Конспект Лексика бір тілдегі сөздердің жиынтығы. Қазақ тілінде лексика сөздік құрам
жүктеу/скачать 364,55 Kb.
|
Конспект Сөйлемнің айқындауыш мүшесі сөйлем ішіндегі бір сөзді заттық жағынан айқындап, мағынасын ашып, түсіндіріп тұрады. Айқындауыштың екі түрі бар: 1) оңашаланған айқындауыш; 2) қосарлы айқындауыш. Оңашаланған айқындауыш өзінен бұрын тұрған сөздің мағынасын нақтылайды. Оңашаланған айқындауыш өзі айқындайтын мүшесімен қызметтес, тұлғалас болады. Айқындауыш сөйлемде екі жағынан да үтірмен, кейде айқындауыштар тізбегінде үтір болса, онда екі жағынан сызықшамен ажыратылады. Мысалы, Абай бұл сырдың шет жағасын досына, Ерболға ғана, сездірді. Құнанбайдың қасындағылар – Байсал, Қаратай, Сүйіндіктер – осы сөзге тоқтасты. Қосарлы айқындауыш өзі айқындайтын мүшесіне қосалқы атау болады: Мысалы, Ер Қосай, Алпамыс батыр, Біржан сал, Баян сұлу, әнші Күләш, биші Шара, Құрманғазы күйші, Ақлима ана, т.б. Сөйлемнің айқындауыш мүшесі. Сөйлемнің бірыңғай мүшесі. Жалпылауыш сөз. Тыныс белгісі Конспект Оқшау сөздер, түрлері: қаратпа, қыстырма, одағай сөздер. Тыныс белгісіОқшау сөздер қызметіне қарай үш түрге бөлінеді: 1) қаратпа сөздер; 2) қыстырма сөздер; 3) одағай сөздер. Сөйлеуші тыңдаушының назарын өзіне аудару үшін қолданылатын сөздер қаратпа сөздер деп аталады. Көркем әдебиетте, әсіресе, поэзиялық шығармаларда қаратпа сөз жансыз заттарға қаратылып та айтыла береді. Қаратпа сөз сөйлем ішіндегі басқа сөздерден үтір арқылы ажыратылады. Қаратпа сөз сөйлемнің басында келсе, одан кейін үтір қойылады. Мысалы, Балалар, бұл жол басы даналыққа. Аягөз, қайда барасың? Туған жер, тауыңда туып, тасыңда өстім! Сөйлеушінің түрлі көзқарасына байланысты қолданылатын сөздер не сөз тіркестері қыстырма сөздер деп аталады. Қыстырма сөздер мағынасына қарай төмендегідей топталады: 1. Сөйлемдегі ойға сендіру мақсатындағы қыстырма сөздер: әрине, әлбетте, рас, шынында, шынын айту керек, жасыратыны жоқ, турасын айтқанда, әділіне келгенде, т.б. 2. Сөйлемдегі ойға күмән келтіру мағынасындағы қыстырма сөздер: сірә, мүмкін, шамасы, меніңше, қалай екені белгісіз, т.б. 3. Алдыңғы айтылған ойға қорытынды жасау мақсатындағы қыстырма сөздер: қысқасы, тоқ етері, демек, түйіп айтқанда, сайып келгенде, жалпы алғанда, т.б. 4. Көңіл күйге байланысты қыстырма сөздер: бәсе, бақытымызға қарай, амал не, өкінішке орай, сәті түсіп, т.б. 5. Ойды санамалап айту үшін қолданылатын қыстырма сөздер: ең алдымен, екінші жағынан, біріншіден, т.