Конрад Аденауэр атындағы Қор

236
Қазақстан экономикасының трансформациясы
жоғары технологиялық өндірістерді дамытуға қызығушылық таныт-
пайды, ал осы салалардағы отандық компанияларға тікелей инвести-
циялар салмай, сыртқы қаражатты түрлі нысандағы қарыз ретінде пай-
далануға ғана береді.
Сонымен қатар, шетелдік тікелей инвестициялар Қазақстандағы шетелдік 
капиталдың барын ұлғайтуының негізгі драйвері болып табылады, өйткені 
бұл инвестиция нысаны көбіне дәстүрлі түрде келеді. Шетелдік инвести-
циялардың басым бөлігін басқа инвестициялардың 
7
 есебінен болған 
2000-жылдардың ортасында қысқа кезеңге қарамастан, ТШИ қазақстан-
дық экономиканың сыртқы қаржыландыруының жалпы көлемінде сал-
мағы бойынша көшбасшы болады (4-сурет).
4‑сурет. Қазақстан Республикасындағы жинақталған шетелдік 
инвестициялардың негізгі түрлері бойынша бөлінген динамикасы, млн $ 
8
0,0
50 000,0
100 000,0
150 000,0
200 000,0
250 000,0
1.1.2001
10.1.2001
7.1.2002
4.1.2003
1.1.2004
10.1.2004
7.1.2005
4.1.2006
1.1.2007
10.1.2007
7.1.2008
4.1.2009
1.1.2010
10.1.2010
7.1.2011
4.1.2012
1.1.2013
10.1.2013
7.1.2014
4.1.2015
1.1.2016
10.1.2016
7.1.2017
Барлық шетелдік инвестициялар
Тікелей инвестициялар
Портфельдік инвестициялар
Басқа инвестициялар
7
 Бұл қазақстандық банктердің сыртқы қарыз алуымен байланысты болды
8
 ҚР Ұлттық Банкінің деректері бойынша есептелген: Қазақстанның халықаралық инве-
стициялық позициясы: стандартты таныстырылым /Халықаралық инвестициялық пози-
ция. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі. Ресми интернет-ресурс. URL: http://www. 
nationalbank. kz/?docid=679&switch=russian (ақпарат алынған күн: 28.03.2018).

237
Қазақстанға шетелдік инвестициялар: ауқымын прагматикалық бағалау және  
оның экономикалық дамуға ықпалы
Осылайша, Қазақстандағы шетелдік инвестицияларға қатысты пробле-
маларды ескере отырып, олардың көпшілігінің жалпы меншіктегі сал-
мақпен тікелей шетелдік инвестицияларға назар аударуды талап ететінін 
және бұл инвестицияның нысаны аумақтағы қызметке және экономика-
лық дамуына әсер ететін шетел серіктестерін көбірек тартуымен бірге 
жүретінін көреміз. Шетелдік инвестициялардың 65–70% деңгейінде ТШИ 
үлесімен шетелдік капиталдың Қазақстанға тартылуын анықтайды және 
олардың әсер ету жағдайында нақты статистикасы мен айқын тенден-
цияларын азайтатын осы түрдегі инвестициялардан ұлттық экономика 
туралы бүкіл жағдайды анықтайды. Жоғарыда айтылғандай, ТШИ негізінен 
өндіруші салаларда, әсіресе мұнай өндіру және оған байланысты қызмет 
түрлеріне (геологиялық барлау, құбыржолдар арқылы тасымал) шоғыр-
ланған, сондықтан осы инвестициялар көлемінің динамикасы әлемдік 
мұнай бағасымен тығыз байланысты. Мұнай бағасы мен 1995–2017 жж. 
аралығында тікелей шетелдік инвестициялардың жалпы ағыны арасын-
дағы корреляциялық коэффициент 0,93 құрайды, ал ТШИ-ның жалпы 
ағынының көрсеткіші мұнай бағасының кестесін шын мәнінде қайта-
лайды (5-сурет).

