Конспектісі «Экология»
Экологиялық зақымдау, экологиялық дағдарыс және олардың жаһандық, аймақтық және жергілікті деңгейдегі көрінісі
жүктеу/скачать 1,1 Mb.
|
| 8.5 Экологиялық зақымдау, экологиялық дағдарыс және олардың жаһандық, аймақтық және жергілікті деңгейдегі көрінісі
Экологиялық зақымдау – жергілікті экологиялық жүйенің, шаруашылық инфрақұрылымының бұзылуына әкеп соғатын, адам денсаулығы мен өміріне қауіп төндіріп және айқын экономикалық зардаптарды туғызатын қоршаған орта жағдайының аумақтық немесе жергілікті маңызда бұзылуы. Экологиялық зақымдану екі топқа бөлінеді: Табиғи апаттардың (сел, шаң, эпидемия, жәндіктердің жаппай көбеюі және т.б.) және антропогенді (техногенді) апаттардың (өнеркәсіптік және байланыс апаттары, жарылыстар, күйреу, өрттер және т.б.) көрінісі болатын өткір, кенет, апатты, төтенше жағдайлармен байланысты. Ұзақ уақытты экологиялық зақымданулар төтенше жағдайлар салдарының ұзақ біртіндеп жоғалуы немесе керісінше, жағымсыз өзгерістердің біртіндеп өсуінің нәтижесі болып табылады. Көбінесе кейбір табиғи және антропогенді зақымданулар арасында шекара жүргізу қиын. Мысалы, орман өрттерінің себебін анықтау қиын болады. Сел және су басу техногендік салақтықтың және т.б. нәтижесінде болуы мүмкін. Жергілікті сипаттағы экологиялық зақымдану жаһандық экосфераның дамуының бұзылуында, табиғи ортаның тозуында, ал соңында халық денсаулығына зиян тигізуде маңызды рөл атқарады. Соңғы онжылдықта кез келген аймақтың іс-әрекетінің экологиялық қосылғыштарын қате немесе толық емес есептеу нәтижесінде экологиялық зақымдануға ұшыраған көлемді аймақтар пайда болды. Мұның себебі көбінесе келесілер болып табылады: аймаққа шекті мүмкін техногенді жүктеменің артуы; табиғи кешенмен экологиялық үйлеспейтін өндірістік салалардың және шаруашылық нысандарының орналасуы; табиғи ландшафттардың антропогенді өзгерісі және өндірістік күштерді орналастырудың нәтижесін экологиялық қате бағалау. Мұндай сәтсіздіктер қоршаған ортаның сапасының созылмалы бұзылуы болатын және қоршаған ортаның зақымдануының ықтималдығы артатын дағдарысты аймақтардың пайда болу көзіне айналды. Мұнымен қоса, жоғары экологиялық қатердің нәтижесінде қоршаған ортаға үлкен көлемде зиянды химиялық және радиобелсенді материалдар таралатын техногенді апаттар төндіреді. Мысалы, Белоруссияның, Украинаның және Ресейдің 27 әкімшілік облыстарын қамтыған Чернобыльдегі радиациялық апат нәтижесінде 20 млн-нан астам халыққа қауіп төніп, 2 млн-ға жуығы денсаулық жағдайын үнемі бақылап отыруды қажет етеді. Химиялық сипаттағы зақымдану да экологиялық қауіпті болып табылады. Ең ірі химиялық апаттардың бірі 1984 жылы Үндістанның Бхопал қаласында атмосфераға бірнеше тонна - көпжақты іс-шараларға ие күшті улы зат – метилизоционат тараған кез, мұның нәтижесінде мыңдаған адамдар соқыр болып қалды, 2000-нан аса адам өлім құшты, 190 мыңға жуығы уланды. Қоршаған орта үшін мұнай кен орнындағы апаттар, мұнайдың, әсіресе, мұнай құю кемелері арқылы тасымалдау кезінде төгілуі апатты салдар туғызады. Осыған байланысты ішкі теңіз және мұхит суларына үлкен көлемде мұнайдың төгілуімен байланысты көптеген мысалдар келтіруге болады. Экологиялық дағдарыс – бір жағынан, табиғи ортаның тозуында байқалатын, басқа жағынан - қалыптасқан жағдайдан шығуға және табиғат пен қоғам арасындағы тепе – теңдікті қалпына келтіруде мемлекеттік басқару құрылымының қабілетсіздігінде байқалатын қоғам мен табиғат арасындағы тұрақты теңсіздік. Антропогенді адамның іс-әрекетімен байланысты табиғи ортаның тозуының, ластануының және бұзылуының себептерінің ішінде объективтіні және субъективтіні атап көрсетуге болады. Объективті себептерге мыналар жатады: Жердегі жыныстардың өзін-өзі тазалаудағы және өзін-өзі реттеудегі асқан қабілеттілігі; Бір ғаламшар аясында жердегі аймақтық физикалық шектелуі; Табиғаттағы және адами өнеркәсіптегі өндірістің қалдықсыздығы; Адамның табиғаттың дамуын толық емес меңгеріп қолдануы. Субъективті себептерге мыналар жатады: Қоршаған ортаны қорғауда мемлекеттің экономикалық және ұйымдастырушылық - құқықтық іс-әрекетінің қабілетсіздігі; Экологиялық тәрбие мен оқытудағы ақаулар; Экологиялық сауатсыздық – қоршаған орта мен адамның өзара байланысының заңдарын меңгергісі келмеуі; Экологиялық нигилизм – бұл заңдарды басқарғысы келмеуі, берілген заңдарға немқұрайлы қарау. Бұл екі факторда қоршаған орта жағдайына әсер етеді. Қазіргі уақытқа дейін қоғамда Жер ғаламшарының шынайы экологиялық ахуалы жөнінде бірдей көзқарас қалыптасқан жоқ, 3 пікір бар: біз қазірдің өзінде экологиялық апаттамыз; біз жаһандық экологиялық дағдарысқа енудеміз; экологиялық қиыншылық тек жекеленген (жергілікті) жерлерде ғана бар. Айырмашылық мынада: дағдарыс – бұл адам белсенді әрекет ететін тарап болып табылатын қайтымды жағдай. Апат – адам жағдайды өзгерте алмайтын қайтымсыз құбылыс. жүктеу/скачать 1,1 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|