б. Қыстырма сөздің тыныс белгісі – үтір. Қыстырма сөз: – сөйлем басында келсе, одан кейін; – сөйлем ортасында келсе, екі жағынан; – сөйлем соңында келсе, алдынан үтір қойылады. Мысалы, Әрине, еңбексіз ер де, жер де көгермейді. Қорыққандықтан ба, әйтеуір, екі аяғы дірілдеп кетті. Менің айтқандарымды ұмытып кеттің-ау, сірә. Айтылған ойға сөйлеушінің немесе жазушының түрлі сезімін, көңіл күйін білдіру мақсатында айтылған сөздің түрі одағай сөздер деп аталады. Одағай сөздердің тыныс белгісі – үтір. Мысалы, Па, шіркін! Керемет екен! Ертерек білмегенімді қарашы, әттеген-ай! Сөйлем мүшелерінің қатысуына қарай жай сөйлем бірнеше түрге бөлінеді: 1) жақты және жақсыз сөйлем; 2) жалаң және жайылма сөйлем; 3) толымды және толымсыз сөйлем; 4) атаулы сөйлем. Бастауыштың қатысу-қатыспауына қарай жай сөйлем жақты және жақсыз болып бөлінеді. Бастауышы қатысқан немесе жасырын тұрғанда баяндауышы арқылы қиыстыра байланыстырып табуға болатын сөйлем жақты сөйлем деп аталады. Жақсыз сөйлемнің баяндауышының жасалу жолдары: 1) -қы, -ғы, кі, -гі жұрнақты қалау райлы етістіктен жасалады. Мысалы, Баланың білген үстіне біле түскісі келді. 2) барыс септікті тұйық етістікке бол, жара, тура, кел көмекші етістіктердің тіркесуі арқылы жасалады. Мысалы, Бұл жұмысты оған тапсыруға болады. Бізге шындықты айтуға тура келді. 3) есімше, көсемше тұлғалы етістікке керек, жөн, мүмкін, қажет деген бейтарап сөздердің тіркесуі арқылы және бол етістігі көмекші болу арқылы жасалады. Мысалы, Әр жұмысты өз уақытында бітірген жөн. Тапсырмаға тиянақты дайындалу керек. Болған жайды жасырмай айтып беруі мүмкін. 4) -ып, -іп, -п көсемше тұлғалы етістікке бол көмекші етістігінің тіркесуінен жасалады. Мысалы, Оның мінезін түсініп болмайды. 5) баяндауыштың құрамында тұрақты тіркес – идиома – болады. Мысалы, Жарасбайдың өзін оққа байлап отырғанына көзі жетті. Тұрлаусыз мүшелердің қатысу-қатыспауына қарай жай сөйлем жалаң және жайылма болып бөлінеді. Тұрлаусыз мүше қатыспайтын, тек тұрлаулы мүшеден – бастауыш пен баяндауыштан – ғана құралған сөйлем жалаң сөйлем деп аталады. Мысалы, Есіл тасып жатыр. Жағасы – бал-құрақ. Аты жүйрік екен. Тұрлаулы мүшемен бірге тұрлаусыз мүше қатысқан сөйлем жайылма сөйлем деп аталады. Мысалы, Жақпар тастың арасында сарымсақ өседі. Түні бойы ақ жауын сіркіреп тұрды. Ойға қатысты айтылатын сөйлем мүшелерінің қатысу-қатыспауына қарай жай сөйлем толымды және толымсыз болып бөлінеді. Ойға қатысты айтылуға тиісті сөйлем мүшелері толық қатысқан сөйлем толымды сөйлем деп аталады. Мысалы, Жайлаудың жадыраған ашық күндерінің бірінде Тортай екеуміз бұзау бағуға шықтық. Бұл сөйлемде ойға қатысты айтылуға тиіс сөйлем мүшелері толық қатысып тұр. Конспект Жай сөйлемнің түрлері: жақты, жақсыз; жалаң, жайылма; толымды, толымсыз, атаулы Конспект Құрмалас сөйлем. Салалас құрмалас сөйлем, түрлері, тыныс белгісі
Конспект Сабақтас құрмалас, жасалу жолдары, түрлері, тыныс белгісі. Аралас құрмалас сөйлем, тыныс белгісі Конспект Төл сөз, автор сөзі, төлеу сөз. Тыныс белгісі төл сөзді төлеу сөзге айналдыру жолдарыТөл сөзді төлеу сөзге айналдыру жолдарының мысалдарының кестесі:
Пунктуация Тыныс белгілері. Тыныс белгілердің қойылатын орындары, қабаттаса қойылатын тыныс белгілер Стилистика. Сөз мәдениетіШешендік сөз. Стиль, оның түрлері Ағылшын тілінде 24 дауыссыз дыбыстар бар. Дауыссыз дыбыстар оқытылуына байланысты V түрге бөлінеді. Зат есімнің көпше түрі – s жалғауы жалғану арқылы жасалады: a pen – pens, a bag – bags, a pupil – pupils. Зат есімнің жекеше түрі, түбірі - ch, - s, - es, - sh, -x-ке аяқталса, о- ға аяқталса – es жалғауы жалғанады: a box –boxes , a hero- heroes , a dress – dresses, a bus – buses, a match – matches. Зат есім дауыссыз дыбыстан кейін У- ға аяқталса, - іеs жалғауы жалғанады. Мысалы: a city- cities, a baby – babies. Зат есім F( - fe ) - ve аяқталса көпше түрінде f - v - ге өзгеріп - es жалғанады. Зат есімнің көпше түрі – s жалғауы жалғану арқылы жасалады: a pen – pens, a bag – bags, a pupil – pupils. Зат есімнің жекеше түрі, түбірі - ch, - s, - es, - sh, -x-ке аяқталса, о- ға аяқталса – es жалғауы жалғанады: a box –boxes , a hero- heroes , a dress – dresses, a bus – buses, a match – matches. Зат есім дауыссыз дыбыстан кейін У- ға аяқталса, - іеs жалғауы жалғанады. Мысалы: a city- cities, a baby – babies. Зат есім F( - fe ) - ve аяқталса көпше түрінде f - v - ге өзгеріп - es жалғанады. Ex: a knife – knives, a shelf – shelves, a leaf – leaves. Зат есімнің көпше түрінің ерекшелігі сөз түбіріндегі дауысты дыбыстар өзгереді. Мысалы: a woman – women, a foot – feet, a tooth – teeth, a goose – geese, a mouse – mice. Cонымен қатар көпше түрінде -en жалғауы жалғанатын сөздер бар. An ox – oxen, a child – children. Ағылшын тілінде жекеше түрінде және көпше түрінде бірдей форма беретін сөздер бар. Олар: a deer – deer, a sheep – sheep, a fish – fish, a swine – swine. Бірнеше зат есімдер тек қана жекеше немесе көпше түрінде ғана айтылады. Мысалы: money, hair, business, information, news, love, peace, knowledge, advice, luggage, sugar, fruit, progress, furniture. Ағылшын тілінде кейбір сөздер екі бөліктен тұратындықтан көпше түрінде айтылады. Ex: trousers, glasses, scissors, shorts, ал өздігінен тек қана көпше түрде айтылатын сөздер бар. Мысалы: goods, clothes, riches, thanks, manners, looks. Кейбір ағылшын тіліндегі зат есімдер тек қана жекеше түрінде қолданылады: News, progress, information, watch. Кейбір ұлттардың атауларының алдында ”the” артиклі қойылып және көптік жалғауынсыз үнемі көпше түрде қолданылады. Мысалы: the Dutch, the English, the French, the British, the Spanish, the Welsh. Ағылшын тілінде зат есім жалқы есімдер және жалпы есімдер болып екіге бөлінеді. Сонын ішінде жалпы есімдер саналатын және саналмайтын зат есімдер деп екіге бөлінеді. Саналатын зат есімдерге санауға болатын зат есімдер жатады. Саналатын зат есім жекеше және көпше түрге бөлініп, белгісіздік артикльмен (a, an) анықталады. жүктеу/скачать 364,55 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||