238
Қазақстан экономикасының трансформациясы
5‑сурет. Мұнай бағасының салыстырмалы динамикасы және 
Қазақстанға тікелей шетелдік инвестициялардың келуі, млн $, егер 
өзгеше көрсетілмесе.
9
0
20
40
60
80
100
120
0
5000
10000
15000
20000
25000
30000
35000
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
Кезең ішіндегі ТШИ ағыны
Брент мұнайының бағасы, долл, (оң жақ ось)
ТШИ ағынының көрсеткіштері мен мұнай бағасының арасындағы тығыз 
өзара қарым-қатынас, инвесторлардың дамып келе жатқан салаларға 
инвестиция салудың жалпы теориялық үрдісімен ғана емес және де 
жағдайдың нашарлауымен (бұл өзара қатынастарды көбінесе түсіндіреді), 
инвестиция салмай қоюымен, сонымен қатар ТШИ статистикасының ерек-
шеліктерімен түсіндіріледі. Қазақстанға ТШИ-дың таза кірісінің индикаторы 
9
 Келесі дереккөздерден алынған деректер бойынша есептелді: Europe Brent Spot 
Price FOB//PETROLEUM & OTHER LIQUIDS. U. S. Energy Information Administration website. 
URL: https://www. eia. gov/dnav/pet/hist/LeafHandler. ashx?n=PET&s=RBRTE&f=D (ақпа-
рат алынған күн: 26.05.2018); Қазақстан Республикасының негізгі әлеуметтік-экономи-
калық көрсеткіштері. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Ста-
тистика комитеті. URL: http://www. stat. gov. kz/faces/wcnav_externalId/homeDinamika. 
pokazateli?_afrLoop=555870719078243#%40%3F_ afrLoop%3D555870719078243%26_
adf. ctrl-state%3Dz22fuyh67_64 (ақпарат алынған күн: 26.05.2018); Қазақстан Рес-
публикасының сыртқы сауда айналымы. Қазақстан Республикасы Ұлттық эко-
номика министрлігінің Статистика комитеті. URL: http://www. stat. gov. kz/faces/
wcnav_externalId/homeNumbersCrossTrade?_afrLoop=556993200552625#%40%3F _
afrLoop%3D556993200552625%26_adf. ctrl-state%3Dz22fuyh67_81 (ақпарат алынған күн: 
26.05.2018).

239
Қазақстанға шетелдік инвестициялар: ауқымын прагматикалық бағалау және  
оның экономикалық дамуға ықпалы
екі негізгі құрамдас бөліктен – үлестік құралдардан және борыш құрал-
дарынан қалыптастырылады. Бұл құрамдас бөліктердің біріншісі қайта 
инвестицияланатын пайда сияқты индикаторды ескереді (шетелдік инве-
стицияларды тікелей қазақстандық инвесторлардың үлестірілмеген пай-
дасындағы (шығындарындағы) тікелей шетелдік инвесторлардың үлесі). 
Яғни, ТШИ ағынының бір бөлігі шын шетелден түсетін «физикалық» түсім 
емес, ол, шындығына келгенде, қазақстандық кәсіпорындар табысындағы 
шетелдік акционерлердің үлесі болып табылады. Сондай-ақ, ТШИ-дың ста-
тистикалық есебінің бұл ерекшелігі олардың мөлшері тікелей шетелдік 
қатысуы бар кәсіпорындардың табыстарына байланысты. Жоғарыда 
айтылғандай, ТШИ-дың арсеналдағы үлесі мұнай өнеркәсібінде шоғыр-
ланғандықтан, бұл ТШИ ағыны осы саланың кірістеріне, яғни мұнайдың 
әлемдік бағасына тікелей тәуелділігін тудырады, бұл олардың арасын-
дағы тығыз корреляцияны және шетелдік инвестициялардың ағынын 
көрсетеді (5-сурет).
ТШИ ағыны мен мұнай бағасының арасындағы өзара қарым-қатынастың 
дәрежесі, негізінен шетелдік инвесторлардың үлесі ТШИ ағындарының 
жалпы көлемінде олардың қатысуымен кәсіпорындардың пайдасына 
қаншалықты ерекше екенін көрсетеді. Бұл көрсеткіш соңғы жылдары 
айтарлықтай өсті. Егер 2005 жылы Қазақстанға ТШИ-дың таза түсімі 10,5% 
болса, 2016 жылы ол 62,4%-ға жетті, ал 2017 жылдың бірінші тоқсанында 
ол 66,2%-ға дейін өсті.
10
 ТШИ ағыны кезінде қазақстандық кәсіпорындар-
дың пайдасына шетелдік инвесторлардың үлесі артуына байланысты ТШИ 
ағыны қалыптастыратын басқа құрамдас бөліктердің үлесі, оның ішінде 
ең ірі компанияның капиталына қатысу (яғни қазақстандық кәсіпорын-
дарға шетелдік инвестициялар) және борыш құралдары (индикатор бұл 
негізінен шет елдің қатысуымен қазақстандық еншілес компанияларға 
шетелдік бас компаниялардың берген несиелері болып табылады) да бар. 
Таза шетелдік инвестициялардың үш ірі құрамдас бөліктерінің акция-
ларының қарқыны 6-суретте көрсетілген, бұл Қазақстандағы шетелдік 
капиталдың өзгеру сипатына қатысты бірқатар тұжырымдар жасауға 
негіз болып табылады.
10
 ҚР Ұлттық Банкінің деректері бойынша есептелген: Қазақстанның халықаралық 
инвестициялық позициясы: стандартты ұсыну / Халықаралық инвестициялық пози-
ция. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі. Ресми интернет-ресурс. URL: http://www. 
nationalbank. kz/?docid=680&switch=russian (ақпарат алынған күн: 30.03.2018)

240
Қазақстан экономикасының трансформациясы

жүктеу/скачать 11,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: