. 356-372 с. 

8.

 

Н.С.Филатова «Полыни СССР из подрода Seriphidium» //Новости систематики высших растений 

1984. Т.21. 155-185с. 

 

265 

ҼОЖ 378.1:39:94 (574) 

 

ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН ЖАҒДАЙЫНДА БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ БОЛАШАҚ 

МҦҒАЛІМДІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ АСПЕКТІЛЕРІ 

 

Таджибаева Ж.С., Шоқалақова С.Б. 

Жамбыл гуманитарлық-техникалық университеті, Тараз, Қазақстан 

 

Резюме 

Статья  рассматривает  проблемы  и  эффективность  формирования  конкурентоспособности 

будущих учителей, в условиях прогрессивного развития нашего государства. 

 

Summary 

In  the  article  shown  problems  and  effective  forming  future  competitive  teachers  in  the  professional 

development state 

 

Биылғы жыл «Бейбітшілік пен жасампаздықтың 20 жылы» ҧраны еліміздің шартарабында 

шалқитын,  халқымыз  ҥшін  қастерлі  де  қасиетті  жыл.  Ҿйткені,  мемлекетіміздің  тҽуелсіздігіне  20 

жыл  толғалы  отыр.  «Тҽуелсіздік»  ата-бабаларымыз  армандаған,  аға  ҧрпақ  аманат  еткен  бҥгінгі 

жастардың асылына айналған қастерлі ҧғым болып отыр. 

Батыр бабаларымыздың дархан даламызды басқыншылықтан қорғай білген, халқымыздың 

біртуар  перзенттерінің  саналы  ғҧмырларын  халықтың  бақытты  болашағына  арнап  шыбын  жаны 

мен  қасық  қанын  пида  еткен,  86  жылғы  отты  оқиғада  жас  ғҧмырларын  елінің  ертеңіне 

айырбастаған  аға-ҽпкелеріміздің  теңдессіз  ерлігі  –  туған  топырағын  шексіз  сҥюдің,  ҿз  отанына 

беріле қызмет істеудің тамаша ҥлгісі. 

Осыдан  20  жыл  бҧрын  Қазақстанның  мемлекеттік  тҽуелсіздігі  туралы  заң  қабылданды. 

Осы заңнан кейін халқымыз тарихы мен мҽдениетін қайта жаңғыртып, дамытуға белсене кірісті. 

Соның  арқасында  еліміздегі  саяси-экономикалық  жағдай,  білім  саласы,    демократиялық  қайта 

қҧрулар  бҧрын  соңды  болмаған  жаңа  жағдайда  дамып  келеді.  Сарапшылардың  қорытындысы 

бойынша,  Қазақстан  экономикалық  дамуы  жағынан  ТМД  елдерінің  арасында  бірінші  орында 

болса, ҽлемдегі 200 мемлекеттің арасында 61 орынды иеленді [1]. 

Ел  тҽуелсіздігінің  мҽңгілік  орнығуында  жастардың,  яғни  болашақ  мҧғалімдердің  орны 

ерекше.  Ҿйткені,  болашақ  мҧғалімдер  –  қоғамымыздың  тың  кҥші,  жаңа  толқыны.  Ел  тізгіні  осы 

жастардың  қолында.  Сонау  20  жылдары  қазақ  халқының  дҥл-дҥл  ақыны  М.Жҧмабаевтың 

«Арыстандай айбатты, жолбарыстай қайратты, Мен жастарға сенемін» деуінде терең мағына бар. 

Қазіргі  Тҽуелсіздіктің  20  жылдығы  кезеңінде  ҽсіресе  жас  мамандарға  соның  ішінде,  болашақ 

мҧғалімдерге  ҥлкен  сенім  артылып  отыр.  Қоғамның  ең  ойшыл  ҽрі  сыншыл,  интеллигент  тобы 

мҧғалімдер болғандықтан, оларға қойылатын талаптар да жаңарып, заман талабына сай кҥрделеніп 

отыруы  да  заңды.  Елбасы  Н.Ҽ.  Назарбаевтың  еліміздің  дарында  жастарын  басты  назарда  ҧстап, 

олардың ҽлемдік дҽрежедегі жоғары білім алып, білікті маман болып шығуына ҥміт артып, жан-

жақты қамқорлық жасауы ел келешегіне, тҧғырлы тҽуелсіздікке бағытталған батыл қадам, ҽріден 

ойланылған қажетті шешім болып табылады. 

Ата-дҽстҥр,  салт-сана,  ҽдет-ғҧрыпты  меңгерген,  қаны  да жаны  да  қазақ деп  шырылдаған, 

кешегі  желтоқсан  желінде  елін,  жерін  қорғап,  тілін,  дінін,  салт-дҽстҥрін  қастарлей  білген  нағыз 

патриот жастардың жалғасы  – ХХІ ғасырдың жастары  – болашақ мҧғалімдер. Осындай болашақ 

мҧғалімдерді  тҽрбиелеп,  білім  беріп  отырған  біздің  мелекетіміз  –  мығым,  бҽсекеге  қабілетті, 

кҿшбасшы  мемлекеттің  бірінен  саналуы  тиіс.  Осы  мемлекеттің  жастары  кҿтерген  тҽуелсіз 

еліміздің туы жоғарыдан желбірей бермек. 

Биыл  тҽуелсіздігіміздің  туы  желбірегеніне  20  жыл  толады.  Тарих  ҥшін  қас-қағым  сҽт 

саналатын  осынау  мерзім  ішінде  еліміз  ҥлкен  жетістіктерге  жетіп,  талай  асуларды  бағындыра 

білді. 

Ҽрине,  бҧл  ҿркендеу  жолында  ҧлт  аралық  татулықтың,  этносаралық  келісімнің  қосқан 

ҥлесі қомақты. 

Биыл қазақ халқы ҥшін ерекше тарихи жыл. Қазақстанның тҽуелсіздігене 20 жыл толады. 

Қазақ  елі  бҧл  мерейтойды  бастап  та  кетті.  Кең  байтақ  республикамыздың  тҥкпір,  тҥкпірінде  ҽр 

тҥрлі  іс-шаралар  ҧйымдастырылып,  Тҽуелсіз  20  жылда  жас  мемлекетіміздің  кҿркею  жолы 

насихатталып  жатыр.  Жиырма  жылда  экономикамыз,  қоғамымыз,  ҽлеуметтік  ҿміріміз  адам 

танымастай  ҿзгерді.    Тҽуелсіздік  таңы  тілімізді,  ділімізді,  дінімізді,  салт-дҽстҥрімізді  жаңартты. 

266 

Қасиетті ата Заңымыз қабылданды, кҿгімізде азаттықтың кҿк байрағы желбіреді. Ҧлттық теңгеміз 

іске  қосылып,  республикалық  Ҧлан  қҧрылды.  Кешегі  бабалар    қаны  тамған  сайын  дала  тҿсінде 

бҥгін Астанадай алып шаһарымыз бой кҿтеріп, ҽлемдік аренадан кҿрінді. Тҽуелсіздгіміздің тамаша 

жетістігі  –  ЕҚЫҦ-  ға  тҿрағалық  ету,  жетінші  қысқа  Азия  ойындарына  қатысу  т.б.  іс  шараларды 

ерекше атап кетсек болады. 

Н. Ҽ. Назарбаевтың: «Біз тҽуелсіздікке аңсап, зарығып жеттік. Енді сол тҽуелсіздіктің қасиетті 

белгілерін  де  ерекше  қадірлеуіміз,  қастерлеуіміз  керек.  Ҽр  азамат  Қазақстанның  туын,  Елтаңбасын, 

Ҽнҧранын  тҧмардай  қасиет  тҧтуы  қажет.  Еліміздің  сыналар  бір  тҧсы  осы»  деген  ҧлағатты  сҿзін 

арқайсымыз жадымызда сақтап, ҧрпақтан-ҧрпаққа жеткізуді парыз санауымыз қажет [2]. 

«Білім - ҿмір шырағы». Қазіргі заман – білім мен ғылым заманы. Ақыл мен сананың, білім 

мен  біліктің  бҽсекеге  тҥсер  ғасыры.  Ертеңгі  кҥннің  бҥгіннен  де  нҧрлы  болуына  ықпал  етіп, 

адамзат  қоғамын  алға  апаратын  қҧдыретті  кҥш  тек  білімге  ғана  тҽн.  Қазақ  елінің  келешегі 

болғандықтан  жас  ҧрпақтың  алдында  ҥлкен  жауапкершілік  тҧр.  Ҧлттың  тарихын  оқып,  салт-

дҽстҥрін,  мҽдениетін  ҥйрену  –  жастардың  міндеті.  Жаңа  дҽуір  кҿшін  жалғастыру,  халықтың  ҽл-

ауқатын арттыру, елдің кҿркеюіне ҥлес қосу жастардың ҥлесінде. 

Білімділік  - мҽдениеттің ең жоғары ҿлшемі. Сондықтан, Қазақстанда жас ҧрпаққа сапалы 

білім  беретін  оқу  орындарының  саны  артуда.  Бҧл  да  біздің  тҽуелсіз  мемлекетіміз  ҥшін  ҥлкен 

мақтаныш.  «Дарын»  интеллектуалды  мектебінің ашылуы,  Елбасының  «Болашақ»  бағңдарламасы 

бойынша  шет  елдерде  білім  алу,  ІТ  колледждерінің  қызмет  кҿрсетуі,  НазарбаевУниверситеті  – 

осының айғағы. Қазақ жастары шет елдердегі алдыңғы қатарлы оқу орындарында оқып, ҽлемдік 

деңгейде білім алуда. 

Бҥгінде жастардың сапалы білім алуы ҥшін барлық мҥмкіндіктер қарастырылған. Президенттің 

шҽкіртақысы, тҥрлі тараптан берілетін жеңілдіктер мен гранттар – жастардың болашағы ҥшін жасалған 

қамқорлық  екені  даусыз.  Осы  мҥмкіндіктерді  барынша  қолану,  ҿз  игілігіне  жарату  сол  арқылы 

Қазақстанның кҿркеюіне ҥлес қосу бҥгінде ҽрбір болашақ мҧғалімнің міндеті болуы тиіс. Сонда ғана 

еліміз  біз  армандаған  биіктерден  кҿрінетіні  даусыз.    Ол  ҥшін  білім  беру  орындарының  алға  қойған 

мақсаты  –  уақыт  талабына  сай,  білімді  де  парасатты,  жан  дҥниесі  кемел,  намысшыл,  ҧлтжанды, 

Отансҥйгіш ҧрпақ тҽрбиелеу. Сонымен қатар, ҿркениетке ҿз ҥлесін қосатын адамгершілік мҧраты биік, 

патриот, намысшыл, жігерлі азаматты қалыптастыру болуы тиіс. 

 

Қазақстанның тҽуелсіздігі мен егемендігін, тыныштығы мен бейбітшілігін сақтайтын; 

 

Ҧлттық рҽміздерді қастерлейтін, салт-дҽстҥрі мен ҽдет-ғҧрпын сақтайтын; 

 

Қазақстанда  мекендейтін  барлық  халықтардың  тарихын,  дҽстҥрін,  мҽдениетін,  тілін, 

ҧлттық ерекшеліктерін қадірлейтін; 

 

Бойындағы кҥш қуаты мен білімін Отан игілігіне жҧмсайтын, 

 

Ҿз мемелекетінің болашақ тағдыры ҥшін жауапкершілікті сезінетін; 

 

Ҧлы елінің тарихы мен тағылымын мақтаныш тҧтатын; 

 

Кез келген қиындықтан жол тауып шығуға бейім, бҽсекеге қабілетті т.б. 

Міне, біздің еліміздің ертеңін сеніп тапсыратын бҥгінгі болашақ мҧғалім осындай болуы тиіс. 

Ҧлтымыздың асыл перзенті Мағжан Жҧмабаев: «Ҧлт тҽрбиесі баяғыдан бері сыналып келе 

жатқан тақта жол болғандықтан, ҽрбір тҽрбиеші сҿз жоқ, ҧлт тҽрбиесімен таныс болуы тиіс. Сол 

ҧлт  тҽрбиесімен  тҽрбие  қылуға  міндетті»  деп  айтқанын  есімізге  алар  болсақ,  ҧрпақ  тҽрбиесі 

ҧлттық  негізден  қол  ҥзбеуі  тиіс.  Ескі  мен  жаңаның  арасындағы  сабақтастық  ҥндестік  тауып 

жастардың игілігіне жҧмсалуы керек. 

Елбасымыз  Н.Ҽ.Назарбаев:  «Қазақстанда  тҧратын  ҽрбір  адам  ҿзін  осы  елдің  перзенті 

сезінбейінше,  болашағына  сенбейінше,  біздің  жҧмысыміз  ілгері  баспайды.  Отаны  бірдің  –  тілегі 

бір,  жҥрегі  бір.  Бірлік  –  біздің  қасиетті  туымыз»,  дегеніндей  тек  жҧмыла  отырып  іске  кірісуге 

тиіспіз. Тҽуелсіздік бізге оңайлықпен келген жоқ. Тҽуелсіздік  – ата-бабамыздың қасық қанының, 

бодандықтың  бҧғауын  ҥзген  зиялылардың  ащы  айқайының,  боздақтардың  қыршын  ғҧмырының 

арқасында келді. Біз, жастар, оны ешқашан ҧмытпауымыз керек! 

Тҽуелсіздік тҧғыры берік болсын! Егемен еліміздің ертеңі нҧрлы, келешегі кемелболсын! 

 

жүктеу/скачать 5,18 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: