Кооперациялық балама > Үндістандағы ең көне жұмысшы кооперативі

 33

GD 

6/ 1 / 2016 НАУРЫЗ

мәдени факторларға байланысты.

Аргентинада  жаңа  тау-кен  ісінің 

жобаларын  жүзеге  асыруға  қарсы 

ұйымдасқан топтардың ықпалы зор. 

Тау-кен  жобалары  аумақтарында 

«asambleas de autoconvocdos» немесе 

«өз-өздерін  құрған  қауымдастығы» 

атты  топ,  бірқатар  наразылық 

ұйымдастырған. 

Бірақ, 

бұл 

топтардың  мүмкіндіктері  шектеулі 

болғандықтан  жергілікті  үкіметтің 

бақылауында  өз  позицияларын 

және 

қылмыстық, 

әлеуметтік, 

экологиялық  мәселелерге  қатысты 

келіспеушіліктерін 

көрсете 

алмаған.  Сонымен  қатар,  осы 

топтар 

қоғамдағы 

ақпаратқа 

және  мемлекеттік  экологиялық 

мекемелерге қол жеткізе алмады.

Неолибералды  саясат  соя  өндіру-

дің  және  жаңа  тау-кен  өндіру 

жобаларының  дамуына  ғана  емес, 

сонымен  қатар,  жасанды  жолмен 

қалыпты емес көмірсутегін пайдала-

нуда,  әлеуметтік-экологиялық  қаупі 

бар күрделі және даулы іс-шараларға 

ықпал етті. Бұл тәжірибелік әдіс ірі 

транcұлттық 

корпорациялардың 

қолдауымен өткізілуіне қарамастан, 

үкімет қалыпты емес көміртегі мен 

энергия  саласын  дамытуды  ұлттық 

мекеме арқылы жүзеге асырып отыр 

– бұл символдық түрде өте ұтымды 

шешім, өйткені ұлттық кәсіпорындар 

қалпына келетін энергияның өз-өзін 

жетілдіруге кепіл береді.

2013  жылы  Шеврон  ұлттық 

кәсіпорны  мен  Нюген  облысының 

әкімшілігі  арасындағы  келісім-

шартты Аргентинада жасанды жол-

мен  пайдалы  қазбаларды  өңдеудің 

бастамасы  деп  тануға  болады. 

Нәтижесінде,  Вака  Муерта  атты 

қатпарлы  кен  орны  ашылды,  апат 

азайды,  бұл  қарсыласушы  белсенді 

топтардың 

бәсеңдеуіне 

алып 

келген. Алайда, қарсы басқа топтар 

басқа  провинцияларда  көбейген, 

әсіресе 

Патагонияда, 

алуан 

секторды  қамтыған  кәсіпорындар 

мен  жергілікті  қауымдастықтар  өз 

аумақтарын  сақтап  қалу,  сонымен 

қатар  су  тапшылығын  болдыртпау 

мақсатымен 

біріккен. 

Бірнеше 

провинцияларда, 

оның 

ішінде 

Буэнос  Айрес  және  Энтре  Риос 

бар,  жергілікті  аумақта  пайдалы 

қазбаларды  пайдалануға  тыйым 

салатын заң қабылдаған.

Пайдалы 

қазбаларды 

өндіру-

ірі  орталықтандырылған  су  және 

атом 

электр 

станцияларының 

құрылуы  мен  оны  қайтадан  іске 

қосуымен  байланысты,  сонымен 

қатар, агробизнесті, үлкен ауқымды 

тау-кен  ісін  және  қалыпты  емес 

көмірсутегінің  өндіруін  қолдайтын 

үлкен  инфрақұрылымдық  жоба-

лармен 

байланысты. 

Арнайы 

саяси-институттық 

ұйымдастыру 

шаралары  пайдалы  қазбалардың 

өндіру  мен  одан  табыс  алуға 

жағымды  әсер  етуі  бірнеше  үстем 

факторларға  байланысты,  атап 

айтқанда, трансұлттық мекемелерге 

берілген  аумақта  адамдардың  өмір 

сүру  бейнесін  қалыптастыруға 

қолдау көрсеткен.

Жаңа 

экстрактивизм 

үлгісін 

қарастырғанда,  бірқатар  мәселелер 

туындайды,  сонымен  қатар  қандай 

қоғам қажет екені туралы пікірталас 

туғызады.  Oған  қарамастан,  қоғам-

ның  әртүрлі  әлеуметтік,  аумақтық, 

экологиялық  құқықтарына  ықпал 

ететін 

мәселелерге 

араласуы 

демократиялық қоғамды құрастыру-

да өте маңызды рөл атқарады.

Хаттарды Мариан Сола Альвареске 

mariansoal@ya-

hoo.com.ar

 жолдауға болады.

 

ВЛАДИМИР ЯДОВТЫ ЕСКЕ АЛУ (1929-2015)

> Ашық әлеуметтануға

арналған өмір

Михаил Черныш, Ресей ғылым академиясы, Халықаралық әлеуметтанушылар 

қауымдастығындағы (ХӘҚ) әлеуметтік таптар мен әлеуметтік қозғалыстар зерттеу комитетінің 

(ЗК47) және Адам Құқықтары мен Әлеуметтік Әділеттілік атты Тақырыптық Топтың мүшесі (TТ03)

В  

ладимир  Ядов  екінші 

дүниежүзілік 

соғысқа 

дейін 

туылған, 

бірақ 

одан  кейін  кәмелеттік 

жасқа 

толған 

ресейліктердің 

ұрпағына  жатады.  Әрбір  тасы 

өжеттілікті, 

қайғы-қасіретті, 

сталиндік  «тазартуды»,  900  күндік 

блокаданы еске салатын Ленинградта 

дүниеге  келді.  Сондай-ақ  бұл  қала 

өзінің 

рухани 

шығармашылық 

Владимир Ядов.

>>

 34

GD 

6/ 1 / 2016 НАУРЫЗ

алаңында  Ахматова,  Шостакович 

және  Бродский  сияқты  әйгілі  өнер 

иелерімен танымал. 

Ядов  1945  жылы  16  жаста  еді,  сол 

кезде  ұшқыш  болуды  армандаған. 

Орта  мектепті  бітіргеннен  кейін 

әскери  ұшқыштарды  даярлайтын 

арнайы 

курсты 

бастағанымен 

оны  бітіре  алмады.  Өйткені,  өте 

нәзік  және  жүдеу  болатын,  ал 

аталған  курсқа  қайратты,  денесі 

шымырлар алынатын. Ол өз бағытын 

өзгерткенімен, арманынан бас тартқан 

жоқ,  көкжиекке  көз  тігіп,  бұлттың 

арғы  жағынан  күлімдей  көрінген 

күнге  ұзақ  қарайтын.  Осыдан  кейін 

Ядов 

Ленинград 

Мемлекеттік 

Университетінің  философия  фа-

культетін  үздік  аяқтап,  оқуын 

аспирант ретінде жалғастырды. 1950 

жылдардың  басында  «Идеология 

 

ВЛАДИМИР ЯДОВТЫ ЕСКЕ АЛУ (1929-2015)

 35

GD 

6/ 1 / 2016 НАУРЫЗ

–  рухани  қызмет  түрі»  деген 

тақырыпта диссертациясын қорғаған, 

сталиннен  кейінгі  кезеңде  пайда 

болған  әлеуметтану  ғылымына, 

Игорь Конмен кездесуден соң қызыға 

бастаған.  Осы  кезеңде  әлеуметтану 

ғылымы Кеңес Одағында көпшілікке 

аса  танымал  емес  еді.  Оның  үстіне 

билік  коммунистік  идеологияға 

қарсы,  қауіпті  деп  есептеді,  себебі 

кеңестік  қоғамдағы  барлық  жағдай 

ғылыми коммунизммен түсіндірілген 

болатын.  Міне  сондықтан,  кеңестік 

тарихта  ең  бірінші  қолданбалы 

зерттеуін 

жүргізуге 

шешім 

қабылдағанда  Ядов  ұзақ  ойланды. 

Зерттеу 

тақырыбы 

шынымен 

күрделі  және  өзекті  еді,  Ядов  өзінің 

пайдасын  ортақ  игілік  үшін  құрбан 

етуге  дайын  жаңа  адамның  пайда 

болуына кеңестік жаңа жағдай алып 

келеді  деген  маркстік  болжамды 

зерттеуге ынталанды. Осы зерттеудің 

нәтижесінде  жарық  көрген  «Адам 

және оның жұмысы» атты кітап Ресей 

әлеуметтануына серпіліс берді.

Сол  кезде  қоғамның  социализмге 

қарым-қатынасы 

қайшылықтарға 

толы  болды.  Оны  жақтаушылар 

жүйені  адамзат  тарихындағы  ең 

дамыған  қоғам  ретінде  қабылдады. 

Сонымен қатар, Кеңес Одағын адамзат 

табиғатының  ең  жаман  жақтарын 

сіңірген «зұлымдық империясы» деп 

сынады.  Ядов  «Кеңес  Адамының» 

басқа елдердегі әйелдер мен ерлерден 

ешқандай айырмашылығы жоқ екенін 

көрсетті.  «Кеңестік  Адам»  Ресейдің 

гүлденуін қалады, сонымен қатар ол 

өзінің  жеке  бақыты  мен  табысына 

қол  жеткізу  үшін  өзіндік  бағытын 

анықтай  алды.  Осыдан  бастап,  Ядов 

өзінің  эссенциализмге  қатты  қарсы 

екендігін ешқашан жасырған жоқ. Ол, 

тек  ғана  бір  ұлттың  не  мемлекеттің 

шекарасында  дамитын  «жергілікті 

әлеуметтануды» 

жасауға 

қарсы 

болды. Оның пайымдауынша, қоғамда 

Кениялық  велосипед  бола  алмайды, 

өйткені  велосипедтер  бір-біріне  өте 

ұқсас.  Ол  Ресей  әлеуметтануының 

әлемдік  әлеуметтанушылар  қауым-

дастығымен  бірігуін,  қолда  бар 

ресурстарды 

жинақтап, 

қазіргі 

заманның 

әртүрлі 

мәселелерін 

зерттеуді қолдады.

Ядов - кеңестік идеологияны алғаш 

рет  сынға  алған  зерттеушілердің 

бірі. 

Игорь 

Кон, 

Татьяна 

Заславская,  Борис  Грушин,  Андрей 

Здравомыслов,  Владимир  Шубкин 

шынайылықты, 

сөз 

еркіндігін, 

әлемге  ашық  болуды  насихаттаған 

кеңестік 

әлеуметтанушылардың 

ауқымды  желісінің  бір  ғана  бөлігі 

болатын.  Аталған  зерттеушілермен 

бірге  Ядов,  әлеуметтік  өзгерістерге 

алып  келетін  әлеуметтік  ғылымның 

әдіснамасы 

мен 

стратегиясын 

жасауға  септігін  тигізді.  Сондықтан, 

болып  жатқан  өзгерістерді  белсенді 

әлеуметтанушылар 

тобының 

көмегімен және мульти парадигмалық 

үлгілер арқылы түсіндірді.

1988  жылғы  «Қайта  құру»  кезінде 

Ядов  Ресей  Ғылым  Академиясы 

Әлеуметтану 

Институтының 

директоры  болу  мүмкіндігіне  ие 

болды.  Ядов  және  оның  достары, 

әлеуметтануды  заңды  әлеуметтік 

ғылым 

ретінде, 

әлеуметтану 

факультеттері 

мен 

мектептерін 

ашуға,  жас  аспиранттарды  шетелге 

тәжірибе  жинақтауға,  өз  қоғамына 

жаңа  көзқарасты  қалыптастыруға 

берілген  мүмкіндіктерді  оңтайлы 

қолданды.

Кеңестік кезеңнен кейінгі жылдарға 

артқан  үміт  пен  күтулер  ақталмады, 

бірақ Владимир Ядов өмірінің соңғы 

жылдарына  дейін  сенімін  жоғалтқан 

жоқ. Өмірінің ақырына дейін ресейлік 

және  әлемдік  әлеуметтанушылар 

қауымдастығымен 

жұмысын 

жалғастырғысы 

келген. 

Өзінің 

әлсіздігіне 

қарамастан, 

басқа 

елдерге  барып,  зерттеушілермен 

пікір  алмасып,  Ресейді  әлемдік 

әлеуметтанушылар  қауымдастығы-

мен 

байланыстырғысы 

келген. 

Біз,  әлеуметтанушылар,  түсінуге 

тырысуымыз  керек  және  сол 

түсінгенімізді басқалармен бөлісуіміз 

қажет  деп  жастарға  үнемі  айтып 

жүретін.  2015  жылдың  5  шілде  күні 

профессор Ядов қайтыс болды. Оның 

жылы  жүзі  және  әлеуметтануды 

дамытуға  деген  құштарлығы  мен 

ойлары  онымен  таныс  болған 

адамдардың есінде қалады. 

Хаттарды  Михаил  Чернышке 

mfche@yandex.ru 

жолдауға болады.

 

ВЛАДИМИР ЯДОВТЫ ЕСКЕ АЛУ (1929-2015)

> Ғалым және

   

 

гуманист

Андрей Алексеев, Санкт-Петербург, Ресей

Ядов Лениннің көлеңкесінде сөйлеп тұр.

>>

А 

лты  жыл  бұрын  Влади-

мир  Александровичтің 

80-жылдық  мерейтойын 

тойладық.  Ядов  2015 

жылы  2  шілдеге  қараған  түнде 

87  жасында  ұзаққа  созылған 

ауыр  науқастан  қайтыс  болды. 

Соған  қарамастан,  өмірінің  соңғы 

мезеттеріне дейін ақыл-есі айқын, ол 

тіпті жұмыс жасау қабілетін сақтады.

Ядовпен  біздің  саламызда  үлкен 

бір  дәуір  аяқталды.  Ол  өзінің 

қатарластарынан  ұзағырақ  өмір 

сүрді.  Соғыстан  кейінгі  кеңестік/

орыс 

әлеуметтануының 

негізін 

қалаушылар  –  Грушин,  Левада, 

Заславская, Здравомыслов, Шубкин – 

оның  алдында  кетті.  Оның  қазасына 

арналған 

ондаған 

некрологтар 

мен 

мәлімдемелерді 

оқыдым. 

Некрологтар  оның  кәсіби  мансабы 

мен 

халықаралық 

мәртебесін 

дәлелдеуден  тұрады  (саяси  талғамы 

бекем болып табылатын мекеме Ресей 

Ғылым  Академиясының  мүшесі 

болып  ешқашан  сайланған  емес). 

Жеке  адамдардың  естеліктері  оның 

тұлғалық  қасиеттерін  сипаттайды 

және  оның  өмірі  туралы  қызықты 

оқиғаларды  баяндайды.  Бұл  оның 

 36

GD 

6/ 1 / 2016 НАУРЫЗ

 

ВЛАДИМИР ЯДОВТЫ ЕСКЕ АЛУ (1929-2015)

академиялық  көзқарасын  және  оның 

адами  тұлғалық  тартымдылығын 

көрсетудің  керемет  әдісі  болар,  осы 

естеліктерде  ғылыми  дарыны  мен 

харизмасы суреттелген. Сөз жоқ Ядов 

интеллектуал болатын, сонымен бірге 

ол интеллигент еді. Бұл екі ұғым тіпті 

де  синоним  емес.  Соған  қарамастан, 

Ядов  осы  ұғымдардың  бітісуінің 

үлгісі  бола  алады.  Мен  Ядовтың  бір 

керемет қасиетін айтқым келеді – ол 

шекараларды  оңай  қиып  өте  алатын 

таң  қаларлық  қасиеті  бар  терең 

білімді  болатын.  Мысалы,  өзінің 

ғылыми  жұмысында  және  ғылыми 

өмірінде  Ядов  саналуан  теориялық 

парадигмаларды біріктіруге тырысты.

Ядов  ортодокс  марксшіл  болған 

емес.  1960-жылдары  Ядов  «жалпы 

әлеуметтанулық  теория»  ретінде 

тарихи  материализмнің  шынайы 

жақтаушысы болғанына қарамастан ол 

«нақты  әлеуметтанулық  ілімдердің» 

салыстырмалы тәуелділігін қорғады.

«Әлеуметтанулық зерттеудің страте-

гиялары»  деп  аталатын  оқулығының 

бірнеше 

басылымында 

әлемнің 

бүкіл 

түкпірінен 

жинақталған 

бірінші 

кезекте 

позитивистік 

парадигмаға негізделген эмпириялық 

әлеуметтанудан  мысалдары  кірі-

стірілгеніне  қарамастан    Ядов 

позитивизмнің  жақтаушысы  болған 

жоқ.

Ядов 

ресей 

әлеуметтануының 

дискурсына 

«полипарадигмалық» 

ұғымын  енгізді.  Ол  қандай  да 

болмасын 

парадигманы 

таңдау 

эмпириялық  міндетке  байланысты. 

Ол әлеуметтанудың мүмкіндіктерінің 

кең көкжиегін көре алды. Осылайша, 

оның  тұлғаның  әлеуметтік  мінез-

құлқына 

қатысты 

болжамдары 

әлеуметтанудың 

психологиясы 

дегеннен жоғары.  Ядов үшін пәндік 

шектеулер жоқ еді.

Ядов  мықты  академиялық  әлеу-

меттанушы  болуымен  қатар  мықты 

көсемсөзші  болатын.  Ол  күрделі 

ғылыми  материалдарды  аудиторияға 

ұғынықты  тілде  түсіндірумен  қатар 

өзінің  ғылыми  таныстырылымына 

нақты  өмірдің  жаңа  бағытын 

енгізе  алатын  керемет  дағдыларды 

меңгерген еді.

Ядов  өзінің  академиялық  қар-

сыластары  мен  теориялық  бәсе-

келестеріне  өте  ұстамды  болатын. 

Ол  «кешіретін»,  бірақ  оларды 

келемеждеудің кез келген мүмкіндігін 

мүлт  жібермейтін.  Билікке  де,  тіпті 

өзіне  де  ол  осылайша  қарайтын 

(ирония  және  өзіндік  ирония).  Міне 

осыған  қарамастан,  Ядов  ешқашан 

билікке  ашық  оппозициясының  өкілі 

болған емес, ғылыми ақиқатты іздеуі 

оны жиі оппозицияға қойып отыр.

Ядов жан-жақты білімді және мырза 

болатын. Оның қанша «өкіл баласы» 

бар  екенін(оның  басшылығымен 

диссертация 

жазғандар 

немесе 

диссертация қорғауда ол «қарсыласы» 

болған немесе ол әлеуметтік зерттеуші 

болуға  жігерлендірген)  мен  одан 

ешқашан сұраған емеспін және менің 

ойымша,  ол  жауап  бере  де  алмаушы 

еді.

Бір  драмалық  жағдай  есімде.  Ядов 

басқарған ғылыми кеңес өз ойларын, 

әдетте «құс тілі» деп аталатын түсіну 

аса  қиын  стилде  білдіретін  жас 

ғалымның диссертациясын ойламаған 

жерден 

қабылдамай 

тастады. 

Жасырын  дауыспен  қабылданбаған 

жұмыс  алдын-ала  көпшілік  алдында 

сыналмаған еді. Ядов әдеттегідей осы 

жағдайдан  шығудың  керемет  жолын 

тапты  –  ол  ізденушінің  неғұрлым 

түсініксіз  терминдерін  қарапайым 

академиялық  стилде  түсіндіретін 

мақала  жазды.  Нәтижесінде  ол 

жас,  мақсатшыл  авторды  ғана  емес, 

сонымен  бірге  ғылыми  кеңестің 

абыройын құтқарып қалды.

Адамдардың  мәртебесі  олардың 

өз  әлеуметтік  шеңберіне  және 

қашықтағы  әлеуметтік  ортасына, 

сонымен  қатар  нақты  осы  жағдайда 

бүкіл  пәнге  ықпалының  таралуымен 

анықталады.

Ядов  –  алғашқылардың  бірі  және 

негіз  қалаушы.  Оның  артынан 

ергендер  оны  алмастыра  алмайды. 

Оны  тек  аса  ризашылық  сезіммен 

есте  сақтаудан  басқа  және  өз 

қабілеттеріне сәйкес оның ғылымға, 

адамдарға  және  әлемге  қатынасына 

еліктеуге тырысудан басқа ешқандай 

таңдаулары жоқ. 

Хаттарды  Андрей  Алексеевке 

alexeev34@yandex.ru 

жолдаңыз

 37

GD 

6/ 1 / 2016 НАУРЫЗ

 

ВЛАДИМИР ЯДОВТЫ ЕСКЕ АЛУ (1929-2015)

> Ұстаз, әріптес әрі

   

 

досыма

Татьяна Протасенко, Әлеуметтану институты, Ресей Ғылым академиясы, Санкт-Петербург, Ресей

М  

ен алғаш рет Владимир Александрович 

Ядовты 

Ленинград 

мемлекеттік 

университетінің  философия  факуль-

тетінде  стенографист  әрі  студент 

болып жүрген кезімде кездестірдім. Жаңылыспасам, 

бұл  1965  жылдың  басы  болатын.  Владимир  Ядов 

Англиядан  академиялық  тағылымдамадан  өтіп 

келіп,  факультетте  таныстырылым  жасады.  Біздің 

философтардың  бір  сарынды  және  түсініксіз 

әңгімелеріне үйренген мен үшін осы таныстырылым 

өте  қызық  және  бейресми  болғаны  соншалық, 

ойланбастан әлеуметтанумен айналысуға бел будым. 

Өтініш  жазып,  әлеуметтану  бойынша  мамандану 

ниетімен философия факультетіне қабылдандым. Ол 

кезде  тарихи  материализм  пәнінің  салтанат  құрып 

тұрған кезі болатын.

Мен  О.И.Шкаратанның  аспиранты  болғаныма 

қарамастан,  Ядов  менің  ұстазым,  ақын  әріптесім 

және  еліктейтін  азамат  еді.  Кейінірек  керемет 

басшыға  айналды  және  онымен  жұмыс  жасау  бір 

ғанибет болды.

Ядов саяжайда демалуда.

>>

Ол  жаратылысынан  әлеуметтанушы  болғаны  хақ. 

Жоғары дәрежелі шенеунік, тіпті президент немесе 

сауалға қатысушы қарапайым адам болсын – бәрібір, 

ол - барлық адаммен ортақ тіл табысатын қоғамдық 

әлеуметтанушы.  Кісіні  менсінбеу  оған  жат  еді, 

конференциялар  мен  бейресми  кездесулер  кезінде 

өз әріптестерінен ешқашан бөлектенбейтін.

Ұжымдық  еңбектен  де  ешқашан  тыс  қалмай 

«Ленсоветовский»  ұжымшарында  атыз  отады, 

қырыққабат пен  шалқам терді – бұл басқа басшылар 

үшін  сирек  құбылыс.  Шаруашылықтағы  әйелдер 

Ядовты қатты сыйлайтын және оның келуін күтетін. 

«Әй,  профессор,  сіз  неге  көкөністердің  бірдейін 

жинап  жатырсыз?  Сіз  адамдар  жейтін  шалқамды 

малға  беретіннен  айыра  алуыңыз  керек»  деп 

бригадир  оған  жылы  шыраймен  нұсқау  беретін. 

Ядов  болса,  сол  мезетте  қалжыңмен  жауап  таба 

қоятын  және  жұмыс  жағдайы,  фермерлердің  өмірі 

мен отбасылары туралы  мәселелерді көтеретін.

Ең  қиын-қыстау  кезеңдерді  бірге  өткіздік.  Бірақ 

ол  еңсесін  түсірген  жоқ.  Ол  ешкімді  сатқан  емес, 

 38

GD 

6/ 1 / 2016 НАУРЫЗ

 

жүктеу/скачать 2,46 